Tíminn - 23.12.1939, Blaðsíða 7

T f M I N N
7
Sigurður Thorlacius:
Keilunefur
Sagan, sem hér birtist, er kafli úr óprentaðri
bók, Um loftin blá. Inngangurinn að þessum kafla
er sá, að krian Tindilvængja, Nefprúð lundamamma
og æðurin Brúnkolla, sem er aðalpersóna bókar-
innar, talast við uppi á höfða á varpeyjunni. Sam-
talið endar á því, að Tindilvængja fellst á að segja
Brúnkollu og Nefprúð sögu, en mörg hundruð
annarra fugla, æðarfuglar, lundar, kríur, máfar,
hlusta einnig.
Tindilvængja hóf sögu sína á þessa leið:
Keilunefur Trítilsson heitir fugl. Hann er
snjótittlingur eða sólskríkja, lítill vexti, en
glæsilegur útlits. Forkunnarfagur er hann
í sparifötunum vor og sumar með skjall-
hvíta bringu og svartar herðar, svart nef
og svarta fætur. Hann hefur svo bjarta og
dillandi söngrödd, að unun er að heyra
hann syngja.
Við Keilunefur hittumst eitt sinn um
haust á útleið yfir Atlantshafið. Veður var
ofsalega hvasst. Bjóst ég sannast að segja
við, að Keilunefur, sem var kornungur,
myndi á hverri stundu gefast upp og þeyt-
ast undan storminum niður í freyðandi
öldurót úthafsins. En hann reyndist þraut-
seigari en ég hafði búizt við. Loks komum
við auga á skip, sem valt og hossaðist og
stefndi í sömu átt og við. Við settumst í
reiða skipsins, hvíldum okkur lengi dags
og sögðum hvort öðru sögur og æfintýri.
Slðan höfum við Keilunefur Trítilsson verið
beztu vinir. Við hittumst á hverju vori.
Hann er nú hættur að ferðast til annarra
landa, en hann er ekki hættur að rata í
þrekraunir og æfintýri. Sagan, sem hann
sagði mér frá fyrsta vetrinum, sem hann
dvaldi heima á íslandi, líður mér aldrei úr
minni.
Það var að áliðnum vetri. Inni til heiða
og uppi til fjalla var löngu orðið haglaust,
bæði fyrir fugla og fénað. Snjótittlingarnir
leituðu byggðar o£ strandar. Trítluðu þeir
og flögruðu í smáhópum umhverfis bæina,
tíndu hnetur og grasfræ í heystæðum,
brauðmola í hlaðvörpum. í hvert skipti, sem
hrikti í hurð eða glugga, eða marraði í
spori, hrukku þeir við allir í senn og flugu
leiftursnöggt í loft upp tístandi og syngj-
andi, en settust aftur jafnskjótt og færi
gafst. En sumir snjótitlingarnir voru of
styggir til þess að leita til bæja, enda var
einnig þar þröngt um matföng fyrir alla
þá óteljandi herskara, sem flúðu helstirðn-
aðar hjarnauðnir öræfavíðáttunnar.
Keilunefur Trítilsson, vinur minn, og fé-
lagar hans leituðu hælis hér í Hvaley,
sennilega meðfram vegna þess, sem ég
hafði sagt honum héðan um landkosti og
fegurð staðarins. Enda urðu þeir ekki fyrir
vonbrigðum. Hér voru sæmilegir hagar og
ágæt skjól fram með brekkunum. Keilu-
nefur fann hellinn, sem þið kannist við,
hérna undir klettinum, sem við stöndum
á. Hlaðið var að mestu leyti fyrir hellis-
munnann með grjóti þá eins og nú. En
snj ótittlingarnir gátu hæglega smogið inn
um op milli steinanna. Nótt eftir nótt leit-
uðu þeir þar skjóls fyrir frostnæðingi og
hretum. Og betra skjól var naumast hægt
að hugsa sér.
