Morgunblaðið - 21.07.1973, Blaðsíða 14

14
MOflRGUiNBLAEHÐ — LAUGARDAGUR 21. JÚLÍ 19T3
Bruno Walter, Arturo Toscanini, Krich Kleiber, Otto Klemperer og: Wilhelm Furtwángler.
lagi siíðustu árin. En sleppum
þvi. í>að yrði allt of löng upp-
talning að rekja hér starfs-
feril hans. Vert er þó að geta
þess, að Gustav MaWer kom
honum upphaflega að sem að
stoðarhljómsveitarstjóra við
í>ýzku ópéruna í Prag, en það,
sem skipaði honum þann sess
er honum bar, mun senmilega
vera ráðnimg hans við Kroll
óperuna í Berlín. Eftir það er
sigumganga hans, sem eins
mesta hljómsveiitarstjóm
heims tryggð.
Árið 1951 stofnaði Walter
Legge — eiiginmaður Elisia-
betar Sehwarzkopf — og eimn
mesti áhrifamaður þá innan
EMI samsteypunnar, hljóm-
sveit í Lundúnum, sem hlaut
nafnið Philharmonia Or-
öhestra. Tillgangurinn var
fyrst og fremst að hljómsveit-
dn léki inn á hljómplötur.
Legge réð Kiemperer sem að-
alhljómsveitarstjóra, og að
margra mati eru ca. næstu 15
árin með þessari hljómsveit
ef til vill glæsilegasta skeiðið
á ferli Klemperers. Þ>á voru
jafnvel mestu andstæðingar
grammófónplötunnar famir
að átta sig á hversu gífurlegt
gildi hljómpiatan hefur.
Þ>eim hefur oft verið líkt
saman Furtwangler og Klemp
erer, þó eru þeir reyndar ger-
ólíkir. Tvennt a. m. k. hafa
þeiir þó sameigiinaegt. Þeir
eru báðir menntaðiir sem tón
skáld og hafa lag á því að
h'lustandanum finnst hljóm-
sveitimar sem þeir stjóma
helmingi stærri en þær raun-
verulega eru. Þetta er atriðd,
sem gæti verið verkefni í aðra
og lengri grein en þessi er.
Reginmunurinn á þessum
tveim hljómsveitarstjórum er
m. a. sá, að tempi Furtwangl-
ers eru ailt annars eðlis,
sveigjanlegri og dyn'amikin
miklu meiiri. Taktur, frasering
og litbriigði koma öll innan
frá hjá Furtwángler. Þau gera
það líka hjá Klemperer, en
aðeins upp að marki. Hlust-
andinn hefur oft á tilfinning-
unni, að Klemperer næstum
þvingi hljómsveitina til þess
að leika e'ns og hann vill. Að
hlusta á Klemperer stjóma,
er næstum eins og hann sé
sannfærður um að heiimsendir
sé að gerast eða jafnvel af-
staðinn. Hann meitlar tónlist-
ina í kolsvartan marmara.
Ekki þar með sagt, að þetta
sé algilt hjá honum, en létta
og bjarta liti notar hann
ógjaman, þó að mörg dæmi
séu til þess, að hann geri það.
Næst á eftir Mengelberg,
hefur Klemperer sennilega
met'ð í því að halda langa
fyrirlestra og útskýringar fyr
ir þeim hljómsveitum, sem
hann stjórnaði. Við eitt slíkt
tækifæri, þegar hann var að
æfa Fílharmóniuhljómsveiitina
í New York og þolinmæði
hljómsvei'tarmeðiima var að
þrotum komin, stóð fyrstl
óbóisti upp og sagði: „Herra
Klemp, þér tiailið of miWcisS."
En æfingar hjá Klemperer
voru yfirleitt erfiðar og
strangar.
Eins og sjá má á meðfylgj-
andi mynd, notar Klemperer
ekki tónsprota, þar sem hann
var það mikið lamaður hægra
megin, heldur notaði hann
krepptan hnefa hægri handar
þess í stað. Sllkt hefur örugg-
lega haft sín áhrif á leik og
hljóm. Auk þess var Klemp-
erer um tveir metrar á hæð
og allur hinn hrikalegasti
ásýndum.
Líkamsþrek hans og vilja-
styrkur hafa verið með ólík-
indum, því að svo l-amaður
og illa farinn vegna slysa var
hann, að hann staulaðist ým-
ist við hækju eða staf á hljóm-
sveitarstjórapaliinum og
stj órnaði siitjandi.
Það hefur iðulega verið tal-
að um hina „fjóra stóru“ með
al hljómsveitarstjóra okkar
tíma. Þess vegna birtist hér
með þeissari grein sígild og
fræg mynd tekin í Berlín árið
1929. Auk hinna „fjögurra
stóru'* er Erich Kleiber. Talið
frá vimistri: Bruno Walter,
Arturo Toscanini, Erich Klei'b
er, Otto Klemperer og Wii-
helm Furtwángler.
Allt of langt mád yrði að
telja upp og ræða um þann
fjölda hljóðritana, sem til eru
með Otto Klemperer, en mig
langar að benda á eina, sem
gefur mjög góða og glögga
hugmynd um hvemig hljóm-
sveitarstjóri hann var, en það
er „Þýzk sálumessa" eftir
Brahms. Ef til vill er fyrsti
þátturimm hvað mest eimkenn-
andi fyrir hans sérstæðu túlk
anir á verkum meistaranna og
glöggt dæmi þess, að hanm
var í raunimni algerlega sér-
stæður tónlistarmaður, sem
fór sínar eigin slóðír.
