Morgunblaðið - 02.04.1978, Blaðsíða 18

Ig MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. APRÍL 1978
„Auðvitað hef ég sjálfur breytzt mikið á þessum 20 árum. Sem betur fer. Og þessara breytinga sér stað í ljóðum mfnum. Hluti þessarar bókar
eru opin og frjáls ljóð um félagsmál. Það hefur farið svo, að ég tek nú miklu meiri þátt f þjóðmálabaráttunni en áður. Hef fengið meiri áhuga
á þvf sem er að gerast f kringum mig og þetta kemur fram í ljóðagerð minni. Og ég hef elzt öfugt við aðra menn, þvf ég hef orðið róttækari
með aldrinum.“ Það er Sigurður A. Magnússon, sem þannig svarar spurningu Mbl. um það, hvort og þá hverjar breytingar hann merki með
sjálfum sér frá því fyrsta ljóðabók hans kom út fyrir 20 árum þar til nú, að hann stendur á fimmtugu, og Helgafell gefur út nýja ljóðabók
hans« í ljósi næsta dags.
— Nú hefur þú verið gagn-
rýnandi á bókmenntir. Hefur
það starf torveldað eða auðveld-
að þína eigin ljóðagerð?
„Mín ljóðagerð hefur stafað af
einhverri ósjálfráðri innri
þvingun, sem hefur leitað út.
Þetta kemur eins og uppköst.
í byrjun var ef til vill erfitt
að vera ekki undir áhrifum
þeirra skálda, sem ég hreifst af.
Ég held þó, að sú árátta, hafi
hún einhver verið, hafi farið
fljótt af. Hins vegar er það
tvímælalaus kostur að þekkja
vel til ljóða annarra skálda, þó
ekki væri nema vegna þess að sú
þekking getur forðað manni frá
því að ganga troðnar slóðir.
Annars held ég nú, að mér
hafi frekar tekizt að fara mínar
eigin leiðir í ljóðagerð heldur en
hitt. Að minnsta kosti virðist
mér mega lesa það út úr þeim
skrifum, sem orðið hafa um
mína ljóðagerð".
— Nú hefur þú sem gagnrýn-
andi vegið og metið kosti og lesti
í annarra ljóðagerð. Hvaða
augum lítur þú svo á eigin ljóð?
„Ég er blindur í minni sök
sem aðrir. Ég geng þess ekki
dulinn, að ég get ekki eins vel og
ég hefði helzt viljað. Ég veit
líka, að margt af því, sem ég dái
mest hjá öðrum, er betra en það
sem ég geri sjálfur.
En mér finnst að ég hafi mitt
að segja. Þú spurðir mig áðan
um áhrif gagnrýnandastarfsins
á eigin ljóðagerð, og ég kvaðst
telja að mér hefði tekizt að fara
mínar eigin leiðir. Ég vil þó ekki
neita því, að ég hafi orðið fyrir
áhrifum frá öðrum. Þau áhrif
hafa komið erlendis frá, einkum
frá Grikklandi.
Ég heyrði einmitt snemma
sagt um ljóðagerð mína, aí
mörgum fannst hún útlendings-
leg. Og það getur verið, að það
sé engin tilviljun að sú bók mín,
sem komið hefur út á grísku,
gekk mjög vel þar, enda þótt
hún hefði eiginlega enga útreið
fengið hér heima.
Einhvern veginn hef ég fengið
það á tilfinninguna, að ljóð mín
eigi greiðari aðgang að útlend-
ingum heldur en íslendingum.
Mér kemur þó ekki annað í hug
en að kalla mig íslenzkt skáld.
Ég ræði þetta aðeins sem viðbót
við þau orð mín, að mér finnist
skemmtilegheitum. Það er út af
fyrir sig athyglisvert, að ég
flutti nokkur erindi í Bandaríkj-
unum um islenzka nútímaljóð-
list og þar vöktu greinilega
mesta athygli og skemmtan
þessi ungu skáld með létta
tóninn".
— Hluti þessarar nýju bókar
þinnar, eins og þú nefndir
sjálfur, eru ljóð um félagsmál.
