Morgunblaðið - 11.03.1990, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR U. MARZ 1990
C 21
DJASS /Hvorir hafa réttfyrir sér —
popparamir eda djassgeggjaramir?
Heit Súld
Á æfingu Jón Aðalsteinn og Þorsteinn Gauti.
SÍGILD TÓNLIST /Hvemig eru
blæbrigbi klarinettsins?
Rómantískt kvöld
JON Aðalsteinn Þorgeirsson klarinettuleikari og Þorsteinn Gauti Sig-
urðsson píanóleikari halda tónleika i dag á Kjarvalsstöðum kl. 20.30.
Jón Aðalsteinn hóf nám í klarinettuleik 10 ára gamall hjá Agli Jónas-
syni og síðar hjá Sigurði Snorrasyni og lauk námi við Tónskóla Sigur-
sveins 1978. Sennilega undir Vínaráhrifum frá Sigurði lá leið Jóns til
Vínar þar sem aðalkennari hans við Tónlistarakadem-
íuna var prófessor Horst Hajek en auk þess sótti hann tíma til Rudolf
Jettel og Alfred Prinz. Hann fór til Ungverjalands og sótti tíma hjá
Kalman Berges. Jón Aðalsteinn útskrifaðist árið 1985 úr einleikara-
deild Tónlistarakademíunnar í Vínarborg og þaðan lá leiðin til íslands.
ÞAÐ ER dálitið síðan við höfúm
heyrt í Súldinni á tónleikum; að
vísu kemur fyrir að eitt og eitt
númer af plötu þeirra félaga, „Bu-
koliki“, heyrist á öidum ljósvakans
en þeir síðustu er hlustuðu á þá á
tónleikum voru gestir á djasshát-
íðinni í Montreal í Kanada í júlí
1988.
Steingrímur Guðmundsson
trommari hefur verið aflvaki
Súldarinnar og sá eini sem leikið
hefur með sveitinni frá upphafi og í
kvöld stíga þeir á fjalirnar í Heita
pottinum í Duus-
húsi. Með Stein-
grmi eru nú í Súld:
Lárus Grímsson á
hljómborð og
flautu, Tryggvi
Hubner á gítar og
Páll Pálsson á
bassa. Auk þess
verður hollenski
slagverksmeistarinn Martin van der
Valk gestur hljómsveitarinnar.
Upphaflega var Súldin tríó:
Steingrímur, Símon Kuran og Stefán
Ingólfsson. Tiyggvi Hubner bættist
fljótlega í hópinn en hætti um tíma
og þá kom Lárus Grímsson til sög-
unnar.
Steingrímur er sonur Guðmundar
Steingrímssonar og komst ungur í
kynni við djassinn. Hann hélt síðan
til Svíþjóðar og lærði m.a. hjá Pétri
Östlund. í Svíaríki lék hann með
ýmsum leikhúshljómsveitum og í tvö
ár lék hann með Koko Yoyo-sveitinni
þar sem latneska salsasveiflan sveif
yfir vötnunum. Frá Stokkhólmi hélt
Steingrímur til San Fransisco þar
sem hann lærði á tabla.
En hversvegna á tabla? spyr ég
Steingrím.
„Þar opnaðist nýr heimur í
trommuleik sem ég þekkti ekki áður.
Ég kafaði oní mörg þúsund ára gaml-
ar hefðir indverskrar tónlistar,
kynntist ólíkum takttegundum sem
ég gat fært mér í nyt í eigin tónlist.
Síðan fluttist ég til New York, fór
að læra á gamla settið að nýju og
sökkti mér niðrí hina svokölluðu
heimstónlist og allskyns tilraunatón-
list. í skólanum sem ég var í kenndu
margir góðir djassmenn, m.a. þeir
félagar í Art Ensemble of Chicago.
Þarna lék ég í stórsveit sem bras-
ilíski saxafónleikarinn Paula Mora
stjórnaði. Ég skrapp svo heim til
íslands til þess að gera sjónvarps-
þátt: Kvöldstund með listamanni. Þá
hitti ég Símon fiðlara sem langaði
til að stofna djassband sem ekki
væri með gömlu lögin sungin og leik-
in á efnisskránni og Súldin varð til.
Áhrifin á tónlist okkar komu úr öllum
áttum og verkin sömdum við sjálfir.