En svo dundi ógæfan á, þegar minnst
varði. Litlu fuglarnir flögruðu í hóp að
hellisskútanum í ljósaskiptunum að kvöldi
dags. Veður var kalt og hryssingslegt, vax-
andi snjókoma og fjúk. í brekkunni fram-
an við skútann var afdrep, en nístandi bit-
T ritilsson
Sigurður Thorlacius
ur norðaustan kólgan þeytti kófinu í sí-
fellu fram af höfðanum. Þið sjáið skoruna
í klettinum þarna. Hún er beint upp af
hellismunnanum. í gegnum hana stóðu
þykkar skafrenningsstrokur án afláts.
Blístrandi og ýlfrandi feykti frostnepjan
hárfínum snjósallanum á undan sér, en
dimmgráar klappir og klakafreðin börð
þumbuðu og þrjóskuðust við. Og skýin, sem
þyrptust fram hjá, hlaðin snjó og sorta,
litu í glottandi miskunnarleysi niður á
smáfuglana í brekkunni. Það var eins og
náttúruöflin hefðu gert samsæri gegn þess-
um harðgerðustu sonum íslands. Skýin
hvísluðu að vindinum: „Kveljum þá, kvelj-
um þá“, en vindurinn hvæsti i eyru snjó-
kornanna um leið og hann bar þau á örm-
um sínum: „Drepum þá, drepum þá.“
Náttmyrkrið var að skella á. Keilunefur
og félagar hans smugu hver af öðrum á
milli steinanna inn í niðdimman skútann.
Þeir hjúfruðu sig sem þéttast hver upp að
öðrum í dálitlum afkima innst inni í hell-
inum. Hriðin hamaðist úti fyrir og hvinur
storms og brims heyrðust eins og í fjarska.
Litlu fuglarnir í hellisskútanum báru
ekki hatur eða kala í brjósti til neins. Jafn-
vel hríðin og stormurinn voru í meðvitund
þeirra eins og systir og bróðir. Þeir voru
ókvíðnir og áhyggjulausir, og líkamshitinn
og vinarþelið, sem streymdi frá einum
þeirra til annars, vermdi þá og gerði þeim
rótt í skapi. Þeir tístu nokkrum sinnum 1
barm sinn, eins og þeir væru að lesa kvöld-
bæn, stungu nefi undir væng, og óðar en
varði voru þeir allir steinsofnaðir.
En úti fyrir hélt samsærinu áfram. Ský-
in svört og úfin flykktust saman í þéttari
og þéttari bólstra, vindurinn fór hamförum
og snjókornin hlóðust niður og fuku saman
í djúpa skafla.
Og hvað haldið þið svo, að snjótittling-
arnir hafi séð, þegar þeir vöknuðu í hellin-
um snemma morguninn eftir? í fyrstu sáu
þeir ekki nokkurn skapaðan hlut. Þeir
sáu ekki einu sinni grilla í gulleit nef-
in hver á öðrum. Hvernig gat staðið á
þessu? Höfðu þeir vaknað of snemma? Eða
hafði dagsbirtunni seinkað af einhverjum
óskiljanlegum ástæðum? Keilunefur klór-
aði sér á bringunni með nefinu, teygði fæt-
urna aftur undan sér til skiptis, klóraði sér
undir vængnum og loks á bakinu rétt fram-
an við stélrótina. Að því búnu hoppaði
hann út eftir hellisgólfinu. Og þið getið
hugsað ykkur, hvernig honum varð innan-
brjósts, vesalingnum, þegar hann varð þess
áskynja, hvernig komið var. Stór og þykkur
snjóskafl var kominn í brekkuna úti fyrir,
og hafði lagzt yfir hellismunnann og lokað
fyrir útgöngudyr fuglanna.Snjótittlingarnir
flugu hver af öðrum út í hellismunnann og
út undir snjóþekjuna. Þeir réðust hvað eftir
annað á snjóskaflinn, börðust um með
vængjunum í örvæntingu sinni, hjuggu
með nefinu og klóruðu með fótunum. Fá-
einir litlir snjókögglar, óreglulegir að lög-
un, hröpuðu inn í skútann. Það var allt
og sumt. Öðru fengu smáfuglarnir ekki til
vegar komið. Skaflinn lá óbifanlegur eins
og bjarg yfir hellismunnanum.