Nú hefur því stundum verið
haldið fram, að ljóðskáld bíði
tjón af því að taka svo virkan
þátt í félagsmálabaráttu líðandi
stundar að hún byrgi þeim
ljóðsýnina.
„Já. Það hefur legið hér í landi
lengi sá skilningur, að skáld eigi
að hefja sig með einhverju móti
upp yfir raunveruleika líðandi
stundar. Þetta finnst mér skjóta
nokkuð skökku við, þegar haft er
í huga, að hafi nokkrir menn
haft áhrif á þjóðina í þjóðmála-
baráttu fyrri tíma, þá voru það
skáldin. Auðvitað ortu þessir
menn lýrisk ljóð um landið,
„Já. í sannleika sagt, þá finnst
nér alltof mikið af okkar skáld-
máli einhvers konar krúsidúllur.
Þetta er lýrisk mærð um hluti,
sem búið er að orða þúsund
sinnum áður og snerta ekkert
það sem við erum að gera nú.
Mér er ómögulegt að sjá, hvað
skáldskapur, sem ekkert snertir
samtíðina, hefur að gera út fyrir
skrifborðsskúffu þess, sem er að
yrkja.
Ég hef vitandi vits gert mér
nokkurt far um „að kljúfa
klappir málsins/ kjörnum
sundra/ neista slá úr tinnu og
tundri orðsins/ tendra snarpan
eld ...,“ eins og ég segi í fyrsta
kvæði bókarinnar; Að yrkja.
Mér finnst að eitt af því, sem
skáld eiga að leggja sig fram
við, sé að rífa upp vanabundin
hugtök. Orð hafa nefnilega
tilhneigingu tij að falla í fastar
skorður og verða einhæf. Ég er
á móti því og hef þess vegna
reynt að nota orð í nýrri
merkingu. Sú viðleitni mín
ríkulegum tilefnum, mönnum og
atburðum".
— Eins og 12 réttkveðnar
vísur um 144 íslenzk manna-
nöfn?
„Já. Eins og þær. Þessar vísur
eru ekki bara skemmtan, þó
einhverjum kunni að sýnast svo.
Það er broddur í þeim, sem
beinist að þessari allsherjarvit-
leysu, sem hér ríkir varðandi
erlend ættarnöfn Islendinga og
það, að útlendingar skuli ekki
mega halda nöfnum sínum af
því að þau eru erlend.
Og svo eru þessar nafnavísur
alveg alþjóðlegar. Þær þarf
ekkert að þýða! Nöfnin eru svo
rammíslenzk, eða hvað?“
— Þú segir um þessi ljóð, að
þau séu allt að því prósaísk.
„Já. Ef til vill mætti segja um
þau, að þetta séu ritstjórnar-
greinar í ljóðformi.
Ég er þó ekki viss um að mér
myndi falla slík skilgreining alls
kostar í geð. En kannski hef ég
verið svo lengi í blaðamennsk-
unni, að hún sé réttlætanleg“.
„NEISTA
SLÁÚRTINNU
OG TUNDRI
ORÐSINS”
Spjall við
Sigurð A. Magnússon
í tilefni
nýrrar Ijóða-
bókar hans
ég hafa fundið eiglin leiðir í
ljóðagerð."
— Hvaða breytingar sérð þú
hafa orðið í íslenzkri ljóðlist?
„Islenzk ljóðlist hefur nú um
skeið einkennzt af þessari
frjálsu ljóðagerð. Ljóðin háfa
orðið miklu innhverfari. Per-
sónulegri. Myrkari. Brautryðj-
endur þessarar Ijóðagerðar tóku
hana mjög alvarlega og stóðu
harðir í sínu stríði. Nú er þessi
ljóðagerð orðin föst hefð.
Mér finnast beztu skáldin af
yngri mönnum nú vera að koma
með léttan tón inn í ljóðið, sem
gerir ljóðlistina mjög skemmti-
lega. Þetta speglar bæði ný
viðhorf og svo hitt, að frjálsa
ljóðagerðin er nú orðin mönnum
svo töm, að þeir geta leyft sér
að endurnýja hana með
þjóðina og tunguna. Og gerðu
það á fallegan hátt. En engu að
síður voru þeir mjög virkir í
félagsmálabaráttu samtíðarinn-
ar.
