Morgunblaðið - 16.12.1973, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1973
47
Þjóðfélagslegar furðusögur
Ólafur Haukur Símonar-
son:
DÆMALAUS ÆFINTÝRI
1971—1972.
StJR, Reykjavík 1973.
EKKI er ljóst hvort ævintýri
Ölafs Hauks Símonarsonar eru
ætluð börnum eða fullorðnum
Það skiptir heldur ekki máli.
Ævintýrin sverja sig í ætt við
þjóðfélagslegar furðusögur ein-
hvers staðar mitt á milli Guðbergs
Bergssonar og Svövu Jakobs-
dóttur. Sviðið er nútíminn. Þess
er freistað að varpa ljósi á inni-
haldsleysi borgaralegra lífshátta,
draga dár að venjum og siðum.
Allt er þetta að sjálfsögðu
virðingarvert. En það, sem mér
virðist Ölaf Hauk Símonarson
skorta einna helst, er hæfileiki til
að segja sögu á skemmtilegan og
um leið listrænan hátt. Það
kunna þau Guðbergur og Svava
aftur á móti vel. Einnig
lýtir það sögur Ölafs Ilauks
hve málið á þeim er þvingað |
og oft klaufalegt. Það er
eins og hann eigi í hinum mestu
erfiðleikum með að forma
setningarnar. Ilitt er engu að
siður ljóst að stundum storkar
hann vitandi vits ýmsum reglum
málsins, býr til ný orð og leggur
kapp á að koma til skila heimatil-
búnu barnamáli og orðaleppum.
Það, sem gerir sögur hans for-
vitnilegar, er hin nýja aðferð
þeirra, en að endurskapa ævin-
týraformið tekst Ólafi Hauk ekki
þrátt fyrir góðan vilja.
í öllum ævintýru'num er hinn
félagslegi undirtónn áberandi.
Stundum er boðskapurinn
ógrfmubúinn eins og f Her-
náminu. Einkunnarorð þess eru
sótt til greinarinnar La
Révolution algérienne eftir
Francis Jeanson, þýdd af Sigfúsi
Daðasyni. Þar segir meðal
annars: „Menningin hefur ekki
einungis félagslegt inntak; hún
hefur byltingarkennt inntak.“ Og
ennfremur: „Menningin er sam-
eiginlegt starf, samvirkt starf að
verkefnum sem varða samfélagið.
Þess vegna er menningin og póli-
tfkin ósundurgreinanalegar: ekki
aðeins er öll menning byltingar-
kennd, heldur er byltingarstarf
forsenda allrar menningar sem
nær til samfélagsins." Að dómi
Jeansons á menningin að „frjóvga
þjóðfélagið" og „móta nýja
menn“, en ekki sætta sig við „að
vera í varnarstöðu“.
Ulfaldi, ljón, barn er kannski
best heppnaða ævintýrið, dæmi-
saga um barn, sem fer ekki a I
ráðum foreldra sinna. Frásögnin
af því hvernig barnið varð til er
skopstæling á leiðbeiningabókum
um kynlíf, enda skopstæling
rikur þáttur í ævintýrum Ólafs
Hauks. Barnið. hefur verið hrætt
með ljóninu, en það gengur á
fund þess og fær það til að taka
upp betri siði. Barnið og ljónið
gerast félagar.
Barnasaga og Jólablaðið eru
þess konar furðusögur úr hvers-
dagslífinu, sem við könnumst við
úr sögum Svövu Jakobsdóttur í
Veizlu undir grjótvegg. Ut úr
bakinu á 01 la i Barnasögu vex
fótur, en systkini hans saga af
honum fótinn með þeim árangri
að 01 li, sem áður hafði ógnað um-
hverfi sínu með ýmsum furðuleg-
um uppátækjum, verður ekki
vandamál lengur. I Jólablaðinu er
verið að baða dreng, sem spyr
Hammond Innes
er ljóst að í skíðaskálanum eða
nágrenni hans er fólgið leyndar-
mál frá dögum stríðsins, enda síð-
ari heimsstyrjöld nýlokið þegar
sagan gerist. Lesandann grunar
að leyndarmálið muni vera í ein-
hverjum tengslum við peninga, ef
Félagar
á ferð
Hammond Incs:
SÉRGREFUR GRÖF.. .
Kristín R. Thorlacius
þýddi.
Iðunn 1973.
Alistair MacLcan:
LANDAMÆRI LÍFS OG
DAUÐA.
Andrés Kristjánsson ís-
lcnzkaði.
Iðunn 1973.
1 SÉR grefur gröf eftir Hammond
Innes er lesandinn fljótlega leidd-
ur inn í heim ævintýra og spennu. ,
Sviðið er skíðaskáli í Dólómíta- ‘
fjöllum. Ungur maður er sendur
Alístair MacLean
þangað tii að semja kvikmynda-
handrit. Fyrr en varir gerast at-
burðir, sem fá hann til að missa
áhugann á þeirri hugmynd.
