Helgarpósturinn - 17.09.1987, Qupperneq 10

VETTVANGUR
HELGARPÓSTURINN
Ritstjórar:
Ritstjórnarfulitrúi:
Blaðamenn:
Prófarkir:
Ljósmyndir:
Útlit:
Framkvæmdastjóri:
Skrifstofustjóri:
Auglýsingastjóri:
Auglýsingar:
Dreifing:
Afgreiðsla:
Sendingar:
Ritstjórn og auglýsingar
Útgefandi:
Setning og umbrot:
Prentun:
Halldór Halldórsson, Helgi Már Arthursson
Egill Helgason
Anna Kristine Magnúsdóttir, Friðrik Þór Guðmundsson,
Gunnar Smári Egilsson, Jónína Leósdóttir, Kristján
Kristjánsson, Sigríður H. Gunnarsdóttir
Sigríður H. Gunnarsdóttir
Jim Smart
Jón Óskar
Hákon Hákonarson
Garðar Jensson
Hinrik Gunnar Hilmarsson
Bergþóra Sigurbjörnsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir
Garðar Jensson, Guðrún Geirsdóttir
Bryndís Hilmarsdóttir
Ástríður Helga Jónsdóttir
eru í Ármúla 36, Reykjavík, sími 68-15-11. Afgreiðsla og
skrifstofa eru í Ármúla 36, sími 68-15-11
Goðgá hf.
Leturval sf.
Blaðaprent hf.
Tekjuskattsstjórn?
Fjármálaráöherra og ríkisstjórn standa frammi fyrir
um rúmlega 3.500 milljóna fjárlagahalla. Talan gæti
hæglega orðið fjögur þúsund milljónir króna. í gerð fjár-
laga fyrir árið 1988 hefur fjármálaráðherra lagt fram
hugmyndir um það hvernig skera megi fjárlagahalla nið-
ur með aukinni skattheimtu upp á hálfan þriðja milljarð,
en er tilbúinn til að fallast á tólf hundruð milljón króna
fjárlagahalla á næsta ári. Nú takast menn á um það innan
ríkisstjórnar hvernig skera megi niður ríkisútgjöld til að
koma í veg fyrir aukna skattheimtu ríkissjóðs. Enn sem
komið er hljóða tillögur um niðurskurð aðeins upp á um
eitt þúsund milljónir og miðað við þetta má gera ráð fyrir
að ríkisstjórn neyðist til að auka skattheimtu í landinu
um hálfan annan milljarð króna á næsta ári. Eins og mál
standa nú er líklegast talið að ríkisstjórn kjósi, m.a. vegna
ágreinings um niðurskurð, að fara hefðbundna leið og
hækka tekjuskatt einstaklinga.
Það má með þungum rökum halda því fram að nú fari
fram stjórnarmyndunarviðræður — hinar síðari á þessu
ári. Óútkljáð ágreiningsmál stjórnarflokkanna þriggja
um útfærslu þeirra almennu markmiða sem menn settu
sér í stjórnarsáttmála eru nú aftur komin upp á borð for-
ystumanna flokkanna. Og ef marka má orð fjármálaráð-
herra verður að leysa þann ágreining fyrir mánudag, en
þá er stefnt að því að senda fjárlagafrumvarp til prentun-
ar.
Sérfræðingar í peningamálum hafa á undanförnum
misserum gagnrýnt þá stefnu stjórnvalda að reka ríkis-
sjóð með halla. Rökin gegn hallarekstri eru þau, að hann
skapi óeðlilega þenslu í efnahagslífinu og að ríkisfjármál
séu við þessar aðstæður ekki það hagstjórnartæki, sem
þau gætu verið. Sjálfvirkni í fjárlagagerð hefur sömuleið-
is verið gagnrýnd og eins það að réttur manna til opin-
berrar þjónustu skuli vera rýmkaður án þess að gert sé
ráð fyrir því við lagasetningu hvernig fjármagna skuli
þessa veittu þjónustu.
Sá ágreiningur sem nú er risinn með stjórnarflokkun-
um er annars vegar afstaðan til róttækra breytinga á fjár-
málakerfi ríkisins og hins vegar ágreiningur um leiðir til
að ná niður fjárlagahalla fyrir næsta ár. í fljótu bragði
virðist það nær óframkvæmanlegt að skera niður nú í
verulegum mæli ríkisútgjöld sem að mestu leyti eru lög-
bundin og sjálfvirk. Afnám sjálfvirkni skilar sér ekki
nema að litlu leyti strax og er í rauninni ekki inni í mynd-
inni nú. Það sama má reyndar segja um sölu ríkisfyrir-
tækja. Merkjanlegra áhrifa vegna sölu ríkisfyrirtækja og
annarra eigna ríkisins gætir ekki þegar í stað.
