Helgarpósturinn - 17.06.1987, Page 26

eftir Garðar Sverrisson
Helgason sitja áfram í embætti landbúnaðar-
ráðherra. Fái aðrir flokkar þetta ráðuneyti
þykir einsýnt að Guðmundur Bjarnason
verði þriðji ráðherra Framsóknarflokksins.
Ráðherralisti Alþýðuflokksins liggur nán-
ast á borðinu. Jón Baldvin mun leggja til að
ásamt sér sjálfum setjist þau Jóhanna Sigurð-
ardóttir og Jón Sigurðsson í ráðherrastóla.
Auðvitað verður andstaða innan flokksins
gegn þeirri ráðstöfun að sækja alla ráðherr-
ana úr einu og sama kjördæminu, en skv.
heimildum HP verður það ,,barið í gegn“.
I Sjálfstæðisflokknum stendur Þorsteinn
Pálsson frammi fyrir nokkrum vanda. Hann
hefur lýst því yfir að hann og hann einn muni
leggja fram ráðherralista flokksins. En auð-
vitað er það undir þingflokknum komið
hvort Þorsteinn fær slíkt sjálfdæmi. Fyrir
liggur að Þorsteinn geri tillögu um sjálf-
an sig og Friðrik Sophusson. Um þriðja og
hugsanlega fjórða ráðherrann leikur meiri
vafi. I stjórnarmyndunarviðræðunum hefur
Þorsteinn haft Olaf G. Einarsson sér til ráðu-
neytis en samstarf þeirra mun vera með
miklum ágætum og formanninum mjög að
skapi. Þorsteini mun þó reynast erfitt að
ganga framhjá Matthíasi Á. Mathiesen sem,
auk þess að standa Ólafi framar í Reykjanesi,
vegur þungt í flokknum og er lítt meðfæri-
legur.
Þorsteinn Pálsson er sá eini af formönnun-
um þremur sem allir þrír gætu fallist á sem
forsætisráðherra. Sá möguleiki er þó í stöð-
unni að farið verði út fyrir þennan fjandvina-
hóp í ieit að forsætisráðherra. í slíkri leit
kæmu helst til greina þeir Jón Sigui ðsson og
Halldór Ásgrímsson.
Endataflið er snúið. Peðin eru þó horfin af
borðinu og eftir standa örfáir menn, tveir
kóngar og drottning — drottning sem selur
sig dýrt.
INNLEND YFIRSYN
Stjórnarmyndunarviðræðurnar eru nú
komnar inn í farveg einkaviðræðna þar sem
formennirnir þrír, Steingrímur, Þorsteinn og
Jón Baldvin, eru í lykilhlutverkum. Litlar
fréttir berast af fundum formannanna, svo
litlar að jafnvel nánustu samstarfsmenn
þeirra virðast ekki einu sinni hafa njósn af
því sem fram fer. Þessi staða, þessi háværa
þögn, styður þá tilgátu að nú sé í gangi nokk-
urt taugastríð þar sem ráðuneyti og ráð-
herradómur valda mestum titringi.
í síðasta Helgarpósti voru fjölmiðlar gagn-
rýndir fyrir að horfa meira til manna en mál-
efna í umfjöllun sinni um stjórnarmyndunar-
viðræðurnar. Nú eru viðræðurnar hins vegar
komnar á stig endatafls þar sem kóngarnir,
styrkur þeirra og veikleiki, skipta sköpum
fyrir lok skákarinnar.
Nú um helgina eru 8 vikur liðnar frá al-
þingiskosningum. Mestur tíminn hefur farið
í allskyns óformlegar undirbúnings- og
könnunarviðræður. Menn hafa eytt klukku-
stundum og aftur klukkustundum í að kanna
vilja hver annars til hugsanlegrar stjórnar-
myndunar. Þegar þeir síðan fóru að kanna
viljann til þess síðarnefnda liðu dagar og aftur
dagar þar til farið var að þreifa á hugsanleg-
um ágreiningsefnum.
í þeim stjórnarmyndunarviðræðum sem
Jón Baldvin hefur stýrt hefur óvenju lítið far-
ið fyrir pólitískum áherslumun. I nefndum
og undirnefndum hafa stjórnmálamennirnir
starfað eins og tæknilegir ráðgjafar stjórn-
málamanna. Menn hafa velt upp kostum og
aftur kostum. Hugmyndaflug hagfræðinnar
hefur sett meira mark á störfin en eiginleg
stjórnmálabarátta.