Andrúmsloftið í skiðaskálanum
er lævi blandið. Þangað kemur
fólk meira en litið dularfullt. Það
FEITA GÓÐA KONAN
Halldór Stefánsson:
Á FÆRIBANDI ÖRLAG-
ANNA.
Heimskringla 1973.
HALLDÓR Stefánsson er
þekktastur fyrir smásögur sínar,
en hann hefur einnig samið
nokkrar skáldsögur. Á færibandi
örlaganna nefnist ný skáldsaga
eftir hann. Þetta er skáldsaga úr
Reykjavikurlifinu, lýsir vanda-
málum alþýðufjölskyldu. Sögu-
hetjan er Yngveldur, kona, sem
lætur ekki bugast i erfiðleikum
lífsins. Maður hennar gefst upp,
dóttirin lendir á villigötum, en
þessi kona virðist brynjuð gegn
hvers kyns skakkaföllum.
Oftlega er því lýst, hve feit
Yngveldur sé. Hún er feit konaog
góð. Með persónugerð hennar er
Halldór Stefánsson að vegsama
seigluna og óbilgirnina og ekki
sist þann grundvöll, sem verður
að byggja á til þess að allt fari
ekki í hundana. Halldór Stefáns-
son er nú orðinn aldraður maður,
en það vekur athygli, hve vanda-
mál ungu kynslóðarinnar eru
honum áleitið umhugsunarefni.
Drykkjuskapur, eiturlyf, istöðu-
leysi ungs fólks, eru efni, sem
hann fjallar um í A færibandi
örlaganna. Og það er ekki einung-
is unga fólkið, sem er löstunum
ofurselt, hinir eldri eru ekki
skömminni skárri, nema Yngveld-
ur.
Á færibandi örlaganna geldur
þess, að hugmyndir höfundarins
um ungt fólk virðist af skornum
skammti. Yngveldur er fulltrúi
hans. Hana þekkir hann og lýsir
henni ágætlega. 1 sögulok rís hún
eins og fjallyfir umhverfi sitt.
Það, sem er virðingarvert við
sögu Halldórs Stefánssonar, er, að
hann freistar þess að gera skil
vandmeðförðu efni, varpa ljósi á
ógnvænlegan veruleika. Einkum
fyrri hluti sögunnar með sinum
daufgerðu samtölum og lauslegu
umhverfislýsingum, stundum
grunna skilningi, samanber
vonsku kananna í Keflavík,
verkar ósannfærandi. En í síðari
hluta sögunnar, þar sem ungir og
gamlir hafa komið auga á mann-
kosti Yngveldar og njóta góðleika
hennar, nær höfundurinn sér á
strik. Hinn dapurlegi endir verð-
ur trúverðugur. Jafnvel dóttirin
Una Maria öðlast skilning
lesandans.
Halldór Stefánsson er nógu
kunnáttusamur höfundur til þess
að skilja ekki Iesandann eftir
ósnortinn. Þessi svipmynd reyk-
vísks samtíma á sér þrátt fyrir allt
nokkra stoð.
Jóhann Hjálmarsson.
heldur en ekki óþægilegra
^)urninga og kemur með neyðar-
Iegar athugasemdir. Konan, sem
baðar dregninn, fellur utn sápu á
gófinu. K'onunni erþannig lýst að
„hún var afar stór svona flöt,
kjóllinn hafði flettst uppum hana
svo þykk æðahnýtt lærin voru
beruð, hún var nærbuxnalaus, og
holdamikil sköpin með hárkraga
hófust og hnigu, kjólgopinn saug i
sig vatn og dökknaði þarsem hún
snerti gólfið".
Ólafur Haukur hefur gaman af
djarflegum lýsingum, þær eru
stundum fyndnar en oft hálfgerð
bjánafyndni uppfullar af kúk og
piss húrnor. í Skráningunni er
sagt frá.borgarbörnum á ferðalagi
uppi í sveit meðforeldrum sinum.
Móðirin fer inn i sjoppu til að
kaupa pylsur handa hópnum, en
þegar hún kemur út aflur dettur
hún um hundaþvögu og rnissir
pylsurnar. Hross gæða sér á þeim,
en Gulla litla verður svo reið að
hún leggur til atlögu við hrossin.
Þegar Gulla togar i taglið á einu
þeirra „gerði það sér litið fyrir,
prumpaði á Gullu og drullaði
stórri slummu á skótauið
hennar". Á sömu síðu er talað um
að útblástursrör bílsins freti.
Æfintýrið um Eilíf fjallar um
keisara, sem fékk einkaleyfi á
Hlandi Kölska. En boðskapur
þeirrar sögu er annars ósköp
huggulegur og fallegur:
Elskendur allra landa sameinist.
Menningin á að sjálfsögðu
ekki að una varnarstöðu sinni,
vera ófær um frumkvæði, svo
aftur sé vikið að tilvitnuðum orð-
um Francis Jeansons. Ungir full-
hugar í rithöfundastétt láta það
ekki um sig spyrjast að þeir gerist
sporgöngumenn gamalla karl-
fuska og kerlingabykkja, sem
Ólafur Haukur Sfmonarson.
dundað hafa við að gleðja lítil-
þæga lesendur með hugljúfum
söguþræði og happy end. Það
væri nú meiri skrattinn! En full-
hugarnir sjást ekki alltaf fyrir
þegar þeir leggja á ný mið.
