Morgunblaðið - 21.07.1973, Blaðsíða 8

8
MORGUWBLAÐIÐ — LAUGARDAGUR 2t. JÚLl 1973
Jónatan Þórmundsson, prófessor:
H veriir hafa skert sjálf-
st «7 :æði Háskóla Islai icls ?
TILEFNI þessaraa: greimar er
fluii’ðuteg og ósmekkLeg álykitiuin
atjómar Stúdemitiairáðs H.Í., er
birtis't í Tímainium 19. júlii og í
Þjóðviljanuim 20. júlí sL Er þair
emm á ný veitzt að Háskólaráði
á óm'abliegan hátt í sambandi
viið svokallað irmrituaargjalda-
miál. í ályktumiinni segir reynd
air, aið stúdemtuim sé það lltið
fiagnaðareíni, að viðuirkemmit
sjálfsákvörðumiarvaM Háskóiams
um immri málefni skuild hafa ver
ið skert, en síðan kemst stjórn
im að þeirri kynlegu ndðurstöðu,
að það sé eitgimfegia Háskólaráð
sjálft, er hafi skert sjálfstæði
HáákóLans! Um þetta segir svo
í álykbuníiiimi: „Stj óm Stúdemta
ráðs teiur hims vegar, að um
þetta sé ekki að sakast við rík-
isvaldið (teturbr. höf.), beldur
hafi Háskólaráð svipt sig á-
kvörðunarrétti (feturbr. höf.)
um skrásetmingargjöidim með
óáhyrgum tillögum sinium og ó-
vdðunandi málsmeðferð." Þair
korni að því, að Stúdemtaráð
faimn hjá sér þörf til að styðja
við bakið á stjórmvölidum (það
hemdír ráðið mjög sjaldan), og
það þá gegn sirnmi eigim stofn-
un. Að vísrn sýma stúdentar þá
höfðimfgishiind í ámimmztri álykt
un, að þedir segjast mumiu standa
traiustan vörð um sjálfstæði Há
Skólams, ef háskólayfirvöld
verði við kröfum stúdenta um
stórauikna hhitdeild í stjórmum
Háskólanis. Hvað gerist el’la? Á
það þá aftur fyrir Háskólaráði
aið iigigja að „Svipta sig ákvörð
umarrétti“? En nóg um þátt
stúdemta í biii.
MENNTAMÁLARÁÐHERRA
OG FLEIRI GUGNA FYRIR
HÓTUNUM
Á fundi í Háskólaráði hirnrn 12.
júlí sl. kvaddi undirritaður sér
hljjóðs utan daigiskrár og gerði
að umtalsefrai himia óvenjulegu
ákvörðun mienntamálaráðherra
flrá fyrstu dögum júlímámaðar.
Haflði rektor ekki sett málið á
dagskrá né heldur virðist hom-
um hafa þótt ómaksims vert að
skýra eimistökum ráðsmönmum
flrá ákvörðun ráðherra um imm-
riitunargjöldin. Hlýtur rektor
þó að haifa verið ákvörðunán
l'jós þegar í byrjun mániaðardms,
þegar hafiin var inmiritun stúd-
enita eftir hiiraum nýju regl'um.
Á flundimum var samþykkt svo-
hlijóðamdi álybtuin með 7 sam-
hljóða atkvæðum (3 sátu hjá:
rektor, fufflitrúi stúdenta og for-
seti heimispekideiMa'r, er lýsti
siig eflraiistega samþykkan álykt-
urarmi):
„Háskólaráð lýsir undrum
simirai á þeirri ákvörðun menmita
mál'aráðherra að vikja í verufeg
um atriðum frá samþykkt Há-
slkólaráðs frá 21. júraí sl. um inm
rituraargjöM við Háskóla Is-
lamds. Mun eimsdærai, að ráð-
herra víki frá tillögum Háskóla
ráðs um iminiri máfefni Háskól-
a/ns. Háskólaráð óskar skýrimiga
yðar, herra rraeon.tamálaráð-
herra, á þvi, hvers vegna efcki
var haflt samráð vlð hásHólayflir
vöM, áður en svo óvenjuifeg og
umdeiiLanteg ákvörðun var tek-
in.“ Samþykkt var og, að álykt
um þessi skyMi send fjölimiðl-
um, strax og hún hefði borizit
ráðherra. Síðan gerist það
skrýtma, að ályktumin er ekki
send, þ.e. ekki formífega í bréfi
svo sem venja er til, heMur af-
bemdiir rektor ráðumeytfau 16.