Síðasta hagfræðinganefndin skilaði áliti í
byrjun þessarar viku. Þar er bent á fjöl-
marga möguleika til aukinnar skattheimtu
vítt og breitt um hagkerfið. Það er nú talið
„Að jafnaði eru þetta
mjög metnaðarfullir
einstaklingar sem vilja
„ná Iangt“ eins og það
heitir, komast til eins
mikilla mannvirðinga og
frekast er kostur.
Taugatitringur í endataflinu
standa upp á Sjálfstæðisflokkinn að plokka
upp úr þeim pakka, en allt fram á síðustu
daga hefur hann verið tregur til að horfast í
augu við þann vanda sem ríkisfjármálin eru.
Viðræðuaðilar sjálfstæðismanna kenna þar
fyrst og fremst um þeirri staðreynd að for-
maður flokksins, Þorsteinn Pálsson, hefur
farið með ríkisfjármálin.
Nú þegar sjálfstæðismenn hafa fallist á að
aukin skattheimta sé óumflýjanleg er ekkert
eftir annað en hrökkva eða stökkva. Þetta
síðasta stig viðræðuferilsins kann þó að
reynast mun erfiðara en margan grunar.
Stjórnmál snúast um fólk, ekki síst þá ein-
staklinga sem í forystuhlutverkum eru. Að
jafnaði eru þetta mjög metnaðarfullir ein-
staklingar sem vilja ,,ná langt" eins og það
heitir, komast til eins mikilla mannvirðinga
og frekast er kostur.
Þegar komið er að endataflinu í stjórnar-
myndunarviðræðum hefur þessi mannlegi
þáttur óhjákvæmilega mjög mikil áhrif, hvað
sem hver segir. Einhverjum komu á óvart yf-
irlýsingar tveggja sitjandi ráðherra Sjálf-
stæðisflokksins í síðustu viku. Að vísu þurfti
Þorsteinn, eina ferðina enn, að lýsa því yfir
og fullvissa fólk um að hann hefði óskorað
traust til að tala við Steingrím og Jón Bald-
vin. Yfirlýsingar ráðherranna voru þó aðeins
forsmekkurinn að þeim titringi sem nú á sér
stað.
Allir vilja formennirnir verða forsætisráð-
herrar. Steingrímur gerir sér þó ljóst að til
forystu hans getur ekki komið, um það eru
Þorsteinn og Jón Baldvin sammála. Engum
hefur dulist að Steingrímur á mjög erfitt með
að sætta sig við að víkja úr embætti for-
sætisráðherra. í tíma og ótíma lýsir hann því
yfir að hann vilji stjórn með Sjálfstæðisflokki
og Borgaraflokki, og sá síðarnefndi lýsir því
stöðugt yfir að hann vilji að Steingrímur
verði forsætisráðherra í slíkri stjórn, en alls
ekki Þorsteinn.
Halldór Ásgrímsson mun vera orðinn
mjög þreyttur á þessu prímadonnu-háttalagi
Steingríms og vill sem óðast berja saman
stjórn með sjálfstæðismönnum og umfram
allt krötum. Það er talið hafa auðveldað
mjög þessar stjórnarmyndunarviðræður hve
vel þeim líkar að vinna saman, Halldóri og
Jóni Sigurðssyni. Ásamt Steingrími er Hall-
dór sjálfkjörið ráðherraefni. Um þriðja ráð-
herrann er ekki útséð. Fái Framsóknarflokk-
urinn landbúnaðarráðuneytið mun Jón
Fawn Hall lét sig ekki
muna um að koma
leyniskjölum Olivers
North undan á berri sér.
Hvorki þingið né bandamenn
treysta stjórn Reagans framar
ERLEND YFIRSÝN
Höfuðpaurinn í Írans-Contrahneyksli
Reagans Bandaríkjaforseta, Oliver North
undirofursti í landgönguliðasveitunum og
starfsmaður Þjóðaröryggisráðsins í Hvíta
húsinu, hefur fram til þessa ekki fengist til að
segja orð um málavexti. Vísaði hann frá upp-
hafi til að fimmti viðaukinn við stjórnarskrá
Bandaríkjanna kveður svo á, að enginn
verði knúinn til að láta í té vitnisburð, sem
orðið gæti sakarefni gegn honum sjálfum.