Ég hafði búið svo lengi erlendis þeg-
ar þetta var að ég var búinn að
gleyma veðrinu íslenska. Fannst
stórkostlegt að heyra veðurfregnir
að nýju en frekar en að kalla hljóm-
sveitina Stinningskalda varð annað
algengt nafn úr veðurfregnunum
fyrir valinu Súld — og það heitir
hljómsveitin enn þann dag í dag.
Það er kannski dálítið skemmtilegt
og segir margt um tónlist okkar að
poppararnir kölluðu okkur alltaf
djasshljómsveit en djassgeggjararnir
bræðingshljómsveit. Hvaða tónlist
við spilum? Það er stóra spurningin
en yfirleitt leikum við laglínu og
spinnum svo. Auðvitað er þetta eins-
konar djass en hvað er djass?“
Það er rétt hjá Steingrími að á
okkar tímum þegar hin ólíkustu form
renna saman í eina heild er erfitt
að setja hvetja hljómsveit á sinn bás
eins og áður var. Gamla Súldin gerði
víðreist. Hélt tvisvar til Vesturheims
og lék á Djasshátíðinni í Montreal
og víðar í Kanada og endurreist
Súld stefnir vestur í sumar. En fyrst
er það Heiti potturinn í kvöld og
hvað fleira?
„Við höfum eingöngu spilað í
Reykjavík en landið er stórt og dálít-
ið merkilegt að hafa ekki komið út
fyrir borgarmörkin með Súldina. Við
ætlum að spila í Keflavík þann 15.
mars og stefnum svo á aðra staði
og að sjálfsögðu höfuðstað Norður-
lands, Ákureyri."
En hvað fáum við að heyra í
kvöld, Steingrímur?
„Það er efni sem við félagar höfum
verið að æfa síðasta hálfá árið. Flest
éru verkin frumsamin og er Lárus
Grímsson afkastamesti höfundurinn
en einnig verðum við með verk ann-
arra á efnisskránni, allt frá Stevie
Wonder til Charles Mingus."
Sem sagt Súldin að nýju með
hljómleika og efnisskráin af ýmsum
toga. Sveifla og salsa, samba og
djass með rokktakti og rafmagni og
allt hvað nafnið hefur.
Það verður meiri djass í vikunni
því frá fimmtudagskvöldi til laugar-
dags verður tríó franska djasspíanist-
ans Francis Lockwood á Hótel Borg.
Francis er bróðir fiðlarans fræga
Diders Lockwoods og hefur spilað
mikið með bróður sínum, Niels-
Henning og fleíri frægum köppum.
Fyrsta erlenda djasshljómsveitin á
íslandi í ár en ekki sú síðasta því
framundan eru norrænir útvarps-
djassdagar í maí, Listahátíð í júní
og fimmtán ára afmæli Jazzvakning-
ar í september.
Hvað gera klarinettuleikarar þeg-
ar heim er komið?
„Ég fór að spila með íslensku
óperunni og síðan hef ég haldið sjálf-
stæða tónleika og svo er ég í bull-
andi kennslu bæði
í Tónskóla Sigur-
sveins og í Nýja
Tónlistarskólanum.
Og ennfremur leik
ég kammertónlist
með ýmsum tón-
listarmönnum."
— Segðu mér
frá efnisskrá
kvöldsins.
„Tónlistin er frá rómantíska tíma-
bilinu. Við leikum Grand Duo Con-
sertanto eftir Carl Maria von Weber
(1786-1826). Hann skrifaði mikið
fyrir klarinettu og var einn af frum-
kvöðlum rómantísku ópemnnar eins
og Frei Schutz. — Við spilum enn-
fremur sónötu eftir Camille Saint-
Saéns (1835-1921). Þótt Saint-
Saéns sé fæddur þetta seint telst
hann samt til rómantísku tónskáld-
anna. Við leikum líka verk eftir Jo-
hannes Bráhms (1833-1897).“
— Eru þetta ekki mikil virtúósó
stykki?
„Jú, Weber er kannski með mest
áberandi virtúósó stykkið. Saint-
Saéns er öllu ljúfari og flestir þekkja
dramatíkina hjá Brahms. Þótt verkin
séu öll frá rómantíska tímabilinu þá
eru þau alls ekki samlita. Klarinettan
er mjög rómantískt hljóðfæri og
Weber hreifst af möguleikum þess.
