Morgunblaðið - 15.10.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR15. OKTÓBER1985
Tíu ár frá útfærslu fiskveiðilögsögunnar í 200 sjómflur:
Markaði þáttaskil í baráttunni
fyrir efnahagslegu sjálfstæði
UTFÆRSLA fiskveiðilögsögu íslands í 200 mflur fyrir áratug, hinn
15. október 1975, markaði þáttaskil í baráttu þjóðarinnar fyrir
efnahagslegu sjálfstæði. Ýmsir efuðust um að rétt væri að stíga
þetta stóra skref á þessum tíma, en framvinda mála hefur leitt í
ljós að þetta var skynsamleg ákvörðun og fyllilega tímabær.
L." 4tet aata# #*■■ ■•-*•* JPfcv MBW a# afeite JSSfe •»
Osló-samningurinn 1. júní 1976 batt endi á þriðja þorskastríðið við Breta. Fyrir fundinn höfðu verið gerðar margar
árangurslausar tilraunir til að ná samkomulagi. Myndin er frá fundi sem Geir Hallgrímsson, þáverandi forsætisráð-
herra, átti með Harold Wilson, þáverandi forsætisráðherra Breta, og James Callaghan, þáverandi utanríkisráð-
herra, í Lundúnum 26. janúar 1976. Stjórnmálasambandi viö Breta var slitið stuttu eftir þennan fund.
Þegar hugmyndinni um 200
mílna útfærslu var fyrst hreyft af
krafti í júlí 1973 voru deilur vegna
útfærslunnar í 50 mílur í september
1972 enn óútkljáðar. Fiskveiði-
mörkin voru færð úr 12 sjómílum
í 50 með reglugerð, sem gefin var
út 14. júlí 1972 og undirrituð af
Lúðvík Jósepssyni, þáverandi sjáv-
arútvegsráðherra. Samningar
höfðu tekist við Færeyinga, Belga,
Norðmenn, en ekki við Breta og
Vestur-Þjóðverja. Samkomulag
tókst hins vegar við Breta í október
1973.
Áskorun 50
menninganna
Það var 26. júlí 1973 að fimm
þjóðkunnir menn, Eiríkur Kristó-
fersson, Magnús Sigurjónsson,
Guðjón B. Ólafsson, Einar Sigurðs-
son og Hreggviður Jónsson, gengu
á fund Einars Ágústssonar, sem.þá
gegndi embætti forsætisráðherra í
fjarveru ólafs Jóhannessonar, og
afhentu honum undirskriftir 50
forystumanna i sjávarútvegi og
landhelgisgæslu undir svofellda
áskorun: „Undirritaðir skora á
Alþingi íslendinga og ríkisstjórn
að lýsa nú þegar yfir, að íslendingar
muni krefjast 200 mílna fiskveiði-
lögsögu á væntanlegri hafréttar-
ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, -
og skipi sér þar með á bekk með
þeim þjóðum, sem hafa lýst yfir 200
mílum."
Að sögn Magnúsar Sigurjónsson-
ar sagði Einar Ágústsson, að þessi
áskorun væri sem töluð úr sínu
hjarta og lagði hana þegar fyrir
fund rikisstjórnarinnar. Engin
samþykkt var þar hins '-egar gerð
og samkvæmt heimildum Morgun-
blaðsins var það Lúðvík Jósepsson,
sem eyddi málinu. Málgagn hans
Þjóðviljinn gerði sem minnst úr
þýðingu áskorunarinnar og reyndi
jafnframt að gera frumkvöðla
málsins tortryggilega. Hér í blað-
inu var hins vegar tekið undir
áskorun 50 menninganna og sumar-
ið 1973 birti Morgunblaðið hverja
forystugreinina á fætur annarri,
þar sem lýst var yfir stuðningi við
útfærslu fiskveiðilögsögunnar í 200
mílur. Jafnframt átaldi blaðið þá,
sem reyndu að þagga kröfuna niður
eða gera lítið úr henni. „Furðuleg
viðbrögð [Lúðvíks Jósepssonar]
sjávarútvegsráðherra og tals-
manna hans gagnvart þeim nýju
viðhorfum, sem upp hafa komið i
þessum málum, eru ... verulega
gagnrýnisverð og landsmenn hljóta
að átelja þá skammsýni og þann
einstrengishátt, sem þar kemur
fram,“ sagði m.a. í leiðara hér í
blaðinu 12. ágúst 1973.
Sjálfstæðisflokkurinii
tekur forystu
Á fundi þingflokks og miðstjórn-
ar Sjálfstæðisflokksins í Borgar-
nesi 30. ágúst 1973 var síðan gerð
samþykkt, sem markar tímamót.
„Þingflokkur og miðstjórn telja
rétt, að fiskveiðilögsagan verði
færð út í 200 mílur eigi síðar en
fyrir árslok 1974,“ sagði þar. Sjálf-
stæðisflokkurinn gerði síðan út-
færslu fiskveiðilögsögunnar að einu
helsta stefnumáli sínu í þingkosn-
ingum 1974 og vann glæsilegan
sigur. í stefnuyfirlýsingu ríkis-
stjórnar sjálfstæðismanna og
framsóknarmanna 29. ágúst 1974
sagði m.a., að hún myndi fylgja
fram ályktun Alþingis frá 15. febrú-
ar 1972 um útfærslu landhelginnar
í 50 sjómílur. Jafnframt væri stefnt
að því að færa fiskveiðilögsöguna út
í 200 sjómílur á árinu 1975 og hefja
þegar undirbúning þeirrar út-
færslu. Áhersla yrði lögð á nauð-
synlega friðun fiskimiða og fiski-
stofna með skynsamlega nýtingu
veiðisvæða fyrir augum.
Hinn 15. júlí 1975 undirritaði
Matthías Bjarnason, þáverandi
sjávarútvegsráðherra síðan reglu-
?erð nr. 299 um fiskveiðilandhelgi
slands, og gekk hún i gildi 15.
október sama ár. Með henni voru
fiskveiðimörkin færð út í 200 sjó-
mílur.
Viðræður hófust við ýmsar þjóðir
um veiðiréttindi innan lögsögunn-
ar. Samkomulag tókst fljótlega um
veiðar Vestur-Þjóðverja og síðan
við Belga, Norðmenn og Færeyinga.
Seinni hluta ársins 1975 fóru fram
viðræður við Breta um veiðar í 200
milna lögsögunni þegar samningur-
inn frá 1973 rynni út 13. nóvember
1975. Samkomulag tókst ekki og
héldu Bretar áfram veiðum innan
fiskveiðimarkanna.
„ÞorskastríÖ“ við Breta
Hinn 25. nóvember voru bresk
herskip send á íslandsmið og kom
þá til alvarlegra árekstra við ís-
lensk varðskip. Á næstu mánuðum
sigldu bresku herskipin a.m.k. 54
sinnum á íslensk varðskip og voru
þau öll meira eða minna löskuð
um það er lauk, og margar breskar
freigátur urðu að flýja miðin eftir
viðureignir við varðskip. Oft voru
ásiglingarnar hinar háskalegustu
og lá tvisvar við að freigáta hvolfdi
varðskipinu Tý. Það mun einkum
að þakka afburða sjómennsku
áhafna varðskipanna að engin telj-
andi slys urðu á mönnum í sjálfum
átökunum. Þa'nnig gerðu freigát-
urnar Salsbury og Tartar sameig-
inlega aðför að varðskipinu Tý 1.
apríl 1976, og stóð hún í 9 stundir,
en skipið komst undan dálítið lask-
að og freigáturnar urðu einnig
hart úti.
Fiskveiðar sóttust að sjálfsögðu
seint undir herskipavernd, og veið-
arfæratjón Breta varð mikið, því
að varðskip klipptu aftan úr 46
togurum. Þótti bresku togarasjó-
mönnunum herskipaverndin slæ-
leg og sigldu einu sinni burt af
miðunum til að mótmæla frammi-
stöðu herskipanna.
Ásiglingar dráttarbáta á varð-
skipið Þór á Seyðisfirði 11. desem-
ber 1975 urðu tilefni þess, að ís-
lensk stjórnvöld kærðu yfirgang
Breta til fastaráðs Atlantshafs-
bandalagsins og Öryggisráðs
Sameinuðu þjóðanna. Öryggisráð-
ið tók kæruna fyrir á fundi 16.
desember. Þar voru lesnar yfirlýs-
ingar beggja ríkjanna um atburð-
inn og deiluna almennt. Fundinum
lauk án þess að gerð yrði ályktun
um málið, en það var áfram á
dagskrá ráðsins.
„Sigur heilbrigðrar
skynsemi“
Tilraunir voru gerðar fyrir at-
beina ýmissa aðila til lausnar deil-
20« MlLNA EEL.—.--~
FISKVEIÐILÖGSACA