júilS ijósrit af fundargerð Há-
skóðaráðs. Mér vttamiliegia hefur
ályktun ráðsáns ekkd enm veiriSJ
send fjötoiðlium. Hiirnn 17. júlí
svarar ráðtherra álykbum Há-
skólaráðs. Aðalatriðim í svari
ráðherra eru tvö: a) Ákvörðum
um fjárhæð og skiptimig skrá-
setmiingargjaMa er ekki mád er
verðar það megiimhlutyierk Há-
skólams að simima kenmisliu og vís
imdaran msókmum. Getur ráðu-
meytið ekki faffiizt á, að þau
atriði sam um var að teflia, falllii
undir „mnri máteflni“ Háskól-
ans flremiur em hver ömmur fjár
mal hams. b) Ráðumeytið telur,
að það hafi rmeð eðlitegum hætti
kymmt sér sjónarmið forráða-
mamna Háskólans í máJiniu, þótt
endanteg ákvörðum um tiil'löguir
þær, sem lagðar voru fyriir for-
seta íslamds, væri að sjálfsögðu
ráðuneytisins.“ (teturbr. höf.).
Svör ráðherra verða að teljasit
flrerraur veiigalitil og hæpim. Skal
mú námar um þau fjallað:
1) í fyrsta lagi er það ekki
sjálfsagt mál, að ráðherra hafli
átt endamfega ákvörðuin í mál-
iimu, eins og hann fór að. í 2. igr.
háskólialiagia eir skýrt tekið fram:
„Áður en ilöguim, er smerta Há-
skólann eða háskólaisbofinandr
verður breytt eða við þau auk-
ið, skal feita umsagmar Háskóla
ráðs um breytdnigar eða við-
auka, svo og um nýmæii." Vart
feikur vaÆi á, að „lög“ í þessu
sambandi er ekki bumdið vdð lög
í stj órmLaigarmerkmigu, þ,e. lög
siett af Aiþimgd, heldur settar
réttarregiur í víðtækri rmerk-
irjgiu, m.a. raglugierð Háskólams.
Ætíð er skylt að iedita uimsagm
ar Háskólaráðs, en hins vegar
er urmsögm ekki bimdandi. Verð
ur ekki séð, að mokkru máll
skiptd hér um sú aðgire'mimg, er
ráðherra gerir í bennsdiu- og
rarmsóknarmálum arnmars veg
ar og fjármáium hins vegar.
Eða telur ráðherra sig kanm-ski
alls ekki geba breytt samþykkt
um Háskólaráðs um hin fyrr-
töidu eflmi? Hér skiptár það málli
lagaiega, hvort nægifegt sé, að
mál komi eiimu simini fyrir Há-
skóklaráð, en siðan sé ráðherra
frjálst að gera þær breytimgair,
er homum sýnist án þess að feiitia
umsagmar ráðsins um þær. Min
skoðun er sú, að hér hafi ráð-
herra hætt sér út á hálan ís
lagatega, svo að ekki sé imeira
sagt. Breyta ákvæðd 41. gr. há-
skóIaJiaga emigu hér um mema
síður sé.
2) En þá mætti spyrja: Er
ekki ve-riö að deilia um forms-
atriði? Ekki er nú sivo vel. Al-
kumimugt er nú af umiræðuim að
undamförmu, að Hásikóld Islamds
hefur um sumt notið nokkurr-
ar sórstöðu og sjálfstæðiis, þó
hvergi þess, er margir ertendir
háskólar mjóta. Eiitt dærni þess
arar sérstöðu er ákvæðd það í
háskólaJlögum, sem fyrr var giet
ið, og anmiað dæmni er sá eim-
stæði háttur, sem haflður er á
staðfestingu háskólaregiugerð-
ar, þ.e. forseti íslamds staðfest-
ir hana. Sjálfstæðd Háskólamis
heflur raáð jafrat til fjármála
(t.d. Happdrsetti Háskólaims)
sem amimaroa mála stofnumarinm
ar, þótt reynit hafi verið raokk
uð til þess í seimmi tíð af hálfu
stjórravalda að vefemgja fjár-
málafega sérstöðu heraraar, sbr.
bréf ráðherra hér að ofam.
