Morgunblaðið - 11.10.1983, Blaðsíða 28

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. OKTÓBER 1983
Tómas Guðjónsson
vélstjóri — Minning
Fæddur 17. febrúar 1907.
Dáinn 1. október 1983.
í dag er gerð frá Dómkirkjunni í
Reykjavík útför Tómasar Guð-
jónssonar, vélstjóra, en hann and-
aðist 1. þ.m.
Tómas var fæddur 17. febrúar
1907 að Dísarstöðum í Flóa. For-
eldrar hans voru hjónin Guðjón
Tómasson, bóndi þar, og Þuríður
Hannesdóttir.
Til Reykjavíkur fluttist Tómas
árið 1921. Hann hóf sjómennsku
ungur að árum, en árin 1929—1932
stundaði hann nám við Iðnskólann
i Reykjavík. Að því loknu var
hann við nám í Vélskóla íslands
og lauk þaðan vélstjóraprófi árið
1934. Réðst hann þá sem vélstjóri
á togara um tveggja ára skeið. Ár-
ið 1936 hóf hann störf hjá Eim-
skipafélagi fslands. Var Tómas í
sigíingum mikinn hluta stríðsár-
anna. Hann var vélstjóri á e.s.
Gullfossi er Þjóðverjar kyrrsettu
hann í Kaupmannahöfn árið 1940.
Heim komst Tómas í hinni frægu
ferð m.s. Esju um Petsamo í
Finnlandi í október 1940. Var
Tómas síðan um nokkurt skeið
vélstjóri á m.s. Goðafossi.
Árið 1943 hóf hann störf í landi
og gerðist stöðvarstjóri hjá Olíu-
verslun íslands og gegndi því
starfi í tólf ár. Árið 1957 hóf Tóm-
as störf hjá Vélstjórafélagi fs-
iands og veitti skrifstofu félagsins
forstöðu um árabil. Er Vélstjóra-
félag fslands beitti sér fyrir stofn-
un Sparisjóðs vélstjóra á árinu
1960 tók Tómas að sér að vinna að
undirbúningi opnunar sjóðsins, en
hann hóf starfsemi sína í nóvem-
ber 1961. Gerðist Tómas þá gjald-
keri sparisjóðsins og gegndi því
jafnframt erilsömu starfi hjá Vél-
stjórafélaginu í tvö ár. Um skeið
sat Tómas í stjórn sparisjóðsins.
Var Tómas alla tíð mikill áhuga-
maður um málefni sparisjóðsins
og bar hag hans mjög fyrir
brjósti.
Tómas lét félagsmál mikið til
sín taka. Hann sat í stjórn Vél-
stjórafélags fslands 1939—1941 og
var formaður félagsins
1948—1950. Hann sat í Sjómanna-
dagsráði allt frá stofnun þess árið
1957 til 1982. Átti Tómas veiga-
mikinn þátt í þeirri stórmerku
uppbyggingu sem orðið hefur að
Hrafnistu í Reykjavík og Hafnar-
firði.
Tómas starfaði mikið að lífeyr-
issjóðsmálum. Sat hann í stjórn
nokkurra lífeyrissjóða sem tengj-
ast sjómannastétt auk þess sem
hann var um tíma í stjórn Lands-
sambands lífeyrissjóða. Hann
gekkst fyrir því að lífeyrissjóður-
inn Hlíf var stofnaður og annaðist
rekstur hans allt frá stofnun árið
1963 þar til hann vegna heilsu-
brests lét af störfum fyrir rúmu
ári.
Störf Tómasar Guðjónssonar
einkenndust af dugnaði og sam-
viskusemi. Hann var vinsæll,
greiðvikinn og fundu margir að í
Tómasi áttu þeir hauk í horni.