Það er hægt að spila veikt og sterkt
og klarinettan hefur mikið tónsvið
og er afar blæbrigðarík. Og á sínum
tíma þekkti Weber mikinn virtúósó *
spilara, Heinrich Bahrman, sem hann
samdi fyrir.“
— Ertu ekki búinn að vera heil-
lengi að undirbúa tónleikana?
„Jú, þetta er auðvitað heilmikil
vinna að undirbúa tónleika ef vel á
að vera, en ég nýt góðs stuðnings
Þorsteins Gauta Sigurðssonar píanó-
leikara."
Og eins og fyrr segir hcfjast tón-
leikarnir á Kjarvalsstöðum í kvöld
kl. 20.30. Góða skemmtun!
Morgunblaðið/RAX
Súldin spilar sitt af hverju í kvöld — allt frá Lárusi Grímssyni til
Stevie Wondér.
eftir Vernhorð
linnet
eftir Jóhönnu V.
Þórhallsdóttur
MYNDLIST /Þekkja landsmenn verblaunahafana?
Krístján Guðmundsson
NÝLEGA VORU afhent menningarverðlaun DV á ýmsum sviðum.
Þessi verðlaun hafa unnið sér nokkurn sess í menningarlífinu fyrir
réttsýni, og vakið athygli manna á því besta sem unnið var á því
ári, sem verðlaunin eru veitt fyrir. Þetta er mikilvægt að sé gert,
því að oft vilja viðurkenningar sem veittar eru í tengslum við menn-
ingarlífið hér á landi bera keim af pólitísku skömmtunarkerfi, aug-
lýsingarmennsku eða eftirlaunum. Slíkt hefur ekki heyrst um menn-
ingarverðlaun DV enn sem komið er. Vegna þessa er ámælisvert,
hversu lítið aðrir fjölmiðlar hafa fylgt þessum verðlaunum eftir,
með því að kynna þá sem voru tilnefndir og síðan verðlaunahafana,
og þau afrek sem þeir unnu á liðnu ári; fyrir hvað ættu landsmenn
að þckkja þá? Fyrir hvað þekkja landsmenn Kristján Guðmundsson,
sem hlaut myndlistarverðlaunin fyrir 1989?

, i
Kristján Guðmundsson — 6x7 jafntíma línur (1974).
að er samdóma álit flestra sem
til þekkja að Kristján Guð-
mundsson sé mjög vel að þessum
verðlaunum kominn. Hann hefur
um langt árabil verið meðal fram-
varða íslenskrar
myndlistar, allt
frá því að hann
tók þátt í sinni
fyrstu sýningu
1967; á síðasta
ári hélt hann
mjög athyglis-
verða sýningu í
boði Listasafns
Reykjavíkur, og átti auk þess fjölda
verka á yfirlitssýningu um SÚM
1965-72, sem einnig var haldin að
Kj arvalsstöðum.
Kristján fór aldrei í listaskóla;
hann lærði af umhverfinu, tók upp
það sem hafði tilgangi í hans huga,
en hafnaði öðru. Svo einfalt sem
það hljómar, þá er þetta einmitt
galdur allra góðra listamanna; að
vinna út frá eigin forsendum, en
ekki út frá skólalærðum kerfum
eða væntingum annarra, hvort sem
það eru aðrir listamenn, kennarar,
gagnrýnendur eða kaupendur.
Þó að Kristján hafi ekki leitað
eftir opinberri umljöllun eða staðið
í deilum vegna listar sinnar, hefur
hann samt sem áður verið virkur
þátttakandi í þeim umbrotum, sem
gengið hafa yfir íslenskan listheim
síðustu áratugina. Má benda á
nokkur tilvik lesendum til skemmt-
unar. - Á síðasta ári eignaðist
Listasafn íslands 20 ára gamalt
verk (uppsetningu) eftir Kristján,
og vegna gagnrýni fann forstöðu-
maður safnsins sig knúinn til að
verja sýningu þess í lesendadálkum
dagblaðanná; þetta verk veldur því
enn hneykslan margra. — Sumarið
1970 lét borgarlæknisembættið í
Reykjavík fjarlægja verk ■ sem
Kristján setti upp á útisýningu á
Skólavörðuholti; varð hann þannig
fyrstur íslenskra listamanna til að
komast í kast við heilbrigðissam-
þykktir í verkum sínum. (Hins veg-
ar er athyglisvert að sama verk
(„Vörðubrot" úr heilhveitibrauð-
um) fékk að standa óáreitt í rúman
mánuð á SÚM sýningunni að
Kjarvalsstöðum á síðasta ári, og
getur það aðeins táknað annað
tveggja, aukið umburðarlyndi yfir-
valda gagnvart listum, eða einfald-
lega áhugaleysi þeirra; víst er að
heilbrigðissamþykktir hafa varla
verið gerðar sveigjanlegri en áður.)