Merantairmálaráðherrar hafa til
þessa virt sjálfstæðd Háskólians,
eftir þvi sem lög og hefðir hafa
gefiið titefni til. En riú hefur
gerzt það eimsdæmi, að ráðherra
gerir breytimigar á samþykkt Há
skólans akgjörfega án samráðs
við ráðdð og án vituradar þe.ss.
Hítt mun hafa gerzt í tíð fyrr-
veramdd menntamálaráðherra,
að hairan óskaði emdurskoðunar
ráðsins eða kattaöi ráðið á sdiran
fund tii að skýra fyrir því af-
stöðu síraa,
3) Ráðherra hefur nú stigdð
öriagaríkt spor í þá átt að
skerða hefðbumdið og lögvairið
sjálifstæði Háskólams. Hamm tek
ur mjög óvenjutega ákvörðum
og uimdeilamfliega eftir að hafa
hlýbt á eimumgiis annan aðdila
miálsms, fulltrúa stúdenta. Ráð
herra má vita, að í rmunnteguim
máifliutnimgi og beinum viðræð
•Jónatan Þórmundsson
prófessor
um gietur ýmisfegt flieira kom
ið firam en í stuttorðuim furadar
gerðuim og tiillögum, og sitt
hvað káran þá að verða skýrt og
feiðrébt. Hvað seim um iiagahllið
málsims má segja, hefiur ráð-
herra ótvírætt sýnt hásikólaráðd
megimu«tu óvirðiiragu og skiin-
iiragsteysd gaginvart feikregium
lýðræðiisfegs máalt'ibúnaðar.
Eða hefur ráðherra ef til vdlll
eímunigis látið uindam hótumum
stúdemta? I Stúdenitablaði 5. juffi
segrr svo uim þenmian atburð:
„Stjórmim smieri sér tiil meranta-
iraálaráðherra og tjáði homuim
að við þessi máLaiok yrði ekki
uraað, og að SHÍ (Stúderataráð)
væri reiðubúið t:l hverra þedirra
aðgerða, sem þörf krefði, til að
fá hlut stúderata réttan.“ Það
fer víst varia á miiMá iraália, að
hér sé um hótun að ræða.
HVAÐ GERÐI REKTOR?
Ekki verður á þessum vett-
vangi fjölyrt um afskipti rekt-
ors af máliirau umfram það, seim
til skermmtilfegheitia má téljasL
Þess slkal getið, að í Háskóla-
ráði fliutti rektor tilllögu, sem
gerði ráð fyrir 1000 kr. í próf-
gjáldaisjóð, 500 kr. i stúdemta-
skipbasjóð, 1000 kr. til Félags-
stofrauraar stúdenta, em engu tíl
Stúdemtaráðs að því er fruimiinm
rilbum varðar, en við undrinmirit
un: 600 kr. í prófgjalidasjóð, 300
kr. í stúdeirataiskiptasjóð, 1000
kr. til FéLagsstofmunar og 600
br. t:l Stúdentaráðs. Tilliagara
fékk ffitlar umdirtektir, svo að
rektor dró hama til baka og saut
hjá við afgreiðsiu iraáisiras í Há-
skólaráði. I Morgurablaðiniu 12.
júll iætur rektor uppi álöt sitt
á ákvörðun merantaimálaráð-
herra og segir: „Ég. stemd al-
gjöriega með meramtiamáliaráð-
herra; óg tel, að þetta sé eðffi-
feg niíðurstaða á þeirri þróuin,
sem átt heflur sér stað i þetssuim
efirium frá 1968.“ Þvd iraá bæba
við, að tililaigia rektors fól í sér
u.þ.b. 168% hækkuin á fram-
togi til prófgjaJdasjóðs, em ráð
herra afiraam með öilu fraimllög
til srjóðsiras! Rebtior iagði til, að
Stúdenibaráð feragi eragan skaitt
af mýstúdemtum, eti ráðherra
iagði slkattinm á aila jafrat. Rekt
or kom mjög óvænt afbain að
símu eigin Háskóiaráði (rekbor
er forsetl þess ag fraimkvæmda-
stjóri að nokkru teyti), og hefði
það e mhvem ttoa þótlt hraust-
iegt gffimiubr-agð. Ekki var þesis
getið í blaðaviðtallimiu við rókt-
or, hvort um persómulegar skoð
aimir hans var að ræða, og má
einiu gilda.