Mér finnst að ljóðskáld eigi að
taka fullan þátt í samtíð sinni.
Vera rödd hrópandans, ef þú vilt
það. Skáld á að varpa sínu ljósi
á menn og málefni og taka
hiklanst afstöðu til þeirra. En
hitt er svo aftur annað mál, að
menn verða ekki skáld með því
einu að taka afstöðu frekar en
innilokun í einhverjum fíla-
beinsturni tryggir þeim skálda-
nafnbót".
— Mig langar, áður en við
ræðum nánar þessa nýju bók
þína, að minnast á eitt sérkenni
í ljóðagerð þinni, sem er orð-
notkunin.
hefur farið fyrir brjóstið á
mörgum, en mér er það mikið
mál að endurnýja málið og leysa
upp klisjur og gamlar glósur".
— Nú er fyrsti kafli bókar-
innar, Tilbrigði, greinilega í ætt
við innhverfa ljóðagerð.
„Vissulega. Ég á mína einka-
legu reynslu eins og aðrir og hún
verður mér að ljóðum."
— Sem bera öllu blíðara
yfirbragð en félagsmálakveð-
skapurinn.
„Já. Þetta eru svona tilbrigði
við lífið og dauðann."
— Sækir hugsun þar um á þig
með aldrinum?
„Já. Þetta sækir á mann,
þegar gröfin nálgast!
Það, sem ég er að gera með
þessum ljóðum, er að reyna að
sjá dauðann sem eðlilegan þátt
í hringrás Iífsins. Það er að vísu
nokkuð frumstætt viðhorf að
tíminn sé ekkert annað en
hringrás, en ef til vill má segja,
að með aldrinum þyki manni
það skárri kostur en hitt“.
— Mig langar til að spyrja
sérstaklega um eitt ljóð í
þessum kafla; Barn týnist. Er
það byggt á persónulegri
reynslu?
„Tilefni þess ljóðs var frétt,
sem ég Ias í blaði um slys austur
á landi. Barn týndist í \jpk og
þessi frétt snart mig sérstaklega
og varð kveikjan að þessu ljóði"
— En frá þessum innhverfu
ljóðum skiptir svo snögglega um
í næsta kafla bókarinnar; Til-
drögum.
„Já. Þar eru opnari ljóð,
eiginlega prósaísk og ort af
— Síðasta kafla bókarinnar
nefnir þú Tilræði.
„Já. I þessum kafla fer mest
fyrir tilraunum mínum til að
kljúfa málið og reyna eitthvað
nýtt.
Sjáðu til dæmis í ljóðinu
Islendingabragur, þar sem ég
tala um Loftleiða túrista sólar-
stranda og undir norðurljósum
himni. Orðið tilræði þýðir ekki
aðeins tilræði við einhvern,
heldur líka djarflegt uppátæki.
Ég hef aldrei áður ort svona
ljóð um þjóðfélagsleg fyrirbæri
og 'slenzka athafnamenn. En
persónulega stendur mér næst
kvæðið Fata morgana, sem ég
orti til Stefáns Harðar Gríms-
sonar".
— Bókinni lýkur á Ijóði, sem
þú kallar Tjáning. Úr þessu ljóði
má lesa efasemdir um að starf
þitt að ljóðlistinni hafi einhvern
tilgang. Þú segir í lokin: „Tóm-
lát augu þín/ tjá fánýtið/ í
viðleitni minni." Er þetta raun-
sannur efi?
„Svo sannarlega. Auðvitað
efast ég um, hvort allt sé til
einhvers unnið eða einskis. Það
er mjög mannlegt að spyrja
sjálfan sig að því, hvort gjörðir
manns hafi einhvern tilgang.
Sem betur fer hefur mér sýnst
áhugi vera fyrir ljóðlistinni. Og
það meiri áhugi, en sala ljóða-
bóka gefur til kynna. í Banda-
ríkjunum var mér sagt, að
algeng sala í ljóðabókum væri
svipuð og hér, þetta 6 til 800
eintök. Hins vegar reyndi ég
það, að ljóðalestur dró til sín
fjölmarga áheyrendur. Fyllti
salina. Það sama gerist hér,
þegar listaskáldin vondu fylla
Háskólabíó. Og ljóðaiesturinn,
sem við reyndum á Listahátíð,
dró til sín fjölda fólks. Vegna
þessa er ég viss um, að ljóðið á
ennþá mikinn hljómgrunn hjá
fólki. En einhverra hluta vegna
kemur þetta ekki fram í sölu
ljóðabóka".