Þar sem ríkjandi er ágreiningur um skattlagningu at-
vinnufyrirtækja og ágreiningur um niðurskurð á sjálf-
virkum framlögum til landbúnaðar má gera ráð fyrir,
a.m.k. eins og mál standa í dag, að forystumenn stjórnar-
flokkanna komi sér upp samkomulagi um aukna skatt-
heimtu á almenning — launamenn. Fari svo að ríkis-
stjórn kjósi að fara þessa leið sver hún sig í ætt við fyrri
stjórnir.
I sjónmáli er staðgreiðslukerfi skatta. Margir launa-
menn binda við það miklar vonir, enda þótt bæði Sjálf-
stæðisflokkur og Alþýðuflokkur hafi á stundum heitið
því að afnema tekjuskatt á almennum launatekjum.
Verði niðurstaða fjárlagadæmisins sú að tekjuskattur
hækki á næsta ári má búast við mikilli óánægju meðal
almennings og jafnvel að hrikta taki í ríkisstjórnarsam-
starfinu.
10 HELGARPÓSTURINN
Grun(n)laus háskóli?
Háskólinn á Akureyri ,,byggðapólitík“ til að fá
menntamenn norður?
Þörf fyrir aukna menntun vex ört
og kröfur um bætta þjónustu á
þessu sviði fara vaxandi. Aukin að-
sókn er að fullorðinsfræðslu, eða
öldungadeildum, æ fleiri fara í end-
urmenntun og þjóðin öll virðist
haldin miklum menntunarþorsta.
Markmið menntunar er að efla
þroska nemenda, auka þekkingu
þeirra og færni til þess að takast á
við lífið í leik og starfi. Hér á landi er
skólaskylda með því lengsta sem
þekkist í heiminum í dag og er það
vel, því vissulega er mennt máttur
og sterk þjóð má sín lítils ef grunn-
urinn er veikur.
Háskóli íslands er ein þeirra
menntastofnana í landinu sem eiga
að sinna menntun þjóðarinnar.
Hlutverk hans er að efla menntun
og vísindarannsóknir í landinu. Há-
skólinn á að efla æðri menntun og
þá um leið að styrkja þá undirstöðu-
menntun sem háskólanámið byggir
á. Jafnframt er hlutverk háskóla að
varðveita menningararf liðinna
kynslóða.
Meginhlutverk háskóla hefur
reyndar verið óbreytt um aldir en
það hlutverk er varðveisla, öflun og
miðlun þekkingar. Til þess þarf
miklar rannsóknir. Undirstaða í
slíku háskólastarfi er frjáls hugsun
og gagnrýni, rannsóknafrelsi og
virðing fyrir vísindalegum vinnu-
brögðum. Til að háskóli geti staðið
undir nafni með réttu þurfa að vera
fyrir hendi aðstaða og fjármagn til
rannsókna, því rannsóknir eru und-
irstaða hverrar þeirrar stofnunar
sem vill telja sig í hópi háskóla.
A síðustu áratugum hafa sprottið
upp adrar tegundir háskóla, eða há-
skólastiga, sem leggja megináherslu
á kennslu en litla eða enga áherslu
á vísindalegar rannsóknir. Hér má
Ijóst vera að hugtakið háskóli hefur
tekið verulegum breytingum á síð-
ustu áratugum, bæði í Evrópu og
Norður-Ameríku. Hér á landi hefur
áþekk breyting átt sér stað þegar
rætt er um skóla á háskólastigi án
þess að vera háskóli í hefðbundnum
skilningi.
Þegar talað er um þessa skóla sem
„háskóla" eða skóla á „háskóla-
stigi", er komið langan veg frá há-
skóla í eiginlegum skilningi. Fátt eitt
er þeim sameiginlegt annað en
gamla góða stúdentsprófið. Sumir
þessara skóla hafa mikinn metnað í
að stunda rannsóknir samhliða
kennslunni, en hafa ekki bolmagn
til þess þar sem ríkisvaldið, eða aðr-
ir fjárveitingaraðilar, hafa gjörsam-
lega brugðist hlutverki sínu. Skortur
á fjármagni, húsnæði og tækjum
hefur algjörlega staðið í vegi fyrir
því að hugsjón og metnaður þessara
skóla yrðu að veruleika. Samt er
reynt með litlum efnum og árangur-
inn er eftir því, lítill en nauðsynleg-
ur.