200 mílurnar munu sigra
Undlrritaðtr okora * Alþingi Iilendinga
otf riktaatjóm að lýaa nil þegar yflr, að
(alendlngar muni krefjut 200 mllna
flakvelAllögaögu A vaentanlegrt hafréttar-
rAflstefnu Samelnuðu þjoflanna, — og
aklpi aér þar með A bekk raefl þeim
þJOflum, aem hafa lyat yflr 200 mllum
)pna Morgunblaðsins 27. júlí 1973. Þar var áskorun 50-menninganna birt
>g jafnframt forystugrein þar sem blaðið tók undir áskorunina.
Fiskveiðilögsagan 200 mflun
SemjuiA til sigurs —
eða berjumst til sigurs
Mgir Geir HaUgrímsson, forsastia-
“ ráðherra, í Avarpi til þjóftarinnar

1 r.ur.r.r.r1—

Brezku togararnir yfir-
gáfu landhelgina í nótt
Gilmore tekinn af mmm
lífi á mánudaginn

„Þetta er búið strákar
ÞiðsigliðútkL 23,59”
liggl ÍsKsi
ssrFTszi
Fiskveiðilögsagan færð út í 200 sjó- Bresku togararnir yfirgefa landhelg-
mflur. ina.
Eiríkur Kristófersson afhendir Einari Agústssyni, starfandi forsætisráðherra, áskorun 50-menninganna 26. júlí 1973.
Viðstaddir að auki voru Magnús Sigurjónsson, Guðjón B. Ólafsson, Einar Sigurðsson og Hreggviður Jónsson.
„Útfærslan skóp
alger þáttaskil“
— segir Matthías
Bjarnason
„Þessi útfærsla lögsögunnar í 200
mflur skapaði alger þáttaskil í yfir-
ráðum okkar yfir fiskimiðunum og
höfðum við þó staðið í stórræðum
áður,“ sagði Matthías Bjarnason, en
hann var sjávarútvegsráðherra í rík-
isstjórn Geirs Hallgrímssonar og
undirritaði reglugerðina um útfærsl-
unaíjúní 1975.
„Þegar reglugerðin tók gildi í
október 1975 hófst baráttan fyrir
því, að koma útlendingum af fiski-
miðunum, en þeir höfðu um langt
skeið veitt um 50% af öllum botn-
fiskafla okkar,“ sagði Matthías.
„Mér eru margir atburðir
minnisstæðir frá þessum tíma, en