Morgunblaðið - 21.07.1973, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ — LAUGARDAGUR 21. JÚLÍ 1973
Eitt korlið af Vesturbæ að Hofi í Öræfasveit. a) Hlaða, stoðabyg'g'ing; með heliuþaki.
b) Fjósbaðstofa. c) Eidhús. (d) Sýrgeymsla.
Uppmælingar á göml
um bæjum í Öræfum
— á vegum Arkitektaskólans
í Kaupmannahöfn
UNDANFARIÐ hafa dvalið í
Öræfuim nokfcrir daniWltir og
í-slenzkir arkitektanemar frá
Arktitektaskólaríum í Kaup-
maininahöfn við uppmæliinigar
á gömlum torfbæjum og
bæjarstæðum. f>es9ar mæl-
iinigar ásamt sögu staðainina
eru Hð'Uir í rannsókinium Arki-
tektaskólains á byggðasögu
Norðurlanda.
Þessar rammisóknir hafa
veriíð stumdaðar á hinum
Norðurlöndum'um í mörg ár,
en þessi ferð núna er þriðja
ferðiitn sem farin eir hingað
I þessum tilgangi. Þjóð-
minjavörður hefur lei'ðbeint
um ramnsókinarstaði fyrir
airkitektanemana.-
í fyrstu ferðimini voru
mældir upp Bernhöftstorfain,
gamili ísafj arðarkaupstaður-
inn og Þverá í Laxárdal í
S-Þiingeyjarsýslu. Út hefur
komiið bók á dönsku um
Þverá, þar sem sýndir eru
uppdrættir af byggðinni,
ljósimyndir af bæjarstæðinu
og útdráttur úr sögu bæj-
arins. í amnarri ferðimmi voru
svo gerðar skisisiumælinigar á
sex stöðum á lamidimiu.
í sumar voru mældiir upp
þrír bæiir og bæjars'tæði í
Öræfuim, þ. e. Skaftafell,
Sandfeli og Hof.
Sandfell er rikisjörð sem
prestsetuir og fór í eyði 1954.
Þá hafði búið þar síðastur
sóra Eiríkur Helgason til
1931. Hoflsbændur hafa haft
jörðima á leigu sem beitar-
jörð, en sú kvöð fylgdi le'ig-
uinini, að þeir ættu að jafina
bærimin verið ri/finn enm.
bæinrn við jörðu. Ekki hefur
Sandfelll er e'klki eimiumgis
fallegt bæjiarstæði heldur og
sögulegur staður. Sandfell
er landnámisöörð, en þar
byggði Þorgerður eftir að
haifa teymt að Skaftafelli
tvær tvævetra kvígur frá
Kvíífkerjum. Húm reiisti síðan
fyrsta bæimn í Öræfum að
Sandfelli.
Eftir þær rammisókmiiir, sem
gerðar hafa verið á bæn-
uim, leggja arkiltektanemajmiir
mdlkla áherzliu á, að þeirri
kvöð, sem ti'ggur á bænium
verði aflétt og bæjarstæðum
haldið við sem Sögulegum
miinjum.
Séikemniilegt við byggimgar
í Öræfasveit eru stoðabygg-
ingar með helluþaki, þar sem
stoðirnar voru rekaviður og
auðvelt að ná í he'Jliugrjót, þar
sem nægilegt virðist vera af
því í sveitiinini. Eiminig er það
sérkenrti á byggð Öræfasveit-
annia, að þar hafa veriö þétt-
iir byggðakj airmar, torfur.
Við byggðaranmisókiniir hér
á landi hefur og komið í
ljós, að gömul íslenzk bygg-
iinigairlist á ætt sína að rekja
tiil Noregs, en hefur aðlagazt
íslenzkum aðstæðum.
Arkitektanemiarmir álíta, að
Arikitekbafél'ag Isiamds eigi
að stíga sikref í ramnsókm-
um á byggðasögu landsins
og njóta stuðn'iinigs Þjóð-
minjasafnsins, og ainmarra
þeirra aðila, sem fjalla uim
formmiinjar.
Næsta sumar ætla nemamn-
iir frá A rk i t ek t.as'kó 1 anurn í
Kaupmamma'höfn að fram-
halda ranimsóknum í Öræfa-
sveit og ljúka við þau verk-
efmi, sem þau hafa mú þegar
tekizt á hendur.