Réttarstaða Norths breyttist í þessu efni í
fyrradag. Að beiðni rannsóknarnefndar
beggja aðila Bandaríkjaþings, sem rannsak-
ar Irans-Contrahneykslið, kvað alríkisdóm-
ari upp úrskurð um takmarkaða friðhelgi
liðsforingjanum til handa. Vitnisburður hans
verður ekki notaður til að lögsækja hann, en
sömu atriði geta þó orðið sakarefni geti
saksóknari sýnt fram á, að vitneskju sína um
þau sæki hann ekki í orð sakbornings, held-
ur hafi aflað hennar með sjálfstæðri rann-
sókn sinni.
Er nú gert ráð fyrir að þingnefndin kalli
Oliver North fyrir sig síðar í vikunni, fyrst til
yfirheyrslu fyrir luktum dyrum. Svipaður
háttur verður hafður við John Poindexter
aðmírál, fyrrum framkvæmdastjóra Þjóðar-
öryggisráðsins. Þegar líður á sumarið er gert
ráð fyrir að báðir komi svo fyrir nefndina í
opinberum yfirheyrslum.
Fyrri lotu í störfum rannsóknarnefndar-
innar lauk með því að Fawn Hall, einkaritari
Norths, sat fyrir svörum í tvo daga. Bar hún
vitni um rækilegar ráðstafanir undirofurst-
ans til að hylja eftir föngum feril sinn og leiða
rannsóknaraðila á villigötur síðustu dagana
áður en honum var vikið frá störfum í Hvíta
húsinu. Að undirlagi Norths mataði Fawn
Hall skjalatætara á leyniskjölum úr öryggis-
hirslum undirofurstans í þeim mæli, að tæt-
arinn brann yfir og kalla varð til viðgerðar-
mann. Auk þess að koma sönnunargögnum
fyrir kattarnef með þessum hætti breytti
einkaritarinn texta annarra skjala að undir-
lagi húsbónda síns. í lokin, þegar menn frá
Alríkislögreglunni voru komnir í skrifstof-
una í kjallara Hvíta hússins, að innsigla þar
hirslur og leggja hald á gögn, laumaðist
Fawn Hall á brot með skjalavöndla innan
klæða.
James Reston, um langan aldur yfirmaður
fréttastofu New York Times í Washington,
dregur þá ályktun af þessum og öðrum upp-
ljóstrunum við rannsókn þingnefndarinnar
til þessa, að þingmenn séu æfir út í forset-
ann, og málið sé að sumu leyti enn alvar-
legra en Watergate-hneykslið, sem hrakti
Richard Nixon af forsetastóli. Þá var fyrst og
fremst um það að ræða, að forsetinn hafði
beitt valdi sínu til að reyna að hindra fram-
gang réttvísinnar. Nú bætist við, að Ronald
Reagan virti þingviljann að vettugi í þýðing-
armiklum utanríkismálum, og lét starfs-
menn forsetaembættisins reka allt aðra utan-
ríkisstefnu en þá sem opinberlega var látin í
veðri vaka.
Og þetta framferði Bandaríkjaforseta hef-
ur ekki aðeins gert að verkum, að trúnaður
er úr sögunni milli hans og þingsins. Þar á
ofan hafa bandamenn Bandaríkjanna í
Vestur-Evrópu og vinaríki þeirra meðal
arabaþjóða fyllst tortryggni. Hvortveggja
kemur skýrt fram í vandkvæðunum sem
stjórn Reagans er komin í við að framkvæma
áform sín um flotaíhlutun á Persaflóa.
Uppvíst varð um veturnætur í fyrra, að
Reagan hafði gert sig beran að tvennum
óheilindum, með því að láta íran í té vopn
samtímis og hann lét hvetja bandamenn sína
til að neita þeim um allar hernaðarnauðsynj-
ar, og hann lét bæði bjóða fram vopn og fé
til að reyna að kaupa Bandaríkjamenn úr
gíslingu í Líbanon.