Að lokum segir hér frá at-
burði, sem skeði í London
fyrir nokkrum árum. Klemp-
erer var þá að hefja æfingu
verka, sem flytja átti eftir
nokkra daga. öll hljómsveitin
var mætt til æfimgar, þegar
tilkynnt er, að einn trompet-
leikaranna tefjist nokkuð, þar
eð bifreið hans hafði bilað.
Klemperer nei'taði að hefja
æfingu og öll hljómsveitin
beið og beið, unz aumingja
trompetleiikarimm kemur loks-
ins móður og sveittur. Þá seg-
ir Klemperer: „Jæja, þá get-
um við byrjað. Ef þið viljið
gera svo vel, Eine kleine Nacht
musik eftir Mozart." Eins og
allir vita, er verkið fyrir
strengjahijóðfæri eingöngu og
blásturshljóðfæri koma þar
hvergi nærri, hvað þá trompet.
Ef tiil vill er þessi saga
einn af mörgum lyklum að
persónunni og tónlistarmanm-
inum Otto Klemperer.
Birgir Guðgeirsson.
OTTO KLEMPERER
OTTO Klemperer, hljómsveit-
arstjórinn heimskunni, lézt
fyrir skömmu í Zúrich í Sviiss,
þá kominn á áttugasta og ní-
unda ár. Var hann hinn síð-
asti eftirlifandi hljómsveitar-
stjóra, sem hæst báru frá því
um 1920 og allt fram á sjö-
unda tug þessarar aldar.
Otto Klemperer var einhver
hinn mesti hrakfallabálkúr,
sem um getur meðal hljóm-
sveitarstjóra. Við skulum að-
eins líta á nokkur af þeim
slysum og þeirri vanheilsu,
sem hrjáðu hann. Árið 1933
féll hann af hljómsveiitarstjóra
palli í Leipzig. Við það fall
hlaut hann áverka á hnakk-
anum, og náði eftir það aldrei
fullkomnum bata. Síðar kom
í ljós, að hann var með æxli
í heila og eftir uppskurð var
hann æ síðan að nokkru lam-
aður.
Árið 1940, þá staddur i
Bandaríkjunum, strauk hann
af „hressimgarhæli". Dagblöð
þar í landi auglýstu eftir hon-
um, sem hættulegum geðsjúkl
ingi. Þvi svaraði Klemperer
all hressilega, með því að efna
tvl tónleika í Camegie Hal'l,
kostaða af eigin fé, því til
sönnunar, að hann gengi heill
fciil Skógar andlega og likam-
lega.
Árið 1951 datt hann, með
þeim afleiðingum, að lærlegg-
ur hægri fótar brotnaði. Þá er
hanm orðinn 66 ára að aldri.
Það er ekki allt búið emn, þvi
að árið 1959, þegar hann var
að undirbúa flutnimig óperunn-
ar Tristan og Isold, sem flytja
átti við Metropolitanóperuma i
New York, hafði hann lag á
þvi að kveikja i rúmfötum sím
um. Hann reykti í rúmimu.
Hann bregst þannig við, svo
fáránlegt og furðulegt sem
það kann að virðast, að hanm
grípur til þess óyndisúrræðis
að hella á rúmfötim og sjálfam
sig, ekki vatni, heldur kam-
fóruspíritus. Menn geta rétt
imyndað sér þær hroðalegu
afleiðimgar, sem þetta hafði.
Mánuðum saman var honum
vart hugað líf.
En seiglan og hinn næstum
ótrúlegi viljastyrkur hans
björguðu honum rétt einu
sinni enn. Þetta atvik skeði
einmitt í Zúrich, þar sem hann
sei.nna meir átti eftir að gefa
upp andann. Sjö árum síðar,
1966 dettur hann einu simnd
enn, með þeim afleiðingum,
að hann mjaðmargrimdarbrotn
ar.
Þessi upptalnimg á slysför-
um Klemperers, er örugglega
að nokkru skýrimg á mannin-
um sjálfum sem tónlistar-
manni, þótt fleiiri megi fimna.
Þessi ótrúlegi stálvilji spegl-
ast í meðferð hans á þeim tón
verkum, sem við finmum (eða
skynjum), er við hlýðum á
tónlist þá sem hanm stjórnar
og brenmir á sitt gerþekkjan-
lega og einstæða persónulega
merki.
Klemperer er fæddur himm
14. mai 1885 í borginni Breslau
í Þýzkalandi, em fjölskyldan
flytur til Hamborgar fjórum
árum síðar. Hann hlaut undir-
stöðu menntun sína í tónlist
hjá móður sinni, en fer síðar
til frekara náms til Frank-
furt, en lýkur námi i Berlín,
þar sem kennarar hans voru
t.d. James Kwast —. Klemperer
varð ágætur píanólei'kari og
hin risastóra hönd hans spamm
aði um hálfa aðra áttund —
Hans Pfitztner og Philipp
Scharwenka.
Grundvallarmenntun hans í
tónlist var því ekki fáfengileg.
Klemperer hljóp ekki upp á
hljómsveitarpallimn fuilur
vanþekkingar og vamkunnáttu,
eins og við höfum því miður
allt of mörg dæmi um, sér í
Otto Klemperer.
Birgir Guðgeirsson skrifar um:
Verzlunarhúsnœði
Nýtt glæsilegt verzlunarhúsnæði til leig u í miðborginni um 1000 ferm. á jarð-
hæð og 500 ferm. í kjallara. Leigist í ei nu lagi eða í hlutum.
Húsnæðið hentar einnig vel til sýninga eða sem afgreiðslusalur. Góð vöruaf-
keyrsla og vörulyfta. Húsnæðið getur verið tilbúið til nokunar í september nk.
Þeir sem hafa áhuga á að kynna sér þ etta nánar, leggi inn tilboð á afgreiðslu
Mbl. fyrir 27. júlí nk. merkt: „Verzlunar húsnæði — 7987“.