Helgarpósturinn - 12.09.1985, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSÝM
„Það kom mönnum mjög spánskt fyrir
sjónir að þetta plagg sem dreift var í 15—20
eintökum til trúnaðarmanna skyldi leka út til
fjölmiðla," segir alþýðubandalagsmaður
með góða innsýn í gang mála um leyni-
skýrslu Alþýðubandalagsins sem HP birti
fyrst blaða í síðustu viku. Það kom illa við
forystumenn sem hafa mátt fylgjast með
andófsblikum, brottför áhrifamanna úr
flokknum og sívaxandi óánægjuröddum á
síðustu mánuðum að sjá hana opinberaða í
fjölmiðlaumræðunni. Haldinn var regluleg-
ur fundur í framkvæmdastjórn flokksins sl.
mánudag ,,en málið var ekkert rætt þar,“ seg-
ir flokksmaður við HP. „Það var samt pirr-
ingur í mönnum," segir annar.
I reynd segja þeir sem taka undir gagnrýni
„mæðranefndarinnar" að málið snúist ekki
einvörðungu um óánægju með forystusveit-
ina, málið sé svolítið flóknara en það, en það
er þó orðið alveg ljóst að hún er gerð ábyrg
fyrir að hafa ekki staðið sig í stykkinu, vaðið
áfram án þess að hlusta á raddir flokksmeð-
lima og ýmsir hafa alveg viljað loka augun-
um fyrir vanda flokksins. Verið á móti þess-
ari naflaskoðun.
Hver er ástæðan? „Jú,“ segir flokksmaður,
„eldri forystumenn eru hræddir við klofn-
ingstradisjónina. Óttast að deilur um þessi
ágreiningsefni geti valdið klofningi álíka og
varð 1968.“ Annar flokksmaður tekur undir
þetta með átökin við formlega stofnun Al-
þýðubandalagsins 1968. Þau séu að ýmsu
leyti hliðstæð. Þá varð visst pólitískt uppgjör
í flokknum og nú stefni í slíkt hið sama. Af
viðtölum við flokksmenn má ráða að Svavar
Gestsson er talinn við sömu fjölina felldur og
þeir sem vilja halda niðri þessari ögrandi
umræðu. „Svavar er í engu undanskilinn.
Hann er hræddur við að hleypa upp umræð-
unni af ótta við klofning." Menn voru nokkuð
á einu máli um að það væri komin upp breið
gjá á milli atvinnustjórnmálamannanna og
hinna óbreyttu flokksmanna.
Það hefur líka verið að skýrast að stóll for-
mannsins er byrjaður að riða. Skyldi það
vera vegna þess að hann hefur sem formað-
ur lagt sig allan fram um að halda friðinn í
flokknum, sætta sjónarmiðin? Nei, svo er
ekki. „Svavar er alls ekki álitinn neinn sátta-
. „Stjórnarþátttaka Fram-
sóknarflokksins hefur vald-
ið kreppu í flokknum.. .“
segir Haraldur Ólafsson al-
þingismaður um sinn
flokk
Færa alþýðubandalagsmenn
Ólafi Ragnari forystutitil?
maður í flokknum," segir alþýðubandalags-
maður við HP, og bætir við: „En Svavar vill
halda í alla þræði sjálfur og treystir fólki illa
til að fara sjálft með málin. En auðvitað hefur
allur vandinn og gagnrýnin mætt mest á
honum sem formanni flokksins og í augna-
blikinu get ég ekki séð að neinn annar sé fær
um að fara með það hlutverk." Þar eru þó
ekki allir á sama máli. Flokksmaður með
góða yfirsýn yfir átakavettvanginn segir HP
að ýmsir þandalagsmenn séu farnir að líta til
Ólafs Ragnars Grímssonar sem álitlegs val-
kosts í framvarðarstöðu. Ólafur Ragnar nýt-
ur þess að vera í áhrifastöðu innan flokksins
sem formaður framkvæmdastjórnar og hafa
gott álit fyrir frækilegt vafstur á alþjóðavett-
vangi, en ólíkt því sem er um aðra forystu-
menn, er hann ekki gerður ábyrgur fyrir
óförum og vanda flokksins þar sem hann sit-
ur hvorki á þingi né í sveitarstjórn. Hann hef-
ur því getað tekið undir gagnrýnina og nýtur
styrkrar stöðu sem hann hefur varla þurft að
bera sig eftir sjálfur, hyggi bandalagsmenn á
einhverjar forystubreytingar.
