Morgunblaðið - 02.10.1970, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2, OKTÓBER 1970
— Skólamál
Námstregi
Framhald af bls. 14
of einhliða áherzlu á þennan
þátt vitsmunalífsins og að sama
skapi til vanmats á sjálflægri
(subjektiv), milliliðalausri lif-
un. 1 raun og veru er farið að
líta á existential og sjálflæga til
veru sem blekkingu, eins konar
spegilmynd af veruleikanum.
í raun og veru ætti skynsömu
fólki ekki að leyfast að hafa
neina beina tilfinningu af til-
veru sinni!
GREINDARHUGTAKIÐ
OF ÞRÖNGT
Bent skal á, að margir sér-
fræðingar efa nú hið altæka og
heildstæða (globale) greindar-
hugtak Binet og Termans, sem
þeir leggja til grundvailar
greindarmælingum. Æ fleiri hall
ast að margþættara og dyna-
miskara eða ávirkara kerfi,
sem ætlað er að gefi réttari
mynd af starfrænni gerð vitund
ar. 1 þessu sambandi bendi ég á
kenningar og tilraunir manna
eins og Guilfords.
Námsáhuganum (motivering-
en) og sjálftengdum þörfum nem
andans er stöðugt veitt meiri
athygli ásamt hinum dynamisku,
geðrænu og samfélagslegu þátt-
um í tilveru mannsins. Það er
spá min, að af þessum vettvangi
sé mestra tíðinda að vænta
næstu árin.
Ég mun nú telja upp nokkr-
ar rökstuddar skoðanir og til-
raunir varðandi geðræn og
félagsleg öfl, sem hafa áhrif á
námsgengi og þá ekki sizt hjá
námstregum.
Upptalningin verður að
nægja, enda munu áheyrendur
mínir fiestir kannast við þær
hugmyndir sem hér er vísað
til.
Ég nefni fyrst rannsóknir
McClellands á „achivement mo-
tive“ eða „afrekslöngun“ og
hvernig hún virðist ákvörðuð af
stéttarlegum siðvenjum og menn
ingarhefðum. Vissar stéttir meta
árangur og afrek flestu öðru
fremur.
Mikil umbrot og merkileg
hafa átt sér stað innan klíniskr-
ar og samfélagslegrar (sosial)
sálarfræði. Mín skoðun er sú, að
þar sé margt merkilegt i mótun,
sem skólamenn hafa sýnt of mik
ið tómlæti. Þessi nýfengna þekk
ing, sem aðallega hefur verið afl
að í Bandarikjunum, á sér marg-
ar rætur, t.d. í kenningum sál-
könnuða (psykoanalyse), ýms-
um greinum dynamiskrar sálar-
fræði, ekstentialisma, hugmynd
um guðfræði o.s.frv.
•S.IÁI.FSMYND
OG NÝ VIÐHORF
Vissulega mun margt hér vera
uppblásið og með yfirbragði aug
lýsinga, en samt er ég sannfærð-
ur um, að af þessum vettvangi
koma og eru þegar komnar, hug
myndir, sem mikilvægar eru fyr-
ir skólána og þá sérstaklega fyr
ir þá nemendur, sem höllum fæti
standa. Ég nefni eftirfarandi
sem dæmi. Hugmynd Eriksons
um sérstæði (identy) er gagn-
leg og varpar ljósi á margt í
skapgerðarmótun manna og þá
sérstaklega ungs fólks. Sjónar-
mið Carl Rogers eru einnig vel
þekkt nú til dags. Áherzla sú
sem hann leggur á að koma til
móts við sjálfan sig og aðra og
skilgreining hans á sjálfsmynd
(seif-concept) hafa haft mikil
áhrif, ekki bara innan þröngs
hóps sáifræðinga heldur í öllu
samfélaginu og innan skólanna.
Þetta á ekki sízt við þau áhrif,
sem skoðanir annarra um getu
okkar og hæfileika, hafa á
frammistöðu okkar og atferli. 1
þessu sambandi nefni ég líka
„phenomenologisku" viðhorfin
innan sálarfræðinnar. Nefni þar
aðeins nöfn eins og Kurt Levin,
Ccxmtos og félaiga haos. Maslow
við Brandeis-háskólann hefur
djarfmannlega og með miklu
innsæi sett fram margar mikil-
vægar hugmyndir um auðugra
lif, sem m.a. eiga uppruna í
nýrri túlkun á samruna and-
stæðna og þversagna (paradox)
í lífi manna og tilverunni allri.