STÚDENTAR BREGDA
Á I.EIK
í Stúdentahlaði flrá 5. júffi
sagði svo orðrétt og hátíðfega
mjög: „Stjórn Stúdentaráðs
hefur ekki viljað uiraa þessum
máialokum eÆttir þaran gamig og
þá afgreiiðsiu, sem máffið fékk I
Háskólaráði. Stjórmiiin sraeri sér
því tiil rraemratamálaráðherra sem
æðsta úrskuirðarvalds í máliirau.
Er það miður, að tíl þess þyrfti
að korma, þvi auðvdfað á Há-
skólaráð að vera starfli sírau vax
ið sem æðsta vaLdastofnum skót-
ams og sambamd þess við Stúd-
entaráð að einkenmast af sam
starfsvilja og gagm/kvæmu
trausbi. Það er óskandi, að
menn dragi af máli þessu mobk
uirn lærdóm í framitíðinmd, og
Háskólimm fái sjálflur að ráða
síntuim inmaimríkfeimálum, án í-
hiutumar að oían (svo!). Það er
vfesiutega ttoabært, að bæði
stúdentar og keraraarar við þemn
an skóla reymi í same'ndnigu að
gera úttelkt á og taka afstöðu til
stöðu HáskóLaráðs í dag, og
hvaða breytimgar þaæf að giera
á því tól batmaðar." Svo mörg
voru þau orð. Skyldi etoki eim-
hvern kffigja við hræsmiinmd?
Ekki verður bebur séð, m.a. eflt
ir vitmfeburði stúdemta sjálfra,
að þeir hafi ótilikvaddir feitað á
fuimd ráðherra og kraúið fram
með hótumum breytimigu á saim
þykkt HáSkólaráðs. Mér er
spurn, á eimumigis að feyfa Há
skólanum að ráða sjáliflur inraan
ríkismálum sdrauam ám íhLutuiraar
að ofam, þegar ákvarðanir
aeðstu stofraamia haras eru stúd
embum þókmanfegar? Er þeibta
hið amdiega fretei, sem stúdenf
ar kjósa Háskólamum til harada?
Ber framkoma stúdenta í þesisu
iraáffi vott um samstarfsvilja og
eiiralæga ósk um giaignkvæmt
trauist mi'll.'i yfirvalda skólams
ag stúdenta? Er það e.f.v. lliður
í þeirri barátbu stúdemta, að þedr
„kiaga“ til ráðherra, áður en
þeir leiba frekar fyrir sér imn-
an stofmumar? Ef þeir trúa á
máistað simm, hefðu þeir m.a.
getað haMið almemman stúdemta
fumd til áréttiragar kröfluim sín-
um, rætt við þá þrjá alðatoemm
í Háskólaráði, er fjarverandi
voru við fekaaflgreiðsliu máLsimis
eða reyrat á annan veg irnman
sbof raunar að fá fram breytimgu
á samþykkt Háskólaráðs. Varla
er Stúdemtaráðsstjórniim svo gier
srneydd allri dómgreind, að hún
eigi vom á þvl, að það styrkd
Háskóianm út á við og efll gagm
kvæmt trauist, þegar hún óf ræg
ir HásikóLa-ráð sem mest hún
má í máigagmi sirnu og öðnum
fjölmiðlum, þar sem hún heifiur
erindrieka sína imman veggja.
Sumt af gagmrými þessara stúd
enta hefur litlð dagsims ljós í
fjiötoiðLuim, ám þess að hún sé
svo mákið sem viðruð af fulLbrú
um þeiirra I Háskólaráði. Fimmsit
mér ekki aills kosfcar dremgillegt
að þegja yflir sffikri gagmrýinA á
fumduim í ráðimiu, em ausa síðatn
úr sér í fjötaiðlum. Vel að
xraerkja, ég sagði, að þetta gerð
ist sburadum, 'ein ekki alltiaif.
Reyndar vill oftast fara svo, að
fullltrúar stúderata taki Mtdimn
þátt í umræðuim í Háskólaráði
og igeri ffitið af því að bera fraim
hugimyndir og tilllögiur uim úmd
iirstöðuatriði í skipulagi Háiskál
iams og stanfisháttum. Hér getuir
ýmfeiegt valdið. Sumiir stúdemt
anrna hafa fyrst og fremst á-
huiga á sérhagsmunamáLum
stúdemta, og um ftesta þeirra er
það væntantega svo, að þeíim
igemguir erfiðliega á stuttum ttoa
að setja siiig imm í mál Háskól-
ams. Hér hafia stúdemtar nokkra
afsökum.