Aherslan í öðrum þessara ,,nýju“
skóla er öll orðin á kennsluna, til að
undirbúa nemendur eftir þörfum at-
vinnuveganna. Grundvallarþættin-
um er sleppt, sjálfstæðar grunn-
rannsóknir gleymast, og eftir stend-
ur fótalaust skrípi sem vill telja sig
æðri menntastofnun, eða háskóla.
Háskóli íslands hefur lengi mátt
búa við fjárskort. Erfiðlega hefur
reynst að fá fjölgað stöðugildum við
skólann og hann því rekinn að mjög
miklu leyti með stundakennslu, en
hlutur hennar hefur aukist mjög hin
síðari ár. Erfiðlega hefur gengið að
fá kennara til starfa vegna lágra
launa og fé til rannsókna hefur verið
af skornum skammti. Þrátt fyrir
þetta hefur ríkt mikill metnaður inn-
an skólans um að búa svo um hnút-
ana að skólinn stæði ekki öðrum á
erlendri grund að baki hvað varðar
kennslu og rannsóknir.
Til að stunda fræðistörf þurfa
bækur að vera fyrir hendi. Oftar en
ekki þarf að panta fjölmargar bæk-
ur frá útlöndum með svokölluðu
millisafnaláni. Þessum bókum þarf
auðvitað að skila aftur og oftast að
skömmum tíma liðnum. Háskóla-
bókasafnið hefur gjörsamlega farið
á mis við nægilegt fjármagn til að
standa undir merkjum. Til að geta
talist færðistofnun þarf háskólinn
að eiga gott og vel búið bókasafn,
en hér sem víða annars staðar hefur
ríkisvaldinu gjörsamlega sést yfir
gildi bókanna. Það er eins og stjórn-
málamenn hafi ekki hugmynd um
út á hvað menntun gengur.
Fræðimennskan er ekki þægileg
leit að nýrri vitneskju um eitt og
annað sem gaman væri að vita. Hún
er barátta fyrir þekkingu og gegn
hleypidómum og hindurvitnum.
Það er ekki laust við að manni finn-
ist stjórnmálamennirnir okkar
blessaðir þvælast fyrir framförum.
Hverjum hefði dottið það í hug að
gefa þjóðinni Þjóðarbókhlöðu og
láta svo vera að byggja hana? Við
sjáum að upp rís virki með skotrauf-
argluggum og síki í kring svo að
þekkingin leki nú ekki á braut. Þeg-
ar loks verður lokið við að „gera
hana klára að innan" verður hún
orðin of lítil með langa byggingar-
sögu og peninga að baki. Til að kór-
óna heimskuna í menntamálum
landsins á síðan að byggja upp ann-
an háskóla á íslandi.
Já, það er stórhuga þjóð sem
byggir þetta land. Stjórnviska og
byggðapólitík stjórnmálanna hafa
komist að þeirri niðurstöðu að það
sé lífsnauðsynlegt fyrir þær 250
þúsund hræður sem búa á þessu
landi að hafa tvo háskóla, eða jafn-
vel fleiri. Þegar háskólinn suðrá
Melum hefur lengi verið í fjársvelti,
mikið af húsnæði hans stendur hálf-
karað og annað löngu sprungið und-
an starfseminni, rannsókna- og vís-
indastörf sem tengjast háskólanum
eru meira og minna á hrakhólum,
þá finnst stjórnmálamönnum og
öðrum „menntagoðum" þörf á nýj-
um háskóla. Nær hefði verið að full-
nægja grundvallarþörfum Háskóla
íslands. Nei, um það má ekki ræða.
Þessum vitringum finnst réttara að
„stela matnum frá sveltandi barni“,
eins og einn viðmælenda komst að
orði.
Þó að fyrrverandi „riddari
menntagyðjunnar", Sverrir Her-
mannsson, sé stóryrtur maður og
hafi löngum látið gamminn geisa í
stjórnmálum er ekki þar með sagt
að sömu braut þurfi að feta. Það ger-
ir þó núverandi ráðherra mennta-
mála, Birgir ísleifur Gunnarsson.