— Þú minntist á Bandaríkin.
Nú hefur þú setið þar í rithöf-
undasmiðju.
„Já. Paul Engel heitir maður,
sem stofnaði eins konar rithöf-
undaverkstæði fyrir bandarísk
skáld. Fyrir um tíu árum
kvæntist hann kínverskri konu
og þá stofnuðu þau alþjóðlega
rithöfundasmiðju. Hana hafa
sótt skáld víða að úr heiminum,
meðal annars mörg austan-
tjaldsskáld, nema ekki rússnesk.
Engel-hjónin greiða ferðakostn-
að og 1000 dollara að auki og
þarna geta menn fengizt við það,
sem þá langar.
Að vísu var sett á mig sú
kvöð, er ég dvaldi þarna í fyrra
sinnið, haustið 1976, að ég þýddi
íslenzk ljóð á enska tungu.
Þarna þýddi ég svo með góðs
manns hjálp heilt ljóðasafn.
Þetta urðu ein 340 ljóð eftir 28
skáld, eftirstríðskynslóðina.
Þessi bók mun koma út innan
tveggja ára. Það er búið að fá
útgefanda í New York og nú er
unnið að því að fá annan í
London. Ég má ef til vill skjóta
því hér inn í, að mönnum gefst
kostur á að fá nasasjón af þessu
starfi mínu annan fimmtudag,
en þá mun frægur bandarískur
ljóðalesari, Frank Heckler, lesa
úr þýðingum í Norræna húsinu
og íslenzk skáld munu lesa ljóð
sín á frummálinu.
Engel-hjónin buðu mér svo
aftur í smiðju sína í haust. Þá
skrifaði ég bara fyrir sjálfan
mig, meðal annars hluta þessar-
ar nýju ljóðabókar, en að öðru
leyti er hún afrakstur síöustu
fjögurra ára, frá útkomu síðustu
ljóðabókar minnar."
— Ertu með eitthvað í smíð-
um nú?
„Já. Ekki get ég neitað því.
Tvö leikrit, annað einþáttungur,
eru nú til athugunar hjá leik-
húsunum. Og svo er ég með
skáldsögu í smíðum, tveggja
binda verk, sem ég vil ekkert
láta uppi um hér. Loks má geta
þess, að hjá bókaútgáfunni Sögu
er í uppsiglingu bókaflokkur,
stutt meistaraverk heimsbók-
menntanna, sem ég ætla að
ritstýra. Mig langar að þýða
eitthvað til hans sjálfur, en
fyrstu fimm bækurnar eiga að
koma út í haust.“
— Er ekki erfitt að starfa á
öllum þessum sviðum. Þú semur
ljóð, sögur, leikrit, ferðabækur,
ritgerðir og þýðir bæði í bundnu
og óbundnu máli. Rekst aldrei
neitt á annars horn?
„Ég held að það sé ákaflega
slæmt að vera að vasast í þessu
öllu saman. Ég vildi miklu
fremur að áhugi minn beindist
í einnn ákveðinn farveg, því ég
held að það yrði farsælla, ef ég
gæti einbeitt mér að einhveru
einu og Iátið hitt vera.
Þetta er bara einhver karakt-
ergalli hjá mér, sem ég kemst
ekki undan."
— Og nú ert þú á förum til
Grikklands?
„Já. Við ætlum að búa þar í
nokkur ár, hjónin. Við munum í
fjóra og hálfan mánuð á ári
sinna íslenzkum ferðamönnum
og hinn tímann ætlum við svo að
dvelja á einhverri eyjunni og
gera það, sem okkur langar til.
Morgunblaðið er nú búið að
skýra frá því að ég standi á
fimmtugu svo þú sérð, að það er
ekki seinna vænna fyrir mig að
fara að lifa lífinu".
- fj-