Morgunblaðið - 14.09.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. SEPT. 1%7
17
Vísindamenn í sumarönnum Vísindamenn í sumarönnum Vísindamenn í sumarönnum
Er eldgos væntonlegt
á Reykjonesskoga?
Rabbað við Jón Jónsson, jarðfræðing, sem vinnur að
því á sumrin að gera jarðfræðikort af skaganum
JÓN Jónsson, jarðfræðingur,
er einn þeirra íslenzku vísinda
manna sem á sumrin ferðast
vítt og breitt um landið til ým-
iskonar starfa. Dagurinn er oft
langur og erfiður, hann leggur
af stað með malpokann eld-
snemma á morgnana og það er
ekki óalgengt að hann komi
ekki heim fyrr en undir mið-
nætti. En hann kvartar ekki
því að eins og hann segir:
„Þegar tómstundaiðjan og
starfið eru eitt og hið sama, þá
er þetta allt í lagi“.
Jón er maður hraustlegur og
útitekinn, með snör augu og
er létt um hros.
„Ég starfa hjá jarðhitadeild
Orkustofnunarinnar og aðal-
-starf mi-tt er jarðfræðirann-
sóknir í sambandi við jarð-
hita. Það hefur svo komið af
sjálfu sér að ýmis önnur verk-
efni hafa hlaðist á mig, t.d. hef
ég unnið að því að finna kalt
vatn og held að mér sé óhætt
að segja að ég hafi staðsett svo
til allar kaldavatnsboranir í
seinni tíð“.
„Hv-ernig er það með kalda
vatnið, það gýs víst ekki upp
eins og það heita?“
„Nei, það þarf alltaf að nota
dælur til að ná því upp, en það
er ekki svo erfitt. Það er til-
tölulega auðvelt að koma dæl-
unum fyrir".
„En nú er það ekki svo vel að
þið getið fundið einhver m-erki
um vatnsból ofanjarðar, eins
og þegar leitað er að heitu
vatni. Hvaða tæki notar þú til
að finna kalt vatn?“
Jón brosir kankvíslega: ,,Eng
in önnur en þau sem guð gaf
okkur, við verðum bara að sjá
það með berum augum, og bað
er ekki eins erfitt og það kann
að virðast.
„Hvað hefur þér oft skjátl-
ast?“
„Það hefur mjög sjaldan
komið fyrir að mér hafi skjáti-
ast algerlega, en stundum hef-
ur ekki komið nærri nóg vatn
upp úr holunum. Verstu „feil-
skotin“ voru á Akureyri í fyrra
sumar og svo aftur núna, en
ég vona að við séum nú búnir
að finna lausn á því vandamálí.
Það er erfitt að nota tæki til
-kaldavatnsleitar, en viðnáms-
mælingar hafa þó gefi-st vei á
einum stað a.m.k. Vatnið er á
sífelldri hreyfingu undir yfir-
'borði jarðar, og straumar
liggja víða til sjávar. Þo eru
skilin víða mjög skörp. Ég get
nefnt þér sem dæmi, að þeg-
ar við vorum að bora við
Stapafell fyrir tveimur árum
vorum við með snúningsbor og
þurftum því að bora aukaholu
unnið að því eftir því sem ég
hef getað í nokkur ár. Því mið
ur hef ég ekki alltaf haft mik-
inn tíma aflögu til þessa, svo
að það má segja að ég vinni
þetta í hjáverkum. Ég byrja
með því að merkja sprungu-
kerfi, því að jarðhitinn ei-ns og
hann kemur fyrir á yfirborð-
Ég byrjaði árið 1960 og þá á
Krýsuvíkursvæðinu. Ég var
bara að þrjár vikur það sum-
arið og hef svo haft það í ígrip
um eins og ég sagði áðan. Mér
tekst sjálfsagt ekki að ljúka
við þetta í sumar, en fer þó yf-
ir mestan hluta þess svæðis
sem eftir er. í dag fórum við
á jeppanum upp með Bláfjöll-
um að vestan. Við fórum ekki
upp á háfjall þó að hægt sé
að komast yfir í Selvog. Það
Fyrir nokkrum árum var Jón að fást við jarðsveiflumælingar. Einn liðurinn í þeim var að
sprengja dynamit í Grænavatni, sem er við endann á Kleifarvatni, og kanna með mælum
hvað titringurinn færi langt. Ein sprengingin kom greinilega fram á Ketu, sem er í rúmlega
200 km. fjarlægð. Myndin er tekin við Grænavatn rétt í þann mund sem þeir sprengdu eitt
tonn af dynamiti, og vatnsstrókurinn er að risa upp.
til að fá skolvatn. Við þurftum
svo að steypa í tiiraunaholuna
og helltum í hana mörgum pok
um af sernenti, en hin holan
gruggaðist ekki, þótt hún væri
aðeins tuttugu metra í burtu“.
