Morgunblaðið - 16.05.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 1991
Síðustu áskriftartónleikar Sinfóníuhljómsveitar íslands í vor:
Uundrað manna hljómsveit
flytur Vorblót Stravinskíjs
einstakur. Auk þess að vera tónskáld
var hann liðtækur píanóleikari, sem
lék fyrst og fremst eigin tónlist. Eft-
ir að hafa samið nokkur verk í Rúss-
landi, bæði fyrir hljómsveit og píanó,
var honum árið 1906 boðið til Banda-
ríkjanna af stjómandanum Modest
Altschuler. Það var einmitt Altschul-
er sem stjórnaði frumflutningnum á
Le Poeme de l’extase í desember
1908, en þetta er líklega besta hljóm-
sveitarverkið sem Scriabin samdi.
Scriabin lést í Moskvu 1915, aðeins
43 ára að aldri.
eftir Rafn Jónsson
Á síðustu áskriftartónleikum Sin-
fóníuhljómsveitar íslands í vor, sem
eru í gulri áskriftarröð, verður meira
lagt í tónlistina og flutninginn en
oftast áður. Hljómsveitina skipa um
100 manns, en slíkt var kleift vegna
stuðnings IBM á íslandi við hana.
Það er í flutningi síðasta verksins,
Vorblótsins, sem stærð hljómsveitar-
innar nýtur sín.
Þijú verk verða á efnisskránni:
Poeme d’extase eftir Scriabin, Píanó-
konsert í g-moll eftir Dvorák og að
lokum Vorblót eftir Stravinskíj.
Hljómsveitarstjóri verður Petri Sak-
ari, aðalhljómsveitarstjóri og einleik-
ari Rudolf Firkusny.
Um tónverkin
Stravinskíj fæddist í Oranien-
baum, nærri St. Pétursborg (Len-
ingrad), 17. júní 1882. Faðir hans,
Feodor Stravinskíj, var frægur óper-
usöngvari en vildi ekki að sonur hans
legði tónlistina fyrir sig sem ævi-
starf, heldur ætlaði honum frama á
sviði lögfræði. Stravinskíj stundaði
laganám í nokkur misseri en lauk
ekki prófi. Samstúdent hans í laga-
náminu var Vladimir Rimsky-Kor-
sakov, sonur tónskáldsins mikla Nic-
olai Rimsky-Korsakovs, og í gegnum
Vladimir kynntist hann Nicolai Rim-
sky-Korsakov. í framhaldi af því tók
Rimsky-Korsakov Stravinskíj í læri
og kenndi honum tónsmíðar án þess
að þiggja greiðslu fyrir. Á miili þeirra
var mjög kært og tók Stravinskíj
dauða Rimsky-Korsakovs árið 1908
mjög nærri sér.
Tímamót urðu á ferli Stravinskíjs
þegar rússneski ballettstjórnandinn
Diaghilev kynntist tónlist hans og
fékk hann til að semja verk til upp-
færslu hjá ballettflokks sínum í Par-
ís. Útkoman var Eldfuglinn, eitt
fyrsta meistaraverk Stravinskíjs,
frumfluttur í júní 1910. Stravinskíj
settist að í París og næsta verk hans
fyrir Diaghilev var Petrushka, ballet,
byggður á rússneskum þjóðsögum,
þar sem frumleikinn og sköpunar-
gleðin er allsráðandi. Ýmsir urðu til
að lýsa yfir aðdáun sinni á tónlist-
inni, þar á meðal Debussy, og hinn
ungi Stravinskíj, ekki enn orðinn
þrítugur, var skyndilega orðinn
frægur.
Fræðslufundur um húsbréf
FRÆÐSLUFUNDUR um hús-
bréfalán og húsbréfaviðskipti
verður haldinn fimmtudaginn 16.
maí kl. 20.30 í Lækjarbrekku,
Kornhlöðunni.
Framsögumenn: Úlfar Indriða-
son, Búnaðarbanka, Mat á greiðslu-
getu; Mjöll Flosadóttir, Sparisjóði
Hafnarfjarðar, Þjónusta við lántak-
endur; Þórólfur Halldórsson, Félagi
fasteignasala, Fasteignaviðskipti
og húsbréf; Jón Snorri Snorrason,
Kaupþingi hf., Húsbréf og fjár-
magnsmarkaður.
Fundurinn er haldinn á vegum
Búnaðarbanka íslands, Kaupþings
hf. og Sparisjóðanna. Aðgangur er
ókeypis.
Fólksbíla- og jeppakerrur
Komnar aftur
Sterkar og endingargóðar. Tilvaldar í garðinn og ferðalagið.
Allargerðir afkerrum og vögnum. „Orignial" dráttarbeisli
Jk á flesta bíla. ÍS0 staðall.
WVÍKURVAGIMAR
Laufbrekku 24 (Dalbrekkumegin), 200 Kópavogi,
símar 43911 og 45270.