í dag, morguin og miámu-
dag verður huldiin sýmiimg á
þeim uppmæliinigum, sem
gerðar hafa verið í sumar
í húsnæði Byggiingaþjómustu
Arikitéktafélaga íslamds að
Gremsáavegi 11 kl. 16.00 —
18.00. Þar munu ísllemzku
arkitektamemarimir leiðbeina
þeim, sem áhuga hafa. fs-
lenizíku memarmir, sem komu
ti'l ramnisiókraanina í sumar, eru
Stefán Thors og Guðbjörg
Zakariasdótt'iir.
Unnið við að hengja upp ko rtin fyrir sýninguna. Frá vinstri
eru: Guðbjörg Zakaríasdóttir, Anna Kreos, en hún var ein
Dananna eftir, sem stiindnðu hér rannsóknir.
Asgeir Thoroddsen, hagsýslustjóri:
Banna á stjórnmálaaf-
skipti em bætt ismanna
HUGMVNDIR um eðli og hlutverk
hins opinbera hafa breytzt, m.a. er
það nú talið eiga að sjá um fulla
atvinnu, jafnvægi í efnahagsmálum
og tekjujöfnun milli þjóðfélagsþegna.
Nú er reyndar svo komlð, að það er
talið bera ábyrgð á flestu því, sem
gera þarf í þjóðfélaginu, kennt um
flest það, sem miður fer, og er nú
orðið lang stærsta og fjölbreyttasta
fyrirtæki á íslandi.
Sem dæmi um fjölbreytnina hjá
þessu stórfyrirtæki má nefna, að það
rekur jafn ólíka starfsemi og t.d.
skóla, spítala, sjónvarp, hitaveitu,
og útgerð.
Þjónustu hins opinbera þarf að
greiða fullu verði, eins og alla aðra
þjónustu og það er að mestu gert
með sköttum, beinum og óbeinum.
Þótt flestum finnist slnir skattar of
háir, þá minnka ekki kröfumar tii
hins opinbera, þvert á mótl. Þær auk-
ast stöðugt og er reynsla okkar Is-
lendinga í því efni svipuð reynslu
nágrannaþjóða okkar. I pólitískum
umræðum er þó stundum eins og sam
hengið milli hárra skatta og imikiU-
ar þjónustu hins opinbera sé ekki al-
veg ljóst. Krafizt er I sömu mund
lækkunar skatta og þjónustuaukn-
imgar af hendi hins opinbera.
Árangursrikasita leiðin til að lækka
skattana er sú, að draga úr afskipt-
um og þjónustu hins opinbera, en fyr-
ir því virðist ekki pólitískur grund-
völlur. Hlns vegar beinist athygli í
síauknum mæli að skipulögðum rann-
sókmum í því skyni að auka hag-
kvæmni í opinberum rekstri, eða með
öðrum orðum að fá meira fyrir pen-
ingana. Hagsýsla eða hagræðing
beinist að þessu.
Allur rekstur, hverju nafninu sem
hann nefnist, stendur og fellur með
starfsfólkinu, sem við hann vinnur.
1 flestum rekstri eru laun starfs-
fólks stærsti útgjaldaiiðurinn og op-
inber rekstur er hér engin undan-
tekning. Starfsfólkið er hvort tveggja
í senn langdýrasta orkan og jafn-
framt sú þýðimgarmesta, sú sem
veldur sköpum um það, hversu góð-
um árangri starfsemin nær.
Rétt er að minnast litiilega á eitt
viðfangsefni hagsýslu, þ.e. umbætur
í starfsmannamálum. Hjá hinu opin-
bera ekki laust við að baráttan um
launakjör, sem er heldur neikvæð
í eðli sínu, hafi dregið mestan þrótt-
inn úr umræðum um starfsmanna-
mál.
Starfsmannahald hjá hinu opin-
bera ör á margan hátt ólíkt starfs-
mannahaldi í einkarekstri. Margir
telja t.d. að valdið til þess að reka
starfsfólk sé nauðsynlegt til þess að
tryggja hagkvæman rekstur hverju
sinni. Hjá hinu öpinbera er það vald
í reynd ekki fyrir hendi. Hér við bæt-
ist að starfsmannafjöldi i opinberum
rekstri takmarkast ekki af sömu lög-
málum og í elnkarekstri. Parkinsons-
lögmálið er frægt í þessu sambandi,
en það segir, að embættismenn hafi
tilhneigmgu til þess að skapa vinnu
hver handa öðrum og að starfið fyl'li
alltaf út í vlnnutima starfsmannsms.