Allir þessi-r höfundar leggja
áherzlu á vaxtarmátt sjálfsvit-
undarinnar og hæfileika manns-
ins til að leysa sin vandamál
sjálfur og öðlast heilbrigði,
(non-directive stefna eða að-
hverf viðhorf). Þeir leggja
áherzlu á sjálfið, sjálfsvirðingu,
traust og „commitment" sem
grundvöll að heilbrigðu og ár-
angursmiklu lífi bæði við nám og
störf.
1 þessu sambandi get ég ekki
látið hjá líða að nefna bók
Glassers „Schools without Faii-
ure.“ Hvað sem segja má um
ýmsar staðhæfingar hans, er
enginn vafi á því, að við þver-
brjótum einföldustu lögmál um
nám og mótun atferlis með nei-
kvæðri áherzlu á mistök, og of-
notkun námshvatningar, sem
toyggir á metnaði og ótta. Við
sýnum tillitsleysi við geðheilsu
nemenda og heilbrigða þróun
sjálfsins, og loks þvingum við
alla nemendur með einkunna-
gjöf inn i tölfræðilegt likan nor
mal kúrfunnar, þar sem selv-
akseptering (sjálfsviðurkenn-
ing) helmings einstaklinga i
nemendahóp, byggir öðrum
þræði á niðurlægingu hinna, sem
lakari árangri ná. Vil ég
sérstaklega benda á athuganir
Brúners, þar sem hann talar
um grundvallarmun í vitsmuna-
atferli duglegra námsmanna og
hins vegar námstregra. Atferli
hinna fyrrnefndu nefnir hann
„coping“ sem einkennist af
sjálfstrausti og frelsi nemenda
til að prófa sig áfram. Atferli
hinna námstregu kallar hann aft
ur á móti „defending". Þeir eru
í stöðugri vörn og vinna verk
sitt í skugga kvíða og hug-
streitu, sjálfsvirðing þeirra er
lömuð og hugur þeirra deigur.
ÁLIT KENNARA Á HÆFI-
LEIKUM NEMENDA
Ég minni á skoðun All-
port, að við vanrækjum tján-
ingarstíl — „expressive style"
— hjá nemendum, en ofmetum
árangur eða afköst. Að lokum
minni ég á hina athyglisverðu
tilnaun Rosentals og Jakobsens
frá 1968. Hér er um að ræða það
sem nefnt hefur verið „self ful-
filling prophecy." Tilraunin
bendir til, að álit kennara á
hæfileika nemanda hafi í
sjálfu sér marktæk áhrif á
námsárangur. Allir kennar-
ar ættu að kynna sér hana.
Ekki væri úr vegi, að minna
á nauðsyn rannsókna í sam-
bandi við vandamál hinna náms-
tregu. Menningarleg og félags-
leg atriði eru hér mjög mik
ilvæg. Þess vegna verða menn
að fara varlega í túlkun á niður-
stöðum rannsókna t.d. frá
Bandaríkjunum. Hér á þinginu
hafa menn haldið fram mikilvægi
samstarfshópa eða teymisvinnu
(teamwork) á vettvangi upp-
eldislegra rannsókna. Þetta
er verkefni, sem að mínu áliti,
ætti að skipuleggja á samnor-
rænum grundvelli. Fyrir Island
yrði það mikilvægt, tel ég, að fá
að taka þátt í slíkri samvinnu.
Að síðustu set ég hér fram
nokkrar staðhæfingar sem beint
eða óbeint snerta stöðu hins náms
trega nemanda. Jafnframt nefnl
ég lítillega tillögur til breytinga.
Margt af því varðar markmið og
aðferð skyldunámsskólans í
heild. Vandi hinna námstregu
er vandi og verkefni skólans
sem stofnunar, og verður það
tvennt ekki aðskilið. Ég hlýt að
stytta mjög mál mitt og taka þá
áhættu, að eitthvað valdi mis-
skilningi. Ég verð einnig að játa
að ég er sjálfur óviss um mjög
margt.