Tómas kvæntist eftirlifandi
konu sinni, Ingu Sigríði Pálsdótt-
ur þann 8. apríl 1938. Börn þeirra
eru: Adolf, tæknifræðingur, Guð-
jón, hagræðingarráðunautur,
Valdimar, viðskiptafræðingur og
Guðrún Sólborg, húsmóðir. 011 eru
börnin uppkomin og nýtir þjóðfé-
lagsþegnar. Barnabörn eru tíu að
tölu.
Tómas var náttúruunnandi og
hafði mikla ánægju af ferðalögum
og útivist. Hann átti hlut í jörð-
inni Goðdal í Strandasýslu og
dvaldi þar ásamt fjölskyldu sinni
þegar tækifæri gafst. Ennfremur
var Tómas áhugasamur laxveiði-
maður og stundaði laxarækt í
mörg ár.
Að leiðarlokum vil ég þakka
Tómasi gott samstarf og vináttu,
sem varað hefur í rúmlega tuttugu
ár. Fjölskyldu hans sendi ég sam-
úðarkveðjur.
Hallgrímur G. Jónsson
f dag verður til moldar borinn
vinur minn og samstarfsmaður
Tómas Guðjónsson. Hann fæddist
að Auðsholti í Biskupstungum ár-
ið 1907.
Tómas útskrifaðist úr Vélskóla
íslands 1934 og starfaði á skipum
Eimskipafélagsins og fleiri skip-
um til ársins 1942, að hann gerðist
stöðvarstjóri hjá Olíuverslun ís-
lands. Árið 1957 gerðist Tómas
Guðjónsson starfsmaður Vél-
stjórafélags fslands og var for-
maður þess um skeið. Síðan réðst
hann til starfa hjá Sjómanna-
dagsráði og var þar þangað til
heilsa hans bilaði.
Tómas var alla tíð mjög áhuga-
samur um hag vélstjóra og sat í
ýmsum nefndum fyrir hönd fé-
lagsins, m.a. lengi í Verðlagsráði
sjávarútvegsins. Tómas var léttur
í lund og hafði gaman af að gleðj-
ast á góðum stundum. Við störfuð-
um mikið saman sl. hálfan annan
áratug, og með þessum fáu orðum
vil ég þakka honum góð kynni og
gott samstarf.
Eiginkonu hans, börnum og
öðru venslafólki votta ég samúð
mína.
Ingólfur Sig. Ingólfsson.
Tómas Guðjónsson var fæddur
17. febrúar 1907 á Dísastöðum,
Sandvíkurhreppi í Árnessýslu.
Foreldrar hans voru hjónin Guð-
jón Tómasson frá Auðsholti í
Biskupstungum og Þuríður Hann-
esdóttir frá Skipum í Stokkseyr-
arhreppi og var Tómas fjórði í
röðinni af tólf börnum þeirra
hjóna. Tómas ólst upp í foreldra-
húsum, en eins og nærri má geta
voru efni ekki mikil til að styrkja
eitt eða fleiri úr slíkum barnahópi
til mennta, en til þess stóð hugur
Tómasar. Fjórtán ára að aldri hélt
hann til Reykjavíkur að leita sér
mennta og vinna fyrir sér jafn-
framt.
Hann byrjaði störf sem vika-
drengur við Menntaskólann í
Reykjavík samhliða námi f kvöld-
skóla KFUM. Ekki er ólíklegt að
þessi aðstaða, snúningarnir á
sjálfu menntasetrinu og námið í
kvöldskólanum hafi átt nokkurn
þátt í því að hugur Tómasar
stefndi að sjónum, en það hefur
oft verið nær eina leið þeirra, sem
ekki höfðu efni á að sækja hefð-
bundið langskólanám en höfðu
vilja, von og metnað um auð og
frama þegar haldið var á hafið og
sótt eftir gulli úr greipum Ægis.