Æviráðning opinberra starfsmanna
verður væntanlega ekki afnumin,
enda veigamikiar ástæður sem mæla
með henni. Hins vegar tel ég að ó-
þarft sé og óheppilegt, að menn sitji
í -sarna starfi mjög lengi og hafi
reyndar fengið skipun í ákveðið emb-
ætti, eins konar ævlráðningu í sama
starf. Fólk a.m.k. í almennum stjóirn-
unarstörfum á ekki að vera lengur
en 4—6 ár í sama starfi. Á því tíma-
bili eru menn „effektivastir", fullir
nýjunga og betri aðferða að ieysa
starfið af hendi. Síðar verður starfið
Ásgeir Thoroddsen.
tilbreytingarMtið og „rútína" eins og
kallað er. Duglegt starfsfóik myndi
fagna þvi að fá að spreyta sig á
nýjum og ólíkum verkefnum og
kynnast nýjum samstarfsmönnum og
„viðskiptavinum". Slík starfsbraut er
ólíkt skemmtilegri og nýtir betur
hæfileika, dugnað og reynslu starfs-
manna. Tilibreyting í starfi gerir
menn áhugasamari, en áhugi er for-
senda árangurs.
Ég held, að tilfærsla starfsfólks
milli starfa og ólikra málaflokka sé
einmitt árangursrik leið til þess að
nýta betur opinbera starfsmenn og
bæta þannig og gena hagkvaémari
þjónustu hins opinbera. Víða eru t.d.
dæmin um ný embættí og jafnvel
heilar skrifstofur og stofnanir, sem
setja þurfi á fót vegna þess, að
einhvern forstöðumanninn var ekki
hægt að flytja í annað starf.
Afskipti hins opinbera af atvinnu-
vegunum aukast stöðugt, og eru þau
orðin náin, þegar hið opinbera er
farið að gera áætlanir um heildar-
uppbyggingu þeirra sbr. t.d. Iðnþró-
unaráætlunina. M.a. végna þessarar
þróunar væri mjög æskilegt, að op-
inberir starfsmenn ættu þess kost
að starfa um tíma i einkarekstri og
kynnast sjónarmiðum frá þeim bæj-
ardyrum séð. Ákveðið streymi af
starfsmönnum milli hins opinbera og
atvinnuveganna væri báðum hollt og
ætti að vera sjálfsagður liður í starfs-
þjálfun. Stjómunarvandamál eru t.d.
svipaðs eðlis hjá opinberum og einka-
aði'lum.
Þá hefur ekki verið minnzt á eitt
atriði í starfsmannamálum, sem þó
er þýðingarmikið. Eins og nú er, þá
eru skörp ski.l á miM náms og starfs.
Námi lýkur yfirleitt við upphaf
starfsferils, og síðan er ætlazt til
að menn búi að því námi í starfi,
jafnvel í meir en 40 ár. Hér þarf að
verða hugarfarsbreytiirag og merki
heranar sjéist vissulega nú þegar. Hið
opinbera hefur alla möguleika ti)
þess að garaga á undan með góðu
fordæmii og leggja stóraukna áherzlu
á fræðslu og menntun starfsmanna
sinna, sérstaklega í almennri stjóm-
un og rekstri. Sá kostnaður, sem til
þessa fer er tiltölulega lítill og skil-
ár sér margfalt til baka. Nágranna-
lönd okkar í Skandinavíu og á meg-
inlandi Evrópu hafa miklu meiri
tengsl við aðrar þjóðir heldur en við
Islendingar. Við starfsþjálfun og
„viðrun" starfsmanna væri full
ástæða til þess að leggja meiri á-
herzlu á nám og þátttöku i námskeið-
um erlendis.
Opinber þjónusta er starfsbraut
sem oft fer ekki saman við stjóm-
málaafskipti. Margir embættismenn,
sérstaklega i almennum stjómunar-
störfum, hrærast í mjög pólitísku
andrúmslofti, og verða að geta veitt
holia þjónustu hver svo sem hin
flokksliega forysta er hverju sihni.
Sumar þjóðir banna embættismönh-
um í stjórnunarstörfum algjörlega
þátttöku í stjórnmálum og er fyllsta
ástæða ti'l þess að setja reglur um
þetta hér á landii.