Morgunblaðið - 16.05.1991, Blaðsíða 20

I
20
f001 ÍAM .81 HUOAŒJTMMT'i CíIQAJSMUOíIOM
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 1991
Fínnlandsvmír á íslandi
eftirAra Trausta
Guðmundsson
Það hafa ávallt legið einhveijir
leyniþræðir milli Finna og Íslend-
inga, eftir að samskipti þjóðanna
urðu umtalsverð. Upp úr styijöld-
inni 1939-1945 tók samstarf þess-
ara jaðarlanda í norræna samfélag-
inu kipp, einkum um og eftir 1950.
Núna hefur verið hér opið sendiráð
um nokkurt skeið og með tilkomu
Norðurlandaráðs og Norræna húss-
ins í Reykjavík hefur almenningur
meira að segja af Finnum en oftast
áður. Finnsk menningarvika, síðla
í mars, leiðir hugann að upphafi
vináttustarfsins hér á landi. Þessi
þáttur samskiptanna vill oft gleym-
ast og það svo skart að þegar hing-
að kom nýiega sýning á verkum
Axseli Gallen-Kalella, var hún talin
sú fyrsta hérlendis, í umtalinu um
sýninguna. Svo var þó ekki og gátu
menn leiðrétt misskilninginn enda
sýningin árið 1951 í margra minn-
um.
Norræn sýningárið 1950
Árið 1950 var haldin mjög stór
nærræn myndlistarsýning í Hels-
inki. Einn þeirra sem þar áttu verk
var Guðmundur Einarsson frá
Miðdal (1895-1963). Hann hreifst
mjög af fínnskri menningu og eign-
aðist brátt marga vini í Finnlandi.
Tengdist hann einnig ýmsum
frammámönnum í menningarstarfi
Finnna. Næsta áratug og rúmlega
það unnu Guðmundur og nokkrir
aðrir nafnkunnir íslendingar sleitu-
lítið að því að efla menningarsam-
skipti þjóðanna. Einmitt þá var ís-
lenska Suomi-félaginu komið á lag-
girnar og svo rak hver viðburðurinn
annan, þeirra á meðal sýningin á
verkum A. Gallen-Kalellas. Ræðis-
maður íslands í Finnlandi, Erik
Juranto, var þessum samskiptum
mikill haukur í homi. Hingað kom
til dæmis stór hópur frá finnsku
óperunni, Suomalainen Opera, árið
1953 og sýndi í Þjóðleikhúsinu og
hinn kunni finnski hljómsveitar-
stjóri Jussi Jalas gisti landið oftar
en einu sinni.
Ólympíuleikarnir og
eftirmáli að þeim
Finnar tóku að sér að halda
Ólympíuleikana árið 1952 með
miklum myndarbrag. Þá varð sam-
vinna Guðmundar Einarssonar og
Finna til þess að honum bauðst að
skreyta anddyri aðalsýningarhallar
leikanna með tveimur myndverkum.
Hann bjó til tvær gerðarlegar konu-
myndir í tvöfaldri líkamsstærð sem
tákna anda leikanna. Síðar hlaut
fæðingarsveit hans stytturnar að
gjöf og eru þær nú varðveittar í
íþróttahúsi Mosfellsbæjar. í fram-
haldi af viðurkenningunni fyrir
myndverkin bauðst Guðmundi að
hafa uppi stóra yfirlitssýningu á
verkum sínum í listahöll Helsinki.
Árið 1952 fór hann utan með 112
málverk, 28 höggmyndir og 48
grafíkmyndir og opnaði fyrstu eink-
asýningu íslensks listamanns í
Finnlandi. Hún hlaut ágæta dóma,
fjarri stríðinu sem geisaði