Tómas flutti alfarið til Reykja-
víkur árið 1924 og réðst þá sem
hjálparkokkur á togarann Menju,
en þar var skipstjóri Karl Guð-
mundssson sem margir eldri
Reykvíkingar muna, en hann
starfaði árum saman við Slippfé-
lagið í Reykjavík. Árið 1927 réðst
Tómas á Kveldúlfstogarann
Skallagrím sem Guðmundur
Jónsson frá Reykjum stýrði og
síðan á togarann Baldur. Lengst
af var Tómas kyndari á þessum
togurum en var þó falið öðru
hvoru að leysa af sem vélstjóri,
þótt ekki hefði hann þá hlotið
menntun sem slíkur eða lokið til-
skildum prófum.
Árið 1929 taldi Tómas sig reiðu-
búinn að taka stefnuna að áður
settu marki, að leita sér frekari
menntunar. Þetta ár byrjaði hann
nám í vélvirkjun hjá Vélsmiðjunni
Hamri og síðan nám í Iðnskólan-
um og lauk þaðan prófi 1932.
Næsta þrep steig Tómas ótrauður
þótt peningaráð væru lítil, en
kjarkur og vilji voru fyrir hendi og
vélstjóraprófi lauk hann árið 1934
með ágætum vitnisburði.
Strax að loknu námi í Vélskól-
anum réðst Tómas á togarann
Ólaf sem vélstjóri. Hann var þar
nokkur ár en nýhættur þegar skip-
ið fórst með allri áhöfn. Mun Tóm-
as alls hafa þrisvar borið sig í land
úr skipum, sem skömmu síðar fór-
ust.
Eftir veru sína á Ólafi réðst
Tómas til Eimskipafélags íslands
og varð þriðji vélstjóri á es. Gull-
fossi. Þetta skip „fraus" inni í
Kaupamannahöfn í heimsstyrj-
öldinni síðari og kom Tómas heim
í hinni frægðu Petsamoför ms.
Esju ásamt hundruðum annarra
íslendinga, sem innlyksa höfðu
orðið í striðinu í Danmörku og á
hinum Norðurlöndunum.
Nokkru eftir þetta verða þátta-
skil í lífi Tómasar. Hann er nýlega
farinn af es. Gullfossi þegar hann
var skotinn niður út af Garðskaga
og ræðst þá til starfa hjá Olíu-
verslun íslands hf. Varð hann
stöðvarstjóri félagsins, á olíustöð
þess á Klöpp við Skúlagötu.
Nokkru síðar var farið að huga að
landi undir nýtt athafnasvæði
fyrir fyrirtækið. Fljótlega mun
hafa tekist gott samstarf milli
forstjórans Héðins Valdimarsson-
ar og Tómasar og saman unnu
þeir að vali staðar og uppbyggingu
nýrrar stöðvar. Komu helst þar til
greina Arnarnes eða Laugarnes.
Jörðin Hólar við Kleppsveg var
keypt og var hafist handa um
framkvæmdir. Ekki veit ég hvort
saga þessa fyrirtækis geymir þátt
Tómasar í uppbyggingu þessa
þáttar fyrirtækisins, en hann var
mikill. Voru t.d. frumteikningar
og skipulagsdrög unnin af honum
á heimili hans. Þegar stöðin tók til
starfa varð Tómas þar stöðvar-
stjóri og gegndi því starfi þar til
hann hætti hjá fyrirtækinu.
Tómas var handgenginn Héðni
og fylgdi honum m.a. í stjórn-
málabaráttu hans. Nokkru eftir
fráfall Héðins fór þó hugur Tóm-
asar að snúast í aðra átt í þeim
efnum og síðustu áratugina fylgdi
hann Sjálfstæðisflokknum að mál-
um, en var ófeiminn á gagnrýni
sína, þegar honum þótti sem betur
mætti fara hjá þeim sem þar réðu.