1. Skólanum eru að opnast ný-
ir möguleikar, sem ekki sízt
ættu að koma hinum námstrega
til góða. Fræðilega má einkum
benda á fjölþættari og dyna-
miskari túlkun á greindarhug-
takinu og einnig ný og jákvæð
viðhorf frá félagssálarfræði,
klíniskri sálarfræði, sállækning-
um og að nokkru einnig frá
rannsóknum innan menntunarsál
arfræði. Kennslutæknilega séð
felst byltingin í notkun nýjustu
fjölmiðla (massmedia) tölvum,
nýrri gerð skólabygginga og
margvíslegri annarri tækni.
2. Kennarar á skyldunámsstig
um mættu gera sér ljóst, að þeir
verða nauðugir viljugir að taka
að sér uppeldishlutverk foreldr
anna í sívaxandi mæli. Kennsla
þeirra verður því að verulegu
leyti mótun atferlis (modifiser-
ing) og félagsleg aðhæfing
(socialisering) nemenda. Þótt
mótsögn kunni að virðast, mun
þetta krefjast stóraukinna sam-
skipta heimila og skóla, foreldra
og kennara. Skólinn hefur ver-
ið allt of lokuð stofnun.
S.IÁLFSLIFUN ENGUM
ÖÐRUM TILTÆK
3. 1 stað þess að byggja
kennsluna á grundvallarhug-
mynd um vöntun og skort, verð-
ur að ganga út frá forsendum
um auðgi mannlegra eiginleika
og hæfileika. Þar verður að
toyggja á útvíkkun á greindar-
hugtakinu og viðurkenningu
annarra þátta persónuleik-
ans sem verðugra viðfangsefna.
Maðurinn í sjálfu sér sem „sub-
jekt“ er óskiptanleg eining, og
sjálfslifun einstaklings er eng-
um öðrum tiltæk, en verkefni
og hlutverk (roles) hans eru
margvísleg. Þessa „subjektivu"
og „objektivu" eðlisgerð manns-
ins verður að viðurkenna og
kenna nemendum að njóta hvors
tveggja óttalaust. Þar fær skól-
inn verðugt viðfangsefni.
4. Námsmat og einkunnir eru
tvennt ólíkt. Einstaklingsbundn-
ar einkunnir ætti að afnema al-
gerlega á skyldunámsstiginu. 1
framhalds- og sérskólum verður
að haida uppi vissum kröfum,
e.t.v. með einkunnum, þvi það er
alger samfélagsleg nauðsyn.
Námsmat og próf eru upplýsing-
ar um verk nemenda og einnig
nokkru leyti kennara. Hafa ber
í huga, að lögmál náms og
kennslu eru ekki hin sömu. Því
er örugglega rangt að meta ár-
angur nemenda og kennslu
kennara á sömu mælistiku. Þessi
vandi er flóknari. Báðir eiga
nokkuð á hættu og ber þeim því
að sýna hvor öðrum fyllstu nær-
gætni og tillitssemi. Að því leyti
sem próf og námsmat er notað
sem dómur um nemendur og
kennara, skal fara með hann
sem persónulegt einkamál og að-
eins beita honum sem klínisku
hjálpartæki (sálfræðileg ráð-
gjöf). Almenn reynsla hefur
leitt í ljós, að nám án prófa
stuðlar að losaralegum vinnu-
brögðum og lélegum árangri. Úr
þessum ágalla má bæta með
breyttum vinnubrögðum, m.a.
með þvi að breyta námsmatinu
úr mælingu á magni afkasta í
greiningu á gæðum starfsins
(kvalitativ analyse av process-
en) Tekið skal fram, að nem-
andi mun ávallt þurfa að til-
einka sér efnislega inntak náms
greinar, ef fullnægja á kröfum
um gæði starfsins, sem aftur er
grundvöllur menntunar í eigin-
legri merkingu.
5. Kennurum og nemendum er
nauðsyn að gagnrýna verk sin.