Stúdentastj aman,
14 karat gull, hálsmen eða prjónn.
Verð kr. 3.400
Jðn SípunJsson
Skort$npoverzlun
LAUGAVEG 5 - 101 REYKJAVÍK
SÍMI 13383
Árið 1913 var síðan frumfluttur
þriðji ballettinn sem Stravinskíj
samdi fyrir Diaghilev. Hugmyndina
að balletinum fékk Stravinskíj í
draumi. Þetta var Vorblótið, eitt
mesta tímamótaverk í tónlist á 20.
öldinni, sem fjallar um foma rússn-
eska helgisiði og mannfómir. Fáar
tónsmíðar hafa haft eins mikil áhrif
á önnur tónskáld og Vorblótið; í því
kastar Stravinskíj fyrir borð öllum
venjum og hefðum sem fram til þess
tíma höfðu tíðkast í tónsmíðum.
Eins og nærri má geta urðu við-
brögð gagnrýnenda og áhorfenda við
balletinum mjög hörð. Á fmmsýning-
unni fór fljótlega að bera á blístri
og hrópum og á endanum var næst-
um ókleift að heyra tónlistina. Þessi
viðbrögð stöfuðu bæði af byltingar-
kenndri tónlistinni og einnig, sem oft
vill gleymast, af uppfærslunni sjálfri
sem var mjög nýstárleg. Dansahöf-
undurinn var rússneski snillingurinn
Nijinskíj, sem einnig dansaði aðal-
hlutverkið. Hneyksluðum, frönskum
gagnrýnendum gafst færi á að sýna
orðsnilli sinni og einn þeirra kallaði
Vorblótið (á frönsku „Le Sacre du
printemps") „Le Massacre du prin-
temps“ (Blóðbað vorsins). Annar
kallaði þetta „guðlausa tilraun til að
eyðileggja tónlistina sem listgrein".
Þegar tónlistin var frumflutt á
hljómleikum ári síðar, undir stjórn
Pierre Monteux, urðu viðbrögðin allt
önnur og Vorblótið var fljótlega við-
urkennt óumdeilanlegt meistaraverk
og í dag er fyrst og fremst litið á
tónlistina sem konsertverk en ekki
balletttónlist.
Tékkneska tónskáldið Antonin
Rudolf Firkusny, píanóleikari.
Dvorák (1841-1904) samdi píanó-
konsertinn í g-moll árið 1876. Kon-
sertinn var fmmfluttur í Prag árið
1878. Hann hefur yfirleitt ekki verið
talinn til allra merkustu tónsmíða
Dvoraks og er ekki mikið fluttur, en
leynir töluvert á sér og býr yfir
mörgum aðlaðandi kostum og er
ekki laust við að andi Beethovens
svífrhér yfir vötnunum.
Alexander Scriabin (1872-1915)
var um margt mjög sérstakt tón-
skáld. Það má segja að hann hafi
ekki átt sér neina forvera í tónsmíð-
um og enga lærisveina, hann var
Einleikarinn
Einleikarinn á tónleikunum er
ameríski píanóleikarinn Rudolf Firk-
usny. Hann fæddist í Tékkóslóvakíu
1912 og er því nærri áttræður. Kenn-
ari hans og lærifaðir í tónlistinni um
margra ára skeið var tónskáldið Leos
Janácek. Hann nam einnig píanóleik
og tónsmíðar við Tónlistarháskólann
í Prag. Firkusny kom fyrst fram á
tónleikum í Bandaríkjunum árið
1938 og á meira en hálfrar aldar
tónlistarferli sínum hefur hann leikið
með öllum þekktustu hljómsveitum
austan hafs og vestan. Hann er tal-
inn til meiriháttar píanóleikara þess-
arar aldar í túlkun klassískrar og
rómantískrar tónlistar sem og tón-
listar frá fyrri hluta 20. aldar. I fyrra
kom hann fram með tékknesku fíl-
harmóníusveitinni á Vorhátíðinni í
Prag og kom þá í fyrsta sinn í 44 ár
til heimalands síns, Tékkóslóvakíu.
Hann var við það tækifæri skipaður
í listanefnd hátíðarinnar og kjörinn
heiðursstjórnandi Tónlistarháskólans
í Prag.
Rudolf Firkusny mun einnig koma
fram á minningartónleikum um Ru-
dolf Serkin, sem Tónlistarfélagið
gengst fyrir nk. laugardag í Islensku
óperunni kl. 14.30.
Miðasala á tónleika Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar fer fram á skrifstofu
hljómsveitarinnar á skrifstofutíma
og í anddyri Háskólabíós við upphaf
tónleikanna.
Höfundur er kynningarfulltrúi
Sinfóníuhijómsveitar íslands.