Árið 1955 hætti Tómas störfum
hjá Olíuverslun íslands. Starf-
rækti hann um tveggja ára skeið
eigið bílaverkstæði ásamt bróður
sínum en þá verða aftur þáttaskil
í lífi Tómasar er hann réðst sem
starfsmaður til Vélstjórafélags ís-
lands. Tómas var þegar hér var
komið vel kunnugur öllu félags-
starfi og hóf sín félagsmálastörf
snemma.
Hann átti sæti í stjórn félags
járnsmíðanema og var m.a. for-
maður félagsins árin 1929—1931
og í stjórn Vélstjórafélagsins var
hann kosinn 1939 og formaður
þess félags var hann í þrjú kjör-
tímabil eða árin 1948—1950.
Erill starfsmanna sem hjá
stéttarfélögum starfa er mikill og
þekkja þar ekki aðrir betur til en í
hafa komist. Samt tókst honum að
leggja sinn drjúga skerf af mörk-
um við undirbúninginn að stofnun
Sparisjóðs vélstjóra, og hann vann
við rekstur sparisjóðsins og átti
sæti í stjórn hans til 1966. Um það
leyti lét hann af störfum sem dag-
legur starfsmaður félagsins, en
átti lengi fyrir og eftir það sæti í
ýmsum stofnunum sjómanna fyrir
Vélstjórafélagið. Má nefna t.d.
stjórn Landssambands lífeyris-
sjóða, stórn Lífeyrissjóðs sjó-
manna frá byrjun til 1968 og í
stjórn Lífeyrissjóðs Eimskipafé-
lags íslands, sömuleiðis lífeyris-
sjóðanna Skjaldar og Hlífar frá
stofnun þeirra og um langt árabil.
Eftir að hann lét að mestu af fé-
lagsmálastörfum rak hann fast-
eignasölu með Valdimar syni sín-
um.
öll þessi störf Tómasar Guð-
jónssonar voru mikil að vöxtum en
þó er ógetið um það starf hans
sem honum þótti hvað vænst um,
eins og reyndar má segja um fleiri
sem þar hafa lagt hönd að og
leggja enn, en það voru störf hans
í þágu Sjómannadagssamtakanna.
Löngu áður en hann tók sjálfur
sæti í Sjómannadagsráði var hann
einn fjölmargra sjómanna sem
lögðu mikið starf af mörkum við
sjávarútvegssýninguna fyrri, sem
samtök þessi stóðu fyrir í Græn-
metisskálanum við Sölvhólsgötu.
Vann Tómas þar sem sjálfboðaliöi
í sínu fyrsta sumarleyfi. Við sam-
bærilega sýningu samtakanna,
sem haldin var i íþróttahöllinni í
Laugardal 1968 — „íslendingar og
hafið“ — starfaði Tómas einnig,
en þá sem aðstoðarframkvæmda-
stjóri. Tómas Guðjónsson átti sæti
sem fulltrúi Vélstjórafélagsins í
Sjómannadagsráði frá 1957—1982
eða samtals 25 ár og þar af í stjórn
í 22 ár.
Tómas átti því sinn stóra þátt í
hinu merka uppbyggingarstarfi
Hrafnistuheimilanna frá byrjun
og annarra velferðar- og fjáröfl-
unarmála sem samtök þessi hafa
staðið að öll þessi ár. Að verðleik-
um var hann heiðraður á Sjó-
mannadaginn 1978. Fyrir sitt mik-
ilsverða framlag, alúð, áhuga og
allt hið góða sem hann lagði til
þessara mála, eru honum færðar
þakkir nú.
Ekki skil ég við þessi skrif mín
um vin minn Tómas, nema geta
áhuga hans á ræktunarstörfum í
ám og vötnum. Áhugi og þekking
Tómasar á þessum málum var
mikil. Þennan áhuga sagði Tómas
mér, að hann hefði fengið um borð
í togaranum Skallagrími frá
Bjarna heitnum Sæmundssyni
fiskifræðingi sem venjulega fór
tvær ferðir á vertíðinni með skipi
þessu til rannsókna.