Verkið á að hlutgera (objekti-
fisera), manninn ekki. Sjálfsmat
ið, sem hver og einn gerir — eða
ætti að gera — með hliðsjón af
verkum sínum er einkamál, nema
öðru vísi sé ákveðið. Uppeldis-
gildi sjálfsmats er háð viðkom-
andi aðila. Nemandi eða ein-
staklingur verður að kveða
sjálfur upp þennan dóm og
heyja sér þannig aukna
.sjálfsþelkkimgu otg rauinisæi seim
er grundvöllur manngildis. Nem
andinn og raunar kennarinn
líka verða að taka gildisafstöðu
og meta sig sjálfir, þar sem eng-
inn annar er fær um það og eng-
inn annar má gera slíkt mat.
Annað mál er, ef einstaklingur
er sjálfráða og tekur eigin
ákvörðun að heyja „opinbera"
samkeppni um réttindi.
VINNA OG AGI
NAUÐSYN
6. Það er blekking, sem senni-
lega á sér rætur í lítilsvirðingu
á námstregum nemanda, ef grip-
ið er til þess að sleppa náms-
mati og láta nemandann „fljóta
með" undir þvi yfirskyni að hon-
um Hði betur. Slíkt er jafn skað-
legt þekkingarlega sem uppeld-
islega. Heilbrigð þróun persónu
leikans og þar með „eðlilegur"
námsárangur krefst ávallt
vinnu, sjálfgleymis og aga. Af-
burðaárangur við líkamlega
vinnu jafnt sem á andlegu og
listrænu sviði krefst ávallt mik-
ils sjálfsaga. Kvíði og sársauki
eru óhjákvæmilegur fylgifiskur
iífs, sem er þess virði að lifa
þvi. Hér er ég opinskátt að
gagnrýna viðhorf eins og aðlög-
unarkenningarnar, þar sem hald
ið er fram að aðlögun og
hamingjutilfinning séu nothæf
sem endanlegur mælikvarði á
geðheilsu. Ég tel, að hér hafi
menn víxlað grundvallarskilyrð
um og markmiðum. Ég get ekki
farið nánar inn á rökræður um
þessa hluti, en ég neita að ég
hafi með því að taka þessa af-
stöðu, játast hugsæisstefnu
(idealisme). Eftir mínu áliti hef-
ur þessi stefna alltaf óbeint gef-
ið í skyn að fátækt og
eymd væru eðlileg og óhjá-
kvæmileg mannleg kjör, sem þar
að auki hefði það í för með sér
að fólk við góðar aðstæður geti
unnið „góðverk", siðfræðileg
verk (etiske handlinger).
7. Um aldir hefur verið deilt
um gildi þjálfunar og hins veg-
ar þess, sem óljóst er nefnt
menntun. Ég vil halda því fram,
að munurinn liggi í því, að ann-
að er aðallega verkbundið en
hitt snertir innri gerð persónu-
leikans, er „selv orientert".
Hvort tveggja er nauðsynlegt
en hentar misjafnlega hverjum
nemanda, þar sem taka verður
tillit til hæfileikastigs, fræðslu
og fyrri menntunar, aldurs og
þjóðfélagsaðstöðu. Skólinn
þarfnast nú samhæfingar (synt-
ese) þessara sjónarmiða í mark-
miðum sínum og aðferðum. Ég
hugsa þá einkum til prófessors
Skinners og aðferða hans „oper-
ational conditioning" og þá sér-
staklega það sem kallast „shap-
ing“ nám með aðstoð kennslu-
véla (programmed instruction)
og kennsla með tölvum (comput
ers). Hins vegar eru svo viðhorf
„humanistiskra" sálfræðinga og
uppeldisfræðinga, sem télja að
gildi (values) og sjálfur ein-
staklingurinn séu það sem
mestu varðar bæði fyrir skól-
ann, samfélagið og einstakling-
ana.
8. Starfsskólamenn reyndu á
sínum tíma að nýta hin skárri
félagslegu öfl innan bekkjarins,
bæði sem uppeldistæki og til
þess að ná betri námsárangri.
Stefna þessi var hins vegar ófús
og jafnvel andvig því að beita
dynamískum öflum geðlifs og
tengja þau vitsmunalegum
og félagslegum ferlum.