Hann virðist hins vegar gera sér
aðeins meiri grein fyrir því hversu
margir búa á Islandi, eða lætur í það
skína að minnsta kosti.
í ræðu sinni við setningu háskól-
ans á Akureyri komu öfugmæii ráð-
herrans berlega í ljós: „Við skulum
þó gera okkur fulla grein fyrir því að
fámenni þjóðarinnar og fjárhagsleg
geta setur miklum hugsjónum á
vettvangi skólastarfs, háskólastigs
sem annars, verulegar skorður. Við
getum ekki vænst þess að búa við
jafn öflugt og gróskumikið háskóla-
líf og nágrannaþjóðirnar, þar sem
margir sjálfstæðir kennslu- og rann-
sóknarháskólar starfa. Við hljótum
að sníða okkur stakk eftir vexti.“
Ekki virðist ráðherrann gera sér
mikla grein fyrir þjóðarvextinum
eða þeim stakki sem Háskóla ls-
lands er búinn. Hann er í fjársvelti
en skrimtir enn.
Eðlilega var leitað til Háskóla ís-
lands við uppbyggingu skólans á
Akureyri. Skoðun manna þar á bæ
var öll á einn veg, að ekki ætti að
byggja upp samskonar nám og boð-
ið er upp á fyrir sunnan. Nú er hins
vegar hafin kennsla á Akureyri í
hjúkrunarfræði og iðnrekstrar-
fræði. Hjúkrunarfræði er kennd í
Háskóla íslands, iðnrekstarfræði er
kennd í Tækniskóla íslands og þar
með er gengið þvert á álit háskóla-
manna. 1 áliti læknadeildar HÍ, frá 5.
des. 1985, kemur fram að „aðstaða
læknadeildar, bæði hvað snertir
stöðuheimildir til kennslu og rann-
sókna, tækjabúnað og aðrar kring-
umstæður, væri það bágborin að fá-
sinna væri að dreifa þeim iitlu kröft-
um til að koma upp kennsluútibúi í
læknisfræðigreinum á Akureyri um-
fram það sem þegar er“. Þetta var
einróma og samdóma skoðun allra
deildarráðsmanna. Háskólaráð
komst að svipaðri niðurstöðu, að
óráðlegt væri að vera með sams-
konar nám og stundað væri í HI.
Engin rannsóknaaðstaða er fyrir
hendi í hinum ,,nýja“ háskóla á Ak-
ureyri. „Hana verður að að byggja
smátt og smátt upp,“ segja starfs-
menn skólans, „þetta er byggðapóli-
tík sem gengur út á það að fá
menntafólk norður." Hér er ætt af
stað í einhverjum tilfinningahita og
að lítt athuguðu máli. Grundvallar-
forsenda háskóla stendur enn, það
eru rannsóknir. Enn einu sinni
koma öfugmæli ráðherra í Ijós. „Að
því er rannsóknaþáttinn snertir er
þörf á mikilli aðgát. Sá þáttur er
kostnaðarmestur í starfi hvers há-
skóla og því ríður á að rannsókna-
starfsemin í landinu sé skipulögð á
þann hátt að ekki sé um tvítekningu
að ræða og kröftunum sé ekki dreift
um of.“ Þegar er búið að dreifa kröft-
unum með stofnun þessa skóla. Ef
skipulag rannsóknastarfseminnar
felst í fjársvelti þá er háskólinn á Ak-
ureyri andvana fæddur. Háskóli Is-
lands fær ekki einu sinni nægilegt
fjármagn til að sinna sínum skyld-
um.
Háskóli á Akureyri er hrein og
bein móðgun við H áskóla íslands og
það starf sem þar er verið að reyna
að inna af hendi. „Alveg fáránlegt
að stofna háskóla á Akureyri," segir
einn háskólamanna. Ríkisstjórninni
hefði verið nær að gangast við eigin
afkvæmi og búa því örugga framtíð
áður en farið var að búa til annað.
Með þessum nýja getnaði er verið
að seinka eðlilegri þróun Háskóla ís-
lands og gera honum enn erfiðara
en nú er að sinna þörfum nemenda
sinna og standast þær kröfur sem
gerðar eru til háskóla.
Jón Gunnar Grjetarsson
*
„Aherslan í þessum „nýju
háskólum“ er öll orðin á
kennsluna til að sinna
þörfum atvinnurekenda“