Oft stríddi hann okkur, sem
skipstjóralærðir voru, á því að
kyndarinn hafi verið eini maður-
inn sem sýndi starfi Bjarna ein-
hvern áhuga. Tómas var aðeins
tvítugur að aldri er hann setti
fyrstu laxaseiðin í á. Allt sitt líf úr
því stundaði hann þetta ræktun-
arstarf víðsvegar um land. Áhugi
hans á auðlegð hafsins við strend-
ur landsins var mörgum alþingis-
mönnum kunnur, því árum saman
vann hann að fjáröflun til rann-
sókna á þessu sviði. Ég líkti Tóm-
asi einu sinni við bandarísku þjóð-
sagnapersónuna Jhonny Appel-
tree. Sá síðarnefndi fór sveit úr
sveit og lagði grundvöll að ræktun
eplatrjáa með sínu brautryðj-
andastarfi. Tómas fór sveit úr
sveit og ræktaði ár okkar. Fyrir
honum var fiskeldi og lax- og sil-
ungsveiðar sem því fylgdu ekki
bara sport, heldur ræktun auð-
legðar, sem landsmönnum bæri
skylda til að sýna meiri ræktar-
semi, óbornum kynslóðum til ynd-
isauka og hagsældar.
Ég hefi oftsinnis sagt áður og
segi enn að fyrir fjölskyldumenn
sem standa í tímafrekum félags-
málastörfum verði þau lítt vinn-
andi, hafi eiginkonan ekki næman
skilning á eðli þessara starfa og
axli sinn hluta þess álags sem
þeim fylgir. Það gerði ágæt eig-
inkona Tómasar svo sannarlega.
Tómas kvæntist Ingu Sigríði
Pálsdóttur frá Mosvöllum í ön-
undarfirði þann 8. apríl 1938. Hún
er dóttir Páls Guðmundssonar ís-
hússtjóra á Hnífsdal og Guðrúnar
Sólborgar Jensdóttur. Tómas og
Sigríður eignuðust fjögur mann-
vænleg börn sem eru: Adolf,
tæknifræðingur, hans kona er Sig-
rún L. Baldvinsdóttir og eiga þau
eitt barn. Guðjón, hagræðingar-
ráðunautur, kvæntur Þuríði Gísla-
dóttur og eiga þau þrjú börn.
Valdimar, viðskiptafræðingur og
kennari í VÍ, kvæntur Sigríði
Zoega og eru þeirra börn þrjú.
Yngst er Guðrún Sólborg sem gift
er Sigurði Sumarliðasyni og eiga
þau þrjú börn.
í dag er Tómas Guðjónsson
kvaddur og störf hans þökkuð.
Ég flyt Sigríði eiginkonu Tóm-
asar og börnum þeirra innilegar
samúðarkveðjur. í hugum þeirra
mun geymast minningin um góðan
föður sem lagði sig fram um að
skapa fjölskyldu sinni gott heimili
og koma börnum sínum til
mennta.
Við sem unnum með honum um
langt árabil geymum í huga okkar
minningu um góðan félaga og
mætan mann, sem lagði sig allan
fram svo hugsjónir hans mættu
rætast. Hugsjónir, sem beindust
meðal annars að því að búa öldr-
uðum og þeim sem minna mega
sín betra líf, og að því að gera
landið okkar auðugra og betra til
búsetu en það er í dag.
Blessuð sé minning Tómasar
Guðjónssonar.
Pétur Sigurðsson
1. október sl. andaðist Tómas
Guðjónsson, vélstjóri. Með brott-
för hans hverfur af sjónarsviði
merkur maður sem skilið hefur
eftir sig djúptæk spor í félagsmál-
um sjómanna.