Háskólaráð er síður em svo
yflir gagmrýni hafið. Era iraálefnia
feg gagnrýnli er óskyld þeim
málfLutmimgi sumuim hverjum,.
er stúdentar láta sér sæma að
birta í blaði sinu. 1 nýútlkammitt
Stúderatablaði ritar anmar flulil-
trúi stúdenta í Háskólaráðd, er
þar hacfði þá setið rúma tvo
márauði, grein uradir fyrirsögm-
imnii: „öragþveitið i skipudagi H.
1." Minnia má ekki gaign gema.
Við leistur greimarimimar verður
að vd’su vandfumdlð ömigþvedtf
þetta. Ákvarðaniir Háskólaráðs,
sem einmdig hanm heflur oftast
tekið þátt í athugiasemdaiaúst
þessa tvo rriárraði, eru raeflndar
„tækifærissimnaðar bráðábdmgða
úrlasumir." Ekki skuiu frekar
að simnd eltar ólar við efind þesis
arar greimar. Anmars staðar í
blaðimu er talað um „tiliræði við
SHÍ“, að Háskólaráð hafi „þæft“
málið, að „tiliræði Þorsteims Sæ-
miumdssonar og félaga við SHl
hafli reynzt hið versba kiám-
högg“ og ffeiri slíkar periuir.
Skulu umimæli úr eldri stúdemfca
blöðum láitim hvíla að siinmi, þófct
sízt séu þau fiegurri. Við inrarit
un riýstúdemta á skri'fstofu Há-
sfkólans flá nýliðamir „fræðsliu-
ri)t“ sjálfs formamms Stúdemiba-
ráðs, „Stúdemtaráð ag fliediri
þarfaþimg". 1 rifli formaimnsiims
segiir m.a.: „Imnain HáskóLamis
rikir glundroði, sem kemmurum
skólaras verður seirat til firetmd
ar . . .“ (bls. 5) og síðar þegar
rætt er um innriitunargjaldamál
ið (bls. 5—6): „Þar viðhafði Há
skóiaráð ólýðræðisiLeg vd'rwnu-
brögð og stoellti skoffiaeyrum vdð
kröfuim SHÍ. Á emdamum vanira
Stúdentaráð máldð að visu raokk
um vegirnm. En sá siigur var dýr
keyptur og fékkst eiroumigiis rraeð
því að reka málið utan H áskóH-
ans, þ.e. fyrir mermtiamáliaráð-
herra. Með óréttlátri og óskyrn-
samfegri ákvörðun simmi haflði
Háskólaráð dæmlt málið úr
hömdum sér og þar með sfcemt
sjálfsitæði Háskólams." Ég býst
vdð, að flestir lesemdur séu mér
samdóma uim, að slík „fræðsia“
dæmai s'ig sjálf og vík því að
öðru.
Stúdemtaráð hefur básúmað op
imberlega, að ffekkspóffitisk eða
á aminam hátt ainraarlag sjóroar-
mdð hafi ráði'ð ákvörðum Hlá-
skólaráðs, og sér í lagi dr. Þor-
sbeimis Sæmuradsisomar. Hér er
um alvarfega ásökum að ræða.
Mega þeir mienm, er Sffikt breiða
út, aðgæta vel, hvar þeiir sjátif
dr standa, sbr. hin edimhliða skrilf
Tírmams ag Þjóðvilj ains um þeitta
mál að umidamförrau. Sérstaktega
baroraa ég dylgjiur þessara
mamma um dr. Þorstéim.
Loks kem óg að verðbréfa-
máffimiu svokaliaða. Þar telja
stúderatar sdig hafla koinizt í
fleiitt, emda eru nú alffiar gierðir
Stúderataráðsstjórmiaiiiminiar rébt
Lættar með spiLlimgu háskóla-
kemmara. Ég miurn ekki gerast
liamigorður um sjóðamátið, þóltt
þar hafi Skrifim kammski orðið
hvað svívirðilegust. Um það
miál verður f jaffiað a/f öðrum á
opimberuim vettvamgi. Rétt er,
að það kamd fram, að dr. Þo|r-
steinm Sæmuindssion hreyfði
sjóðamálimu fyrstur mararaa og
lagði til, að HáiskóLaráð tæki
upp eflfcirffit mieð ávöxtum sjóð-
amraa, hversu rróikið fé rraættf á-
Framh. á bls. 25