Tíminn - 23.12.1939, Blaðsíða 12

12
T f M I N N
Jón Eyþórsson:
p
JMildir veíur á Islandi
Þegar litið er yfir íslenzka árferðissögu,
eins og hún er skráð í hinu ágæta safni
Þorvalds Thoroddsen: Árferði á íslandi, þá
mótast ósjálfrátt í huganum dapurleg
mynd af æfikjörum íslenzku þjóðarinnar á
liðnum öldum og baráttu hennar við vetr-
arríki, eldgos, drepsóttir og hallæri. Lífs-
braut margra horfinna kynslóða af ís-
lenzkri alþýðu er rétt og látlaust lýst í
þessari vísu, sem margir kunna:
Örðugan ég átti gang
yfir hraun og klungur.
Einatt var mér fjall í fáng
frá því ég var ungur.
Það má vissulega líkja íslenzkri árferðis-
sögu við svellrunnið hraunaklungur, þegar
litið er yfir feril þjóðarinnar á liðnum öld-
um. Og þó er það svo, við nánari athugun,
að víðar en varir er sem hylli undir grænar
og fagrar eyjar á torleiðinu. Það er þegar
eftirmæli vetrarins eru eitthvað á þessa
leið: „Þá var vetur svo góður, að menn
mundu varla þvílíkan." — Hinir mildu vet-
ur hafa verið þjóðinni mitt í baslinu, eins
og fóthvíld þreyttum göngumanni í ófærð.
Þá þagnar snöggvast raunarollan um fjár-
felli og harðrétti, sem annars fylgdu í fót-
spor allra harðindavetra. Þjóðin var svo
varnarlítil — svo óbrynjuð gegn hvers-
konar kreppu, að ekkert mátti út af bera.
Þá stoð sultur við dyr allrar alþýðu.
Það er annáll hinna mildu og góðu vetra,
sem ég ætlaði að rekja. Slíkir hafa margir
orðið á síðasta áratugi. Það, sem af er þess-
um vetri er ágætt dæmi upp á kjaravetur.
Hann er í flokki hinna hagstæðustu, sem
hér geta orðið, mildur, snjóléttur og áfalla-
laus að heita má. En flestir mildir vetur
verða storma- og úrkomusamir hér á landi,
einkum sunnan lands. Það liggur í hlutar-
ins eðli, þegar litið er til hinna veðurfræði-
legu orsaka.
Landi voru er svo í sveit komið, að það
er mjög á takmörkum hlýrra loftstrauma
úr suðri og kaldra loftstrauma frá íshaf-
inu eða Grænlandi og verður því oft
skammt öfganna á milli. Á þessum
strauma- og veðramótum myndast bylgjur
þær í loftinu, er við tölum daglega um sem
„lægðir“ eða stormsveipa, og flestar hreyf-
ast frá suðvestri til norðausturs. Ef sveip-
arnir leggja leið sina fyrir norðan ísland,
draga þeir með sér hlýja suðræna loft-
strauma; fari þeir hinsvegar fyrir sunnan
landið, verður norðanáttin ríkjandi. Að
þessu eru áraskipti og þess vegna líka ár-
ferðismunur. Nú má játa það, að frumor-
sökin til þess að lægðirnar og þá líka hita-
takmörkin liggja að meðaltali lengra norð-
ur sum árin, heldur en annars, er ekki
nægilega ljós — og þessvegna er heldur
ekki hægt að segja fyrir, hvernig muni
vetra, en það liggur nærri að setja það í
að svo mundi fleirum fara, en nú geta
aðrir svarað fyrir sig.
Sturla hvíldi sig 3 daga á Hæli eftir ferð-
ina, í góðu yfirlæti. Síðan hélt hann niður
að Fljótshólum, en þangað var Sigríður
komin áður. Litlu síðar gerðu þau brúðkaup
sitt og reistu bú á jörðinni. Þar hafa þau
búið síðan og eignazt 8 börn. Svo kann
eg ekki sögu þessa lengri.
samband við mismunandi mikinn hita frá
sólinni á undanförnu sumri.