Þó vettvangur átakanna í Alþýðubanda-
laginu sé á höfuðborgarsvæðinu er kreppu-
einkenni ekki síður að finna á landsbyggð-
inni, þó sagt sé að þingmenn úti á landi vilji
illa kannast við að eitthvað ami að hjá þeim.
Ólafur Ragnar tekur undir þetta og segir HP:
„Það er mikill misskilningur að þessi vandi
einskorðist við Reykjavík. Ég veit að úti á
landsbyggðinni hafa flokksmenn miklar
áhyggjur af því hvernig málin hafa þróast í
flokknum. Það sem mestu skiptir fyrir flokk-
inn í framtíðinni er að það takist að skapa
farveg fyrir nýjar hugmyndir og ný tök," seg-
ir Ólafur.
Ýmsir hafa haldið því fram að innanflokks-
ólga í Alþýðubandalaginu sé ekki sérein-
kenni þess flokks í stjórnmálunum. Flestir
aðrir flokkar eigi við svipaðan vanda að etja
að meira eða minna leyti. Það er t.d. athyglis-
vert, að um sama leyti og leyniskýrsla
„mæðranefndarinnar" birtist kemur
Magnús Ólafsson, fyrrv. ritstjóri NT, fram í
blaðaviðtali með harðorða gagnrýni á for-
ystu Framsóknarflokksins og segir flokkinn
vera steinrunninn og tæpast eiga sér við-
reisnar von að öllu óbreyttu. Magnús er vara-
formaður Sambands ungra framsóknar-
manna og virðist túlka óánægju þeirra.
Þórdur I. Guðmundsson stjórnmálafræðing-
ur sem er framarlega í þeirri sveit segir t.d.
við HP: „Magnús rökstyður að vísu ekki það
álit sitt að flokkurinn sé steinrunninn en
maður getur ekki annað en verið honum
sammála um að hann sé staðnaður. Það er
ríkjandi skoðun meðal ungra framsóknar-
manna að flokkurinn sé alltof gamaldags og
löngu staðnaður þrátt fyrir breytta þjóðfé-
lagshætti. Við erum að vísu ekki óánægðir
með þrengstu forystuna, s.s. formann og
varaformann, en þarna togast á sjónarmið
eflir Ómar Friðriksson
þéttbýlisbúa og staðnaðra landsbyggðar-
þingmanna. Það þarf að kafa djúpt ofaní
stefnugrundvöll flokksins, flokksstarfið og
skipta um menn, koma nýjum mönnum í
áhrifastöður. Það tekur tíma að rífa flokkinn
upp, en grundvallarforsenda þess er að
flokkurinn hvíli sig á stjórnarþátttöku. Hann
hefur að vísu verið kjölfesta í stjórnmálum
um langa hríð og gæti því neyðst til að halda
því hlutverki að mynda ríkisstjórnir. En við
vonum að til þess þurfi ekki að koma við
næstu stjórnarskipti. Það er hreinlega lífs-
spursmál fyrir flokkinn."
Einn úr framvarðarsveit SUF tekur undir
það að skipulag flokksins sé í mörgu staðnað
og ástæða er til að minna á að Finnur Ing-
ólfsson, formaður SUF, viðraði þá hugmynd
á nýafstaðinni ráðstefnu framsóknarkvenna,
að flokknum væri hollt að hvíla sig á stjórn-
arþátttöku, án þess þó að hafa það að beinu
markmiði.
Eldri menn í flokknum taka ekki eins djúpt
í árinni og hinir yngri en Haraldur Ólafsson
þingmaður segir þó við HP að það sé komin
þörf innan flokksins að ræða málefni hans.
„Atvinnumálastefna flokksins og núverandi
stjórnarþátttaka hefur valdið kreppu innan
flokksins," segir hann, en kvaðst þó ekki sjá
að það geti leyst vandann að flokkurinn hvíli
sig á stjórnarþátttöku. „Það getur ekki verið
stefnumið stjórnmálaflokks að vera utan rík-
isstjórnar. Ég hef margt við ummæli Magnús-
ar um forystu flokksins að athuga. Þau voru
nokkuð sleggjudómakennd, en það að Fram-
sóknarflokkurinn sé steinrunninn álít ég
bæði rétt og rangt. Aðalatriðið er þó að
Framsóknarflokkurinn hefur ákveðnu
hlutverki að gegna í íslenskum
stjórnmálum." Haraldur tekur nokkuð undir
það að ágreiningur sé á milli þéttbýlis og
dreifbýlis. „Það eru viss ágreiningsatriði sem
við í Reykjavík höfum reynt að halda niðri til
að geta komið fram af einingu, en það er
ekkert leyndarmál að viss gjá hefur skapast
á milli framleiðenda og neytenda."