Ég legg til, að nú sé tíma-
bært að opna kennslustofurnar
fyrir þekkingu frá geðfræði, fé-
lagsfræði og skyldum greinum.
Þorir skólinn það? Vogar þjóð-
félagið sér það? Slík aðgerð
gæti að mínu áliti gjörbreytt lifi
hins námstrega nemanda í skól-
anum.
KENNARAR OG RÁÐG.IAFAR
AF NÝRRIGERÐ
9. Til þess að slík þróun geti
hafizt að marki þarf að upp-
fylla mörg skilyrði. Hið augljós-
asta er ný tegund kennara, sem
kunna og þora að nota róttæk-
ar aðferðir til að breyta nem-
endunum. Stóraukið nám kenn-
ara í kennslufræðum, geðfræði
og félagsfræði er nauðsynlegt
skilyrði. Fjölþætt starf sál-
fræðiráðgjafa i sambandi við
nám og kennslu er óhjákvæmi-
legt. Það starf þarf að vera op-
ið og beint en ekki í þeim felu-
leik, sem því miður einkennir oft
þessa starfsemi nú. Bezt er að
ræða það mál ekki nánar, þar
sem timi minn er takmarkaður.
Bæði kennari og ráðgjafi þurfa
mikla starfsþjálfun undir um-
sjón. Fordæmi þeirra og verk
eru mikilvægari en sjálf fræði-
þekkingin, þótt hún sé í vissum
mæli nauðsynleg sem undirstaða.
Annars þarfnast skólinn starfs-
manna með margvíslega mennt-
un.
Abraham Maslow segir á ein-
um stað. „When the philosophy
of man, his nature, his goals, his
potentialities, his fulfilment
changes, then everything chang-
es ... “
Ég geri þessi orð að mínum.
Möguieikar mannsins felast í
sveigjanleika og margbreyti-
leika manneðlisins. Jafnframt
er það mesta hætta mannsins, að
hann er háður sjálfstúlkun
sinni og sjálfsskilningi, sem m.a.
geta leitt hann til sjálfsbiekk-
ingar. Það er út frá þeim sjón-
armiðum og grundvallaratriðum,
sem ég hefi reynt að nefna, að
ég álit að alger umbreyting sé
nauðsynleg og möguleg í hinum
almenna skóla, enda má sjá
merki þess að sitthvað er reynt
í þessa átt víða um heim. Það
verður vonandi til þess að
breyta verulega stöðu og
þroskamöguleikum þeirra nem-
enda, sem við köllum námstrega
nú til dags. En slík breyting
mun aðeins ná fram að ganga,
ef ráðandi öfl i þjóðfélaginu
leyfa slíka umbreytingu á giid-
isviðhorfum í siðmenningu okk-
ar og samfélagi.
ÁKVÖRÐUNARFERLI
OG ÁBYRGÐ
Skólinn einn ræður ekki við
slikt verkefni, en hann getur
lagt lóð sitt á metaskálarnar.
Mitt álit er, að eitt helzta verk
efni kennarans sé að taka bein-
an þátt og stöðugan i baráttunni
fyrir breyttum þjóðfélagsverð
mætum og grundvallarviðhorf-
um í þjóðfélaginu. Það er ósk
min til handa skólamönnum í öll
um hinum norrænu löndum, ekki
sízt mínu eigin, að þeir hefji
rösklegar og hreinskilnislegar
umræður um stöðu skólans,
Börn eða aðrir
óskast til að bera út Morgunblaðið í Garða
hreppi (FITJAR, ÁSGARÐUR OG FL.)
Upplýsingar í síma 42747.
Sjúkrahúslœknir
við sjúkrahúsið á Selfossi
Staða sjúkrahúslæknis við Sjúkrahúsið á Selfossi er laus
til umsóknar. Umsækjendur skulu hafa góða framhalds-
menntun í skurðlækningum og fæðingarhjálp.
Umsóknarfrestur er til 20. nóvember, en staðan veitist frá
15. desember n.k. Umsóknir, stílaðar til stjórnar Sjúkrahússins
á Selfossi, skulu sendar skrifstofu landlæknis.