— Sigurður Guðmundsson, bróðir
Kristjáns, minnist þess með öfund
að þegar meðlimir SÚM sóttu um
aðild að Félagi íslenskra Myndlist-
armanna (FÍM) fékk Kristján fæst
atkvæði þeirra allra, aðeins 4; skýr-
ari gat dómur annarra listamanna
varla yerið.
_En þetta er liðin tíð, og þó svo
SÚM tímabilið sé ef til vill það
skeið sem flestir tengja list Kristj-
áns við, hefur hann haldið áfram
að skapa og þróa í samræmi við
eigin sannfæringu síðan þá. Hann
hefur alla tíð verið mjög nákvæmur
og vandvirkur í listsköpun sinni;
þar er ekkert háð tilviljun og allt
skipulagt með það í huga að hreyfa
við áhorfandanum.
Þetta sást vel á boðssýningu
Kristjáns að Kjarvalsstöðum á
síðasta ári. Sýningin bar yfirskrift-
ina „Teikningar 1972-88“ og leiddi
áhorfandann inn á ný svið í þeirn
hugmyndunij sem menn gera sér
um listina. Á sýningunni var ekki
eitt einasta verk, sem kalla mætti
„teikningu“ í hefðbundnum skiln-
ingi þess orðs; þetta voru t.d. upp-
setningar ineð hráefnum til teikn-
ingar, reglubundin flatarverk og
tíma-bundnar línumyndir, sem
sprengdu af sér ramma alls sem
má nefna teikning. Áhorfandinn
gat nú ekki notað neinar þær for-
sendur, sem hingað til höfðu dugað
honum sæmilega, við að meta verk-
in; þau kölluðu á nýja vitund, og
þar með um leið á endurmat á öllu
því sem áður hafði verið metið á
eldri forsendum.
Þannig hefur list Kristjáns Guð-
mundssonar oft hreyft við fólki á
annan hátt en það væntir að lista-
verk geti gert. Margir hafna þessu
„óvænta áreiti" alfarið; þeir telja
að myndlist eigi að fara vel í ramma
eða á stalli, veita mönnum gleði
fyrir augað og þar með búið spil.
Áðrir leita til myndlistar eftir
lífsgildum, sem ef til vill finnast
ekki annars staðar; þeir geta sífellt
fundið nýjar víddir í verkum lista-
mannsins.
Þó ekki fari það hátt, þá er
Kristján athafnasamur listamaður,
og þekktur víða um heim; á tuttugu
og þriggja ára ferli hefur hann
haldið meir en tuttugu og fimm
einkasýningar, og tekið þátt í hátt
á fjórða tug samsýninga um allan
heim. Á þessu ári verða verk Kristj-
áns m.a. sýnd í Sviss, Þýskalandi,
Sovétríkjunum og Ástralíu, svo
nokkuð sé nefnt.
En hver eru viðhorf listamanns-
ins til listarinnar? í sýningarskrá
SÚM sýningarinnar á síðasta ári
voru viðtöl við ýmsa þeirra, sem
þar höfðu komið við sögu. Þar lýsti
Kristján sinum forsendum í list-
inni: „Ég vil ekki menga listina
með því að gera henni upp skoðan-
ir. Skoðanir eru alveg ónýtt fóður
fyrir list. Mér hefur alltaf fundist
hún frekar vera skoðanaeyðandi.
...Kannski er [ögrunin] fólgin í því
að eyða þessari þriðja flokks heila-
starfsemi, sem kallast „að hafa
ábyrga skoðun á hlutunum. List
er vitundarmótandi, ekki skoðana-
myndandi..."
Landsmönnum skal óskað góðr-
ar viðkynningar við list Kristjáns
Guðmundssonar í framtíðinni.