Kaj Munk og áhuga-
menn utan Reykjavíkur
eftir Baldur
Kristjánsson
Tvö atriði langar mig til að nefna
í örstuttri grein sem reyndar er ekki
rituð eingöngu vegna ástar á sann-
leika og rökfræði heldur vegna
brýnna hagsmuna þeirra sem búa á
suðvesturhorni landins.
í fyrsta lagi langar mig til þess
að lýsa aðdáun minni á leikverki
Guðrúnar Ásmundsdóttur um Kaj
Munk, danska prestinn og skáldið
sem nasistar myrtu á síðustu dögum
heimsstyrjaldarinnar síðari. Af ótrú-
legu listfengi hefur henni auðnast
að flétta saman harminn og kímnina,
alvöruna og skopið, kristindóm og
veraldarvisku. Sé tilgangur listar sá
að hrófla við fólki þá er leikritið um
Kaj Munk mikil list. Þeir eru fáir sem
ekki klökkna undir sýningunni, flest-
ir reiðast einnig, en allir fara út glað-
ir í hjarta.
í öðru lagi langar mig til að lýsa
yfir óánægju minni með það (og
hefur þessi tugga nú verið tuggin
margsinnis áður) hvað dagblöðin eru
mikil Reykjavíkurblöð. Það er vont
til þessa að vita, einkum með blöð
sem vilja vera blöð allra landsmanna
og auglýsa sig sem Slík. Áður en við
hófum sýningar á Kaj Munk í Hafn-
arkirkju fór ég „rúnt“ á Reykjavíkur-
blöðin með fréttatilkynningu og boð-
smiða til gagnrýnenda. Mér var vel
tekið með fréttatilkynninguna, alls
staðar, en enginn málsvari blaðs taldij
sig reiðubúinn til að senda gagnrýn-
anda til Hafnar. Skýrast var mér
sagt það á Morgunblaðinu (af leik-
Iistargagnrýnanda blaðsins) að blað-
ið gæti því miður ekki sinnt áhuga-
leikfélögum og yrði að draga mörkin
við atvinnuleikhús. Ég man hvað ég
skildi þessa röksemd vel og mér
fannst þetta að mörgu leyti skynsam-
Baldur Kristjánsson
„Sé tilgangur listar sá
að hrófla við fólki þá
er leikritið um Kaj
Munk mikil list. Þeir
eru fáir sem ekki
klökkna undir sýning-
unni, flestir reiðast
einnig, en allir fara út
glaðir í hjarta.“
legt fyrirkomulag.
Það var ekki fyrr en ég fór að
segja fólki frá þessu á Hornafirði að
ég áttaði mig á því að ég hafði verið
beittur svikarökum. Fólk segir mér
það fullum fetum að Morgunblaðið
fjalli um leiksýningar áhugafólks,
nota bene reykvísks áhugafólks.
Þannig hafi Morgunblaðið oftsinnis
fjallað um leiksýningar menntaskóla-
nema og alveg nýlega um verk yfir-
lýstra áhugamanna, sem ofleika að
yfirlögðu ráði og eru feikilega
skemmtilegir. Morgunblaðið (og önn-
ur blöð meira og minna) setji því
ekki áhugaleikhús utan síns hrings
heldur einvörðungu áhugaleikhús
utan Reykjavíkur (og nágrennis
væntanlega).
Mér finnst þetta slæmt. Nógu er
hann sterkur Reykjavíkursegullinn
þó ekki sé hann magnaður með svo
lævísum hætti. Við vitum öll að víða
út um land eru gerðir stórgóðir hlut-
ir á þessu sviði sem öðrum. Væntan-
lega myndi fólk samt gera enn þá
betri hluti ef fjölmiðill á borð við
„blað allra landsmanna" fjallaði á
gagnrýninn hátt um helstu uppfærsl-
ur. Og þetta ætti ekki að vera svo
mikið mál fyrir blað eins og Morgun-
blaðið, jafnvel þó að flugfargjöld séu
hvergi nærri gefins.
Hvað sem því líður. Ég hóf þennan
greinarstúf á því að lofa verk Guð-
rúnar Ásmundsdóttur. Hlín Agnars-
dóttir setti verkið upp í Hafnarkirkju
á þessu vori og hefur uppfærslan
hlotið einróma lof heimamanna. Slík-
ir dómar eru hins vegar ekki einhlít-
ir eðli málsins samkvæmt, en um
hvítasunnuhelgina gefst þeim sem
hafa takmarkað sig við leigubílarad-
íusinn kostur á að sjá og hrífast (von-
andi) því að áhugamenn úr Homa-
firði setja verkið upp í Hveragerði á
laugardag og í Kópavogskirkju á
sunnudagskvöld og mánudag. Vil ég
nota tækifærið og þakka lærðum og
leikum ráðamönnum þessara kirkna
fyrir liðlegheit og hjálpsemi ... og
láta í ljós aðdáun á dugnaði og færni
hinna svokölluðu áhugamanna.
Höfundur er sóknarprestur
á Höfn i Hornafirði.