ERLEND YFIRSÝN
Forusta Verkamannaflokksins norska get-
ur sjálfri sér um kennt, að hana skorti herslu-
muninn til að fella samsteypustjórn Hægri
flokksins og tveggja milliflokka í þingkosn-
ingunum á sunnudag og mánudag. Smærri
stjórnarflokkarnir græddu á misvægi at-
kvæða, en það bitnaði á flokkunum sem heit-
ið höfðu að styðja Verkamannaflokkinn til
valda. Kosningareglurnar sem boluðu smá-
flokknum Vinstri út af Stórþinginu, þannig
að stjórnarandstöðuatkvæði rúmlega
þriggja af hundraði kjósenda féllu dauð, eru
enn í gildi vegna þess eins, að Verkamanna-
flokkurinn kom í veg fyrir kosningalaga-
breytingu á síðasta kjörtímabili.
Misvægi atkvæða í norskum kosningum er
með tvennu móti. Annars vegar eru mun
færri atkvæði á bak við hvern kjörinn þing-
mann í strjálbýlisfylkjum Norður-Noregs en
á þéttbýlli svæðum suður í landi. Hins vegar
er einungis um kjördæmiskjör að ræða, upp-
bótarsæti eru engin, svo flokkar geta setið
uppi þingmannslausir þrátt fyrir þó nokkurt
kjörfylgi, sé það hvergi nógu samþjappað til
að fá mann kjörinn.
Verkamannaflokkurinn hefur einatt notið
góðs af misvægi atkvæðanna, bæði vegna
mikils fylgis síns í Norður-Noregi sér í lagi
og vegna stöðu sinnar sem stærsti flokkur
landsins. Vegna fastheldni í þessa forrétt-
indaaðstöðu beittu þingmenn Verkamanna-
flokksins stöðvunarvaldi á þingi, til að
hindra framgang kosningalagabreytingar
sem naut fylgis allra annarra flokka og gerði
ráð fyrir að uppbótarsæti kæmu til sögunnar
í Noregi.
Afleiðingin varð að tveir stjórnarflokk-
anna, Miðflokkurinn og Kristilegi þjóðar-
flokkurinn, tóku upp kosningabandalag í
flestum kjördæmum til að nýta betur at-
kvæði sín, og fengu til liðs við sig smáflokk
sem á engan mann á þingi. Verkamanna-
flokkurinn hafnaði hins vegar tilboði Sósí-
alíska vinstriflokksins um kosningabandalag
þeirra á milli. Báðir þessir flokkar unnu á,
Verkamannaflokkurinn bætti við sig fimm
þingsætum og Sósíalíski vinstriflokkurinn
tveim, en það dugði ekki til, því Vinstri missti
sín tvö þingsæti.
Niðurstaðan varð því sú, að með 49.4%
atkvæða fékk vinstri blökkin 77 þingsæti, en
stjórnarflokkarnir náðu 78 þingsætum fyrir
45.2% atkvæða. Útá eitt þingsæti fram yfir,
þótt kjörfylgið sé 4.2% undir, situr því stjórn
ef*ir Magnús Torfa Ólafsson
Hefði Gro fengist til að
breyta kosningalögum,
væri hún nú forsætis-
ráðherra
íhaldssemi Verkamanna flokks
ins svipti hann fullum sigri
hægrimannsins Káre Willochs áfram við völd.
Gro Harlem Brundtland verður eftir aðrar
kosningar í röð að stýra Verkamannaflokkn-
um í stjórnarandstöðu, en nú er munurinn sá
að foringjastaða hennar er ekki völt, eins og
var eftir ósigurinn fyrir fjórum árum. Bæði
fylgismenn og andstæðingar segja Gro hafa
átt meginþátt í þeim árangri sem flokkur
hennar náði.
Framan af síðasta kjörtímabili sat að völd-
um í Noregi hrein flokksstjórn hægri manna,
sem kom málum fram með liðsinni flokk-
anna sem síðar gerðust aðilar að núverandi
samsteypustjórn. Myndun hennar var um-
deild hjá báðum aðilum. Ýmsir í Hægri
flokknum vildu að minnihlutastjórn hans
héldi áfram, svo hægt væri að sýna kjós-
endum stefnumál flokksins hrein og klár,
hvort sem þau næðu óbreytt fram á þingi eða
ekki. I báðum milliflokkunum voru uppi
raddir sem vöruðu við samstjórn með hægri
mönnum.
