Morgunblaðið - 16.06.1981, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚNÍ1981
James Reston ræðir við forseta Frakklands
Francois Mittorrand Frakklandsforseti
Mitterrand
um sjálfan sig
og heiminn
James Reston einn
frægasti blaðamaður New
York Times átti nýlega
viðtal við Francois Mitt-
errand nýkjörinn forseta
Frakklands. Fer viðtalið
hér á eftir:
Reston: Á sumum Vesturlöndum eins
og í Bandaríkjunum og Bretlandi
sýnast stjórnmálin vera að færast til
hægri. í Frakklandi sýnast þau á leið
til vinstri. Skapar þetta vandamál?
Forsetinn: Eg held ekki, að þetta
ætti að leiða til vandræða. Menn geta
ekki orðið sammála um allt, að
minnsta kosti ekki, áður en þeir ræða
saman. Fyrst er nauðsynlegt að skil-
greina markmiðin. Vaki það fyrir
manni að gera ailt sem unnt er til að
tryggja frið, sé í því skyni nauðsynlegt
að gera samninga án þess stofna eigin
afli í hættu, þ.e. valdajafnvæginu í
heiminum, trúi maður á gagnsemi
Atlantshafsbandalagsins, trúi maður
á, eins og ég geri, grundvallareiningu
menningu okkar, þá er ekkert auðveld-
ara en að ræða saman í okkar hóp,
jafnvel þótt íhaldssamar ríkisstjórnir
sitji í Bandaríkjunum og Bretlandi. Og
í vinahópi er einmitt hægt að segja
nei.
Reston: Svo virðist sem sérhvert
viðfangsefni sé rætt með hliðsjón af
samskiptum austurs og vesturs, en þú
leggur áherslu á viðræður milli norð-
urs og suðurs. Leiðir það ekki til
ágreinings um hvernig um mál skuli
fjallað?
Forsetinn: Afstaða mín til sam-
skipta austurs og vesturs er einföld: til
að varðveita frið er nauðsynlegt að
viðhalda valdajafnvægi í heiminum —
það liggur í augum uppi — og
viðunandi jafnvægi í Evrópu. Ég mun
þess vegna ætíð styðja allt það, sem
nauðsynlegt er til að tryggja þetta
jafnvægi. Einmitt þess vegna var ég
fyrsti stjórnmálaforinginn í Frakk-
landi, sem mótmælti, þegar Sovét-
menn tóku að koma SS-20 eldflaugum
fyrir við landamæri Þýskalands.
Þegar ég keppti að því að verða
forseti voru hvorki ríkisstjórnir
Bandaríkjanna, Sovétríkjanna né
Þýskalands sérstaklega hlynntar mér.
Franska þjóðin var sem betur fer
annarrar skoðunar.
Reston: Þú hefur sagst vilja þjóð-
nýta meira í Frakklandi. Ronald
Reagan hefur Iýst algjörlega önd-
verðri skoðun, hann vill efla einka-
framtakið. Leiðir þetta til vandræða?
Forsetinn: Kjör Reagans í Banda-
ríkjunum stafar af því, að bandarísku
þjóðinni þótti nauðsynlegt að endur-
heimta virðingu fyrir sjálfri sér, að fá
betri vissu fyrir því, að Bandaríkin
nytu alheimsvirðingar. Einnig þótti
mönnum nauðsynlegt að tekist yrði á
við verðbólgu og atvinnuleysi.
Á sama hátt þótti Frökkum nauð-
synlegt að kjósa yfir sig stjórnendur,
sem stæðu nær þjóðinni, væru kunn-
ugri áhyggjum hennar og vandamál-
um. Að þessu leyti eru þjóðirnar líkar
en ekki ólíkar.
Ég stefni ekki að miðstýringu í
frönsku efnahagslífi. Það eina sem
fyrir mér vakir, er að þjóðin eignist
aftur yfirráð yfir því, sem hún á
eignarrétt yfir, ekkert annað. Ég sé
ekki, hvernig þætta ætti að leiða til
vandræða milli mín og Reagans.