Fyrstu kynni okkar Tómasar
urðu 1939. Þá var hann vélstjóri á
Gullfossi gamla. Ég man að ég fór
með skipinu til Vestmannaeyja á
þjóðhátíð þar. Farþegar voru
margir og var ég í lest eins og
margir fleiri. Kuldahroll setti að
mér og stalst ég þá inn á vélartopp
skipsins en þar inn af var hlýr
baðklefi. Lagðist ég þar til svefns
og svaf drjúga stund. Er ég vakn-
aði fór ég niður í vélarúmið, þann
heim er ég hugðist búa mig undir
að gera að ævistarfi mínu. Á verði
var einn vélstjóri og hafði hann í
nógu að snúast. Fylgdist ég lengi
með störfum hans og hinum stóru
þunglamalegu ganglimum gufu-
vélarinnar. Þegar vélstjórinn kom
auga á mig bað ’nann mig kurteis-
lega að yfirgefa vélarúmið. Hon-
um leist auðsjáanlega ekki vel á
mig. Þetta var Tómas Guðjónsson.
Ekki grunaði okkur þá að forsjón-
in hefði ætlað okkur síðar náið
samstarf um tæpra 20 ára skeið.
Hlógum við oft síðar að þessum
fyrstu kynnum.
Árið 1948 lágu leiðir okkar sam-
an á ný en þá var Tómas kjörinn
formaður Vélstjórafélags íslands
og ég meðstjórnandi hans. Ég
þekkti þá töluvert til Tómasar.
Hann hafði áður verið kjörinn í
stórn félagsins og átti þar sæti á
árunum 1939—41. Stóð talsverður
styrr um Tómas þá. Þótti hann
róttækur og vildi ýmsu breyta í
stéttarfélagi sínu en margir tóku
það óstinnt upp.
Tómas hafði þá þegar öðlast
mikla félags- og lífsreynslu. T.d.
var hann formaður félags járn-
smíðanema á árunum 1929—31 en
það þótti fásinna og djarft af
mörgum að slíkt félag skyldi vera
til.
Tómas hreifst mjög af hinum
glæsta verkalýðsforingja Héðni
Valdimarssyni og tileinkaði sér
síðar ýmislegt af áhugamálum
hans.
Árið 1934 lauk Tómas vélstjóra-
námi við Vélskóla íslands og sigldi
á togaranum ólafi til ársins 1936
en réðst þá til Eimskipafélags ís-
lands. Sigldi hann á Gullfossi þar
til skipið lokaðist inni i Danmörku
árið 1940 vegna styrjaldarinnar.
Kom Tómas heim með ms. Esju
frá Petsamo og réðst þegar á es.
Goðafoss. Var Tómas í þessu
skiprúmi til ársins 1942 að hann
fékk starf hjá Olíuverslun íslands.
Varð hann fljótt stöðvarstjóri þar
og gegndi því starfi um 12 ára
skeið eða á árunum 1943—55.
Árið 1950 dró Tómas sig í hlé úr
félagsmálum vélstjóra vegna anna
í starfi sínu.
Árið 1955 hætti Tómas hjá B.P.
og hóf rekstur bifreiðaverkstæðis
með bróður sínum. Árið 1957 vant-
aði okkur framkvæmdastjóra
fyrir Vélstjórafélag íslands. Leit-
uðum við þá til Tómasar og féllst
hann á að ráða sig í hálft starf.
Starfaði hann síðan í nokkra mán-
uði að hálfu hjá félaginu og að
hálfu í bifreiðaverkstæðinu.
Reyndar fékk hann lftinn frið til
að tvískipta sér því að við vorum
eins og gráir kettir í tíma og ótíma
inni á verkstæðinu með ýmislegt
félagsmálakvabb.
Varð það síðan að samkomulagi
að Tómas varð heilsdagsmaður
hjá vélstjórafélaginu. Starfaði
Tómas þarna með okkur af mikl-
um áhuga og félagsstarfsemin
jókst ár frá ári. Samningum vél-