„En svo að við snúum okkur
að sumarstarfinu þínu á þessu
ári, hvað hefur þú verið að
fást við?“
„í sumar hef ég snúið mér
algerlega að rannsóknum á
Reykjanesi, ég er að gera ná-
kvæmt jarðfræðikort af öllum
Reykjanesskaganum, og hef

inu, er ákaflega tengdur sprung
unum. Við erum bara tveir við
þetta, ég og Karl Grönvold,
ungur maður sem er að læra
jarðfræði".
„Og dagurinn er strangur?“
„Já, það er hann oft. Við för-
um yfirleitt upp um klukkan
átta á morgnana og erum sjald
an komni-r heim fyrr en 9—10
á kvöldin, oft seinna, en þegar
tómstundaiðjan og starfið fara
saman er ekki yfir neinu að
kvarta".
„Er það ekki áratuga verk
að labba um allan skagann til
að gera kort af honum?“
„Nei, svo slæmt er það nú
ekki, eh það er satt að þetta
er yfirgripsmikið starf. Við not
um mikið loftmyndir og þær
korna okkur að ómetanlegu
gagni. Við leggjum gegnsæjan
pappír yfir loftmyndirnar og
merkjum inn á hann gíga, sig,
sprungur og þessháttar. Við
verðum auðvitað að ganga mik
ið, en það er nú ekkert annað
en það sem maður er vanur.
er gott að hafa jeppann, mik-
ill munu frá því að ég byrjaði
fyrst, þá átti ég ekki bíl og
varð að fara allra minna ferða
gangandi eða reyna að ferðast
á þumalfingrinum".
„Hefur eitthvað komið þér
á óvart við þessar rannsókn-
ir?“
Jón Jónsson,
jarðfræðingur.
„Nei, ég get varla sagt það.
Við Löngúhlíð austanverða og
suðvestur með þríhnúkum er
þó mikið um ketilmynduð sig
sem ekki eru algeng hér á
landi. Askja er eitt l'íkt sig, en
'þessi komast að sjálfsögðu
eki í hálfkvist við hana. Það
má eiginlega segja að það hafi
komið mér á óvart hvílík firn
af eldstöðvum er á þessum slóð
um, margar þeirra eru ekki
merktar á neitt kort, og liggja
mjög þétt víða“.
„En hefur þú orðið var við
einhverjar breytingar á' jarð-
veginum á þessum sló.ðum?"
„Á hluta á svæðinu held ég
að urnbrot eða hræringar séu
að aukast og hiti að hækka.
Það er meiri kraftur í hver-
unum en því miður höfum við
ekki eldri hitamælingar yfir
svæðið svo að það er erfitt að
segja nákvæmlega til um. Ég
er þó ekki einn um þessa skoð-
un, því að einn af mönnunum
sem fæst við innrauðu „hita-
ljósmyndunina“ nefndi þetta
sama við mig af fyrra bragði.
Við vitum ekkert um ástæðuna
ennþá, en ég m-yndi ætla að
svona yrði undanfari eldgoss.
Það hafa ekki orðið eldsum-
brot þarna síðan um 1340, þeg-
ar Ögmundarhraun rann. Þá
rann hraun yfir bæ suð-vestur
af Krísuvík, og ég held að það
gæti orðið gaman fyrir forn-
leifafræðinga að líta nánar á
þann stað. 'Það eru til Hús-
hólmi og Brennishólmi í hraun
i-nu, og bæjarrústirnar standa
að nokkru leyti út undan hraun
inu og má telja víst, að undir
því sé einhverja muni að finna
frá þessum tíma. Hraunlagið
er ofur þunnt á þessum stað,
innan við rnetra held ég og það
væri ekki mikið verk að rífa
það ofan af bænum. Ég býst
ekki við að neitt fólk hafi far-
ist, en það ætti t.d. að vera
hægt að finna þarna viðarkol

Þessi hver er kallaður Geysir, og er á Reykjanesi. Hann byrj-
aði að gjósa í maí í vor, eftir nokkra ára „hvíld“. Það var um
svipað leyti og jarðskjálftakippirnir hörðu riðu yfir.
Þetta klettabelti er gamlir sjá varhamrar. Um 1300 voru þeir
alveg niðri við ströndina, en Ögmundarhraun rann framfyrir
þá og nú eru þeir nokkuð frá ströndinni.