Lofthjúp jarðarinnar má líkja við geysi-
mikla vél, sem er sífellt að verki. Hún dælir
hlýju lofti norður eftir en dregur kalt loft
í staðinn suður á bóginn og vermir það.
Þessi vél er knúin af afli sólarinnar. Ef vel
er kynt, getum við látið okkur skiljast, að
afköst vélarinnar verði meiri, þ. e. meiru
hlýju lofti verður dælt norður á bóginn og
veðrátta verður mild og umhleypingasöm í
norðlægum löndum.
Hér kemur svo líka mjög til greina lands-
lag og skipting láðs og lagar. Hugsum okk-
ur t. d. að landbrú væri frá Vestfjörðum
til Grænlands. Af því myndi leiða hvorki
meira né minna en það, að allt miðbik ís-
lands yrði jökli hulið og sízt byggilegra
heldur en suðurhluti Grænlands. Þá kæm-
ist engin kvisl af hlýjum sjó norður fyrir
landið. Austur-Grænlandsstraumurinn
myndi skella á landbrúnni og leggjast sem
köld straumröst austur með landinu að
norðan. Krikinn milli íslands og Grænlands
myndi fyllast hafís og þaðan myndi ísflök
og fjalljakar sigla suður með landinu að
austan og gera siglingaleiðir hættulegar
eða ófærar milli fslands og Bretlandseyja.
Nú er hins vegar opið sund milli Vest-
fjarða og Grænlands. íshafsstraumurinn
kemst þar óhindraður suður úr og spinnur
ísband úr jakatoga íshafsins fram með
austurströnd Grænlands. Aðeins í miklum
ísárum fyllist sundið milli Vestfjarða og
Grænlands af hafís og þá legst hann að
norðurströnd íslands og siglir stundum
austur og suður fyrir landið. —
Til þess að geta stiklað á hinum helztu
kjaravetrum, sem í annála hafa verið
færðir, verð ég vitanlega að fara fljótt yfir
sögu. Heimildir frá fyrri öldum eru allar
sóttar í Árferði á íslandi í 1000 ár eftir
Þorvald Thoroddsen.
Árferðisannálar frá 13. öld og þar áður
eru svo stopulir að ekki þýðir að byggja
neitt á þeim. Frásagnir eru þá helzt um
aftakaharðindi og einstök illviðri, sem
grípa eitthvað inn í sögulega viðburði eða
öllu hungri og manndauða.
Á 14. öldinni fara annálar að verða fyllri.
1330 er nefndur hinn góði vetur, en gras-
leysusumar fylgdi eftir.
1340 er „vetur svo góður fyrir sunnan
land, að menn mundu trautt þvílíkan.
Fundust egg undan fuglum í Flóa nær
miðri góu á öskudag og oftlega síðan. —
1352 er vetur talinn hlær (hlýr) og ofan-
fallasamur.
1361 er vetur hlýr og mjög regnsamur
frá jólum, en frost mikil um hvítasunnu-
skeið og í annan tíma, er sól gekk sem
hæst. —
1391. Vetur góður, sumar gott og haust
svo gott fram um miðjan desember, að ná-
lega fraus hvorki né snjóaði, en ofanföll
mikil fyrir sunnan land, svo að ónýttust
hey manna.
Á 14. öldinni er alls getið um 7 góða eða
ágæta vetur. En þar ber 1340 af öllum
hinum.
Á 15. öldinni eru árferðisannálar mjög
lélegir og ganga mest út á drepsóttir og
eldgos.
1428 var vetur góður og linur. Skiptjón
GLEÐILEG JÓL!
EintsUipafélafi íslands.
GLEÐILEG JÓL!
Sjjóklœðagerð íslands.
\
GLEÐILEG JÓL! |
Gtslt J. Johnsen.
GLEÐILEG JÓL!
S œlgœtisgerðin
Víkingur.