Öfgar hlaðast á öfgar ofan. Rit-
höfundur eins og Ölafur Haukur
Stmonarson, sem áður hefur sýnt
að hann er athyglisvert ljóðskáld,
á eflaust eftir að leggja eitthvað
af mörkum til endurnýjunar
prósaskáldskapar (ekki er síst
þörf á nýrri stefnu í barnabók-
menntum), en Dæmalaus æfitt-
týri verka á mig eins og æfing,
leikur, sem með fáeinum undan-
tekningum, verður hálf utangátta
ogskortir listrænt aðhald.
Dæmalaus æfintýri er offset-
fjölrituð bók og hin snotrasta að
gerð. A bókarkápu er teikning
eftir Danann Johannes Holbek,
en hans er hvergi getið.
til vill gull. Og nú eru byssur á
lofti. kjaftshögg gefin og'ljót orð
látin falla. Eftir miklar mapn-
raunir fæst botn í söguna, sem
tekur að sjálfsögðu hverju kvik-
myndahandriti fram.
Hammond Innes er ásamt
Alistair MacLean höfundur, sem
leggur nokkuð á sig til að þóknast
lesandanum. Hann athugar gaum-
gæfilega sögusvið og hnýsist i
ýmiskonar skjöl til þess að sagan
verði trúverðug. Það vakir aftur á
móti fyrst og fremst fyrir Alistari
MacLean að skapa spennu og það
tekst honum svo sannarlega.
Bestu bækur hans eru skemmti-
lestur, afþreying á við góða
glæpamynd. I Landamæri lífs og
dauða, sem er löng skáldsaga,
fjallar MacLean um breskan
atómvisindamann, sem hefur lát-
ið flækja sig í net Sovétmanna.
Hann er staddur í Ungverjalandi
og þangað sendir breska leyni-
þjónustan röskan mann til þess að
koma vitinu fyrir visindamann-
•inn. Áður en tjaldið fellur i leik
MacLeans hefur margt gerst, sem
er lesandanum trygging fyrir að
hafa nokkuð fyrir snúð sinn.
Flestir lesendur rnunu hafa gam-
an af Landamærum lífs og dauða
og ekki er ófróðlegt að kynnast
því hverjum augurn höfundurinn
litur á ástandið austan járntjalds.
I viðtali við Alistair MacLean,
sem birtist í Dagens N.vheter fyrir
nokkru, sagðist hann ekki hafa
áhuga á öðru en æsilegum sögu-
þræði, bókmenntalegur metnaður
væri honum fjarri.
Skáldsögur sínar semur hann á
afskekktum hótelum hingað og
þangað um heiminn og setur sér
strangar vinnureglur. Eftir viðtai-
inu að dæma virtist MacLean ekki
fylgjast með bókmenntum að
nokkru marki, enda annað nauð-
synlegra fyrir höfund af hans
tagi.
Það er þó siður en svo að Alist-
air MacLean kunni ekki til verka
í skáldsagnagerð. Einn af
leyndardómunum við hylli hans
og vinsældir er sá að persónu-
sköpun er honum lagin og um-
hverfislýsingar hans eru oft frá-
bærar.
Þeir setn lesa Landamæri lifs
og dauða munu varla hallmæla
þessari skoðun.
Jóhann Hjálmarsson
Haukur Ingibergsson:
HUÓMPLÖTUR
Stúlknakór Gagn-
fræðaskólans á
Sclfossi
Fjögur jólalög.
SG-hljómplötur.
Þessi fjögur lög eru af LP
plötu, sem kom út með kórnum
fyrir nokkrum árum og vakti þá
verulega athygli. Var það þó
einkum eitt lag. sem sló í gcgn
og það var „Eg sá mömmu
kyssa jólasvein." sem er titil-
lag þessarar plötu. Spurningin
er liins vegar sú, hvort ekki
hefði verið allt eins gott að gefa
gömlu LP plötuna út á ný í stað
þess að endurútgefa þessi fjög-
ur lög, því gamla platan var góð
(og þá einnig þessi) og fengur
að hafa hana á markaðinum.
Elly Vilhjálms og
Ragnar Bjarnason.
Hvít jól, EP.
SG-hljómplötur.
Þetta mun vera endurútgáfa
af fyrstu EP plötu, sem SG-
hljómplötur sendu frá ' sér,
plata, sem fyrir löngu er orðin
ein af þessum klassísku jóla-
plötum, sem leiknar eru ár eftir
ár. Á þetta jafnt við um öll
lögin þ.e. Ilvit jól, Jólasveininn
minn, Jólin alls staðar og litla
trommuleikarann.
Hefur plalan verið ófáanleg
og endunitgáfa því fyllilega
timab;er Þá má bæta þvi við.
sem sannar á sinn hátt hversu
platan er góð. að þetta er eina
islenzka platan. sent undirrituð
hefur heyrt leikna i Radio
Luxemburg.