Þessi óheilindi Bandaríkjaforseta í afdrifa-
ríkum málum skelfdu sér í lagi smáríkið
Kuwait við botn Persaflóa. Að því liggur írak
að norðan en Saudi-Arabía að sunnan. Frá
upphafi Persaflóaófriðarins hefur Kuwait
verið dyggasti bandamaður íraks, og meðal
annars tekið að sér að annast aðdrætti fyrir
íraksher og sjá um útflutning íraskrar olíu.
Að sama skapi hefur íransstjórn lagt Kuwait
í einelti með því að gera þar út flugumenn til
morða og skemmdarverka og halda uppi
árásum á olíuflutningaskip furstadæmisins á
Persaflóa.
Eftir fyrstu uppljóstranir í Washington í
fyrrahaust sneri stjórn emírsins í Kuwait sér
til Bandaríkjanna og óskaði eftir flotavernd
fyrir olíuflutningaskip sín. Undirtektir urðu
þá engar í Washington. Kuwaitmenn leituðu
þá til sovétstjórnarinnar, sem féllst á að leigja
þeim þrjú sovésk olíuskip, sem nytu verndar
sovéskra herskipa.
Við samkomulag Sovétríkjanna og Kuwait
kom annað hljóð í strokkinn í Washington.
Nú var í snatri fallist á að færa helming olíu-
flutningaflota furstadæmisins, ellefu skip,
undir bandarískan fána og fá þeim banda-
ríska flotavernd. Þessi áform urðu fyrst upp-
ská þegar írösk flugvél skaut Exocet-skeyti
eftir Magnús Torfa Ólafsson \

éim
á freigátuna Stark fyrir nokkru, gerði skipið ósjófært og drap 37 sjóliða. Bandarískir þingmenn brugðust margir
ókvæða við að ríkisstjórnin skyldi taka
svona afdrifaríkar ákvarðanir og axla skuld-
bindingar, sem hæglega geta leitt til vopna-
viðskipta, án samráðs við þingið. Komnar
eru fram tillögur í Öldungadeildinni frá þing-
mönnum í báðum flokkum, þar sem annað-
hvort er lagt bann við að færa skip Kuwait
undir bandarískan fána eða slík ráðstöfun
bundin ýmsum skilyrðum.
Bandarískir þingmenn hafa einkum bent
á, að olían frá Persaflóa fer aðallega til Vest-
ur-Evrópu og Japans, en einungis að litlu
leyti til Bandaríkjanna. Krefjast þeir að að-
gerðir á Persaflóa til verndar oliuflutningum
verði sameiginlegt verkefni, þar sem banda-
menn Bandaríkjanna taki fullan þátt. Þessu
reyndi Reagan forseti að koma í kring fyrir
fund leiðtoga sjö helstu iðnríkja í Feneyjum
og á þeim fundi sjálfum, en varð ekkert
ágengt. Bretar og Frakkar hafa sín eigin her-
skip úti á þessum slóðum, en þverneita að
setja þau undir stjórn bandarískra aðmírála.
Fréttamaður Washington Post í Feneyjum
sagði frá fundinum, að því færi svo fjarri að
ríkin sex gætu hugsað sér að lúta forustu nú-
verandi Bandaríkjaforseta í þessu máli eða
öðrum, að forustumenn þeirra hefðu gert sér
far um að láta Reagan og föruneyti hans
verða þess rækilega vara, að hringlandahátt-
ur og reikul stefnumótun í Washington hefðu
þegar unnið samstarfinu tjón, og sérstakra
ráðstafana og aðgæslu væri þörf til að reyna
að bæta úr.
Úrræði Bakers, starfsmannastjóra Reag-
ans, var að slá því fram, að vel kæmi til
greina að Sovétríkin og Bandaríkin yrðu að
minnsta kosti samstiga ef ekki í beinni sam-
vinnu um að tryggja frjálsar siglingar um
Persaflóa. Við þetta urðu bandarískir hægri-
menn æfir, og segja að Reagan-stjórnin ætti
nú ekki annað eftir en að leggja blessun sína
yfir sovésk ítök við olíulífæð Vesturlanda.
Leidrétting
í síðasta pistli misritaðist skírnarnafn land-
varnaráðherra Vestur-Þýskalands. Hann
heitir Manfred Wörner.
26 HELGARPÓSTURINN