Ennþá var aðeins nýtekið að birta af
degi, og því niðdimmt í hellinum. En sólar-
geislarnir láta ekki smámuni hindra ferð-
ir sínar. Óðar en neðri rönd sólarinnar
var komin upp fyrir hafflötinn, þótt hún
sæist reyndar ekki fyrir dimmviðri, brut-
ust geislar hennar í gegnum skýjaþykkni,
hriðarkóf og djúpan snjóskafl alla leið
niður í anddyri hellisins. Dauft endurskin
lagði um skútann, svo að myrkravön augu
gátu grillt í loft og veggi, gólf og afkima.
Þið munið auðvitað öll hvað hellirinn er
stór. Drengurinn, sem kom hérna um dag-
inn, tíu ára er hann víst, tróð sér inn til
að ná í dún úr tveimur æðarhreiðrum.
Hann gat næstum staðið uppréttur rétt
fyrir innan dyrnar, þar sem skútinn er
hæstur. Á sumrin er bergið vott og gólfið
fuggulegt og rakt í einu horninu. En þarna
um veturinn var allt frosið, sem frosið gat.
Klakaströnglar héngu niður úr steinnibb-
um á tveim stöðum. Þunnur snjóskafl
var fremst á gólfinu.
Keilunefur og félagar hans leituðu allra
bragða til útgöngu. Þeir hoppuðu í smá-
hoppum um hellinn, leituðu út í hvern
afkima, hverja smáholu, eins og þeir gerðu
sér vonir um, að einhvers staðar kynni að
finnast smuga, sem opnaði leið til frelsis.
Þeir flugu upp eins hátt og rúm leyfði,
lömdu hart og hrjúft bergið með litlum
vængjum, réðust svo á nýjan leik að skafl-
inum, sem grúfði hálfgagnsær, en þungur
og samanþjappaður yfir hellismunnanum.
Þessi styrjöld smáfuglanna við miskunnar-
laust ofurefli náttúrukraftanna stóð yfir
langa stund, eða þangað til þeir hnigu
niður hver af öðrum steinuppgefnir og von-
lausir. Og þó var styrjöldinni ekki þar með
lokið. Síður en svo. Nú hófst hún einmitt
fyrir alvöru — þögul, óvirk styrjöld þol-
gæðis og þjáninga.“
„Óskapa kjánar voru snjótittlingarnir að
ráðast á bergið og snjódyngjuna,“ greip
Nefprúð fram í.
„Kjánar!“ svarar Tindilvængja og heldur
áfram: „Þú segir, að þeir hafi verið kjánar.
Við getum kannske sagt það, sem sitjum
hér í ró og makindum um sólbjartan sum-
ardag. En hugsið ykkur, að þið, fuglarnir,
sem hlustið á frásögu mína hér á höfðan-
um, væruð sjálfir lokaðir inni í skugga-
legum hellisskúta í nístandi kulda um há-
vetur. Munduð þið ekki verða lafhræddir?
Og munduð þið ekki gera nákvæmlega hið
sama og snjótittlingarnir: ráðast á hvað
sem fyrir yrði og berjast um, unz þið gætuð
ekki meira fyrir þreytu? Annars sagði
Keilunefur Trítilsson mér sjálfur, að
hræðslan hefði ekki verið yfirgnæfandi í
huga sinum, enda hefði hann ekki þá gert
sér i hugarlund, hve geigvænlegar þján-
ingar hungurs og örvæntingar biðu þeirra
á þessum óheillastað. Hann segir aftur á
móti, að sterk, eðlisbundin þrá eftir at-
höfnum og frelsi hafi verið sér ríkust í
huga. Á hverjum morgni í dögun voru