Meðan stjórnarflokkarnir höfðu saman
hreinan meirihluta á þingi, kom sérstaða ein-
stakra þingmanna stjórninni ekki að sök.
Annað getur orðið upp á teningnum eins og
nú er komið. Nokkrir þingmenn milliflokk-
anna eru til dæmis sammála þeim ágreiningi
sem Verkamannaflokkurinn gerir við stuðn-
ing stjórnarinnar við kjarnorkuvopnastefnu
A-bandalagsins. Eins og flokkaskipting er nú
á Stórþinginu gætu þeir myndað meirihluta
með vinstri flokkunum um þetta efni, og því ■
komið á í Noregi svipuðu ástandi og ríkir í
Danmörku, þar sem einn af stuðningsflokk-
um stjórnarinnar í innanlandsmálum mynd-
ar meirihluta með stjórnarandstöðunni í
atkvæðagreiðslum um tiltekin utanríkismál.
Enn meiri hætta er þó stjórn Káre Willochs
búin af því, að tveir þingmenn Framfara-
flokksins ríða nú baggamuninn milli stjórnar
og stjórnarandstöðu. Hagen, formanni
Framfaraflokksins, svipar í málflutningi
mjög til Glistrups í Danmörku, og Hægri
flokkurinn vill ekkert eiga saman við hann
að sælda. Þótt Hagen hafi heitið því að fella
aldrei stjórn sem Hægri flokkurinn veitir for-
ustu, er oddaaðstaða Framfaraflokksins á
þingi tvímælalaust til þess fallin að veikja
núverandi stjórn.
Miðflokkurinn og Kristilegi þjóðarflokkur-
inn hafa þann tíma sem samsteypustjórnin
hefur starfað átt í erjum við Hægri flokkinn
um ýmis mál. Þar til má nefna úthlutun olíu-
vinnsluleyfa á nýjum vinnslusvæðum sem
verið er að taka í notkun, fjárframlög til at-
vinnuvega og einstakra fyrirtækja í nafni
byggðastefnu og ráðstafanir til að draga úr
opinberum afskiptum af atvinnuvegum og
eftirliti með fyrirtækjum.
Fyrsta stefnuyfirlýsing Willochs eftir að
ljóst varð að hann heldur forsætisráðherra-
stólnum sýnir, að hann gerir sér manna best
ljósa þörfina á að leitast við að treysta tengsl
milliflokkanna við Hægri flokkinn og stjórn
sína. Forsætisráðherrann kunngerði daginn
eftir kosningarnar, að hann væri fús til að
beita sér fyrir breytingu á kosningalögunum
til að ráða bót á misvægi atkvæða. Þetta
væri smærri flokkunum í hag, nema helst
Miðflokknum, en bæði hann og Verka-
mannaflokkurinn mega gera ráð fyrir að
undan breytingum á kosningalögum verði
ekki lengur vikist. í samstarfi við hægri
menn geta miðflokksmenn gert sér von um
að hafa þau áhrif á mótun kosningalaga-
breytinga, að hagsmunum þeirra sé betur
borgið en ella.
Kosningalagabreyting rétt að afstöðnum
kosningum, þar sem Verkamannaflokkurinn
varð af vinningnum fyrir það eitt að hafa^
hindrað framgang slíkrar lagfæringar, væri
vissulega beiskur biti fyrir flokkinn að
kingja. En Gro Harlem Brundtland hlýtur að
einbeita sér að því í stjórnarandstöðunni að
leitast við að losa um tengslin milli stjórnar-
flokkanna. Þingrofsheimild er ekki í norsk-
um lögum, svo falli ríkisstjórn á miðju kjör-
tímabili verður að mynda nýja.
Kosningarnar hafa sýnt að straumurinn
liggur til vinstri í norskum stjórnmálum.
Rýrnandi fylgi Hægri flokksins kom ekki
Framfaraflokknum til góða, hann hlaut þvert
á móti verulegan skell, tapaði nær fimmta
hverju atkvæði miðað við síðustu kosningar.
Þessi staða í stjórnmálum ýtir undir milli-
flokkana að gera sig og sín sérstöku stefnu-
mál meira áberandi í stjórnarsamstarfinu en
hingað til. Willoch forsætisráðherra er því
aukinn vandi á höndum, bæði samstarfs-
menn og andstæðingar verða honum erfið-
ari en fyrra kjörtímabil.
6 HELGARPÓSTURINN