Eins og málum er nú háttað er 12%
af framleiðslu Frakka þjóðnýtt og má
rekja það til de Gaulles. Ég hef lagt
til, að þetta hlutfall verði aukið upp i
17%. De Gaulle hershöfðingi þjóðnýtti
almenna flugvélaframleiðslu en ekki
hernaðarlega flugvélaframleiðslu. Er
það rökrétt? '
Reston: Ég hef lesið ýmsar yfirlýs-
ingar, sem þú hefur gefið um deilu
ísraelsmanna og Araba og sé ekki
betur en þú takir fremur afstöðu með
ísraelsmönnum, engu að síður skilst
mér, að þú hafir lýst yfir stuðningi við
að stofnað verði ríki Palestínumanna í
austurhluta Jórdaníu. Er unnt að
sætta þessi tvö viðhorf?
Forsetinn: Ég hef hvað eftir annað
ítrekað sömu skoðunina. í Alsír sat ég
við hlið Boumedienes forseta í beinni
sjónvarpssendingu og sagði við Alsír-
búa, að ekkert yrði unnt að gera, fyrr
en þeir viðurkenndu tilverurétt ísra-
els.
Hið sama sagði ég í Kairó við Sadat
löngu fyrir friðarsamninginn. Og ég
hef ávallt sagt við vini mína í
Jerúsalem og Tel Aviv, að þeir yrðu að
viðurkenna, að Palestínumenn yrðu að
eignast eigið land. Ég er vinur Israels
og ég mun ekki gera neitt, sem stofnar
tilveru ísraels í hættu eða leiðum
þeirra til að halda lífi, en mér finnst
ekki raunsætt að láta sem svo, að
Palestínu-vandamálið sé ekki til.
Ég veit hver andmæli þeirra eru:
þeir segjast ekki vilja fá enn eitt ríkið
í Mið-Austurlöndum. Þeir geti sætt sig
við lausn milli Jórdana og Palestínu-
manna, sem byggist á því, sem var
fyrir sexdagastriðið, þegar vestur-
bakki Jórdanár var kallaður Trans-
jórdanía. Ég segi þeim ekki fyrir
verkum, af því að ég er hlynntur
tvíhliða samningum milli deiluaðila.
Hið eina, sem ég segi, er, að það sé
eðlilegt að Palestínumenn eignist eigið
land, þar sem þeir geti komið á þeim
stjórnarháttum, sem þeir kjósa.
Ég er vinur leiðtoga ísraels, af því
að ég hef alltaf verið hreinskilinn við
þá, og þeir vita, að ég mun ekki fylgja
stefnu, sem kæmi þeim illa.
Ég er eini foringi meiriháttar
stjórnmálaflokks í Frakklandi, sem
hefur lýst opinberlega stuðningi við
Camp David-samkomulagið.
Reston: Eiga Bandaríkjamenn og
Frakkar eftir að deila um Suður-
Afríku?
Forsetinn: Mikilvægt er að hafna
kynþáttastefnunni (apartheid) ekki
aðeins af siðferðilegum ástæðum held-
ur einnig stórnmálalegum. Ég er
töluvert kunnugur í Afríku vegna
tengsla minna við ýmis ríki þar á
stjórnmálaferli mínum. Það er
óskynsamlegt að hvetja til stuðnings
við aðferðir eins og þær, sem felast í
kynþáttastefnunni, því að þær mundu
leiða til mikilla vandræða í álfunni. Ég
er á móti öllu kynþáttahatri. Menn
verða að samþykkja mikilvægi ákveð-
inna algildra meginreglna eða kasta
fyrir róða allri von um, að framfarir
verði í þjóðasamfélaginu.
Reston: Er kristin trú hluti af
þessari heimspeki, sem þú ert að tala
um, og þú tekur mið af í veraldar-
vafstri þínu?
Forsetinn: Fjölskylda mín var mjög
trúuð. Móðir mín eignaðist átta börn.
Hún fór til kirkju klukkan sex á
hverjum morgni. Hún hélt dagbók,
þegar hún var ung, og hana á ég enn.
Hún ólst upp í miðstéttarfjölskyldu,
sem var í tiltölulega góðum efnum.
Hún fór á fætur klukkan fimm á
hverjum morgni og varði þremur
stundum á dag til trúariðkana. Hún
var vinur Francois Mauriac í æsku.
Þegar ég lauk stúdentsprófi sendi hún
mig á hans fund og hann varð vinur
minn. Og þrátt fyrir ólíkar stjórn-
málaskoðanir hélst vinátta okkur, þar
til hann dó.
Við erum ættaðir úr sama hluta
Frakklands. Fyrir hugskotssjónum
okkar er sama landslagið. Að sjálf-
sögðu sameinar trúin okkur að ýmsu
leyti — eða ýmislegt fléttast öllu
heldur saman.
Reston: í ræðu þeirri, sem þú fluttir
við embættistökuna, þóttist ég sjá
einskonar ákall eftir stórbrotnum
hugmyndum en þó öllu frekar ákall
eftir von, næstum eins og þér þætti of
mikillar svartsýni gæta í Evrópu og á
Vesturlöndum. Bjó eitthvað slíkt í
huga þínum?
Forsetinn: Ég er ekki svartsýnn en
mér finnst, að hvorki á Vesturlöndum
né í kommúnistaríkjum Evrópu ríki
leiðandi hugsun. Við búum í vélvæddu
kerfi, þar sem hugsanir hafa stirnað
og staðnað, þar sem fólk hefur ekki að
fullu lagað sig að nýju valdi upplýs-
ingamiðlanna.
Þá hafa efnahagsörðugleikar einnig
leitt til þess, að flestir ráðamenn haga
sér eins og tæknimenn, þeir láta eins
og líf manna felist bara í tölfræði-
legum upplýsingum.
Með þessu er ég ekki að segja, að ég
muni varpa fram nýrri hugsun, en mér
finnst nauðsynlegt, að á Vesturlöndum
í það minnsta, eflist almenningur í
trúnni á eigin menningu.
Á mörgum sviðum, svo sem í
átökunum á milli stórveldanna, hefur
enginn árangur orðið í afvopnunar-
málum eða til að skapa einlægt,
gagnkvæmt öryggi.
Þegar ég hugsa um þetta, verð ég
ekki svartsýnn, en við það vaknar sú
von, að unnt reynist að finna aðra leið
til að meta hlutina og hún sigri.
Reston: Svo ég spyrji þig persónu-
legrar spurningar: þú sýnist kjósa
einveru — gönguferðir, skriftir og
lestur. Er það rétt?
Forsetinn: Já, það er rétt. Ég hef
lagt fyrir mig stjórnmál, sem eru
andstæð sterkum þætti í skapgerð
minni. Mér líður þegar illa vegna þess
að persónulegt frelsi mitt hefur verið
takmarkað, en þó hef ég sjálfur valið
mér starf. Ég hlýt að vera meiri
athafnamaður, en ég sjálfur taldi.
Hins vegar ætla ég ekki að láta
opinberar skyldur ráða öllu lífi mínu.
Manninum má líkja við tré, hann
verður að standa í gróðurmold. Sé
hann ekkert nema höfuðið og hafi ekki
fæturnar á gjafmildri jörðinni, gerir
hann ekki annað en endurtaka sömu
hlutina aftur og aftur í tómarúmi,
hann finnur ekki upp á neinu nýju og
hefur engin tengsl við lífgjafann.
Hugmyndaauðgi krefst tengsla við
gróðurmoldina. Með því að íhuga
málin í einrúmi get ég ræktað tengsl
mín við jörðina. Fái ég ekki tóm til
þess, verða gerðir mínar staðnaðar,
árangurslausar. Ég verð þess vegna að
skipuleggja dag minn þannig, að mér
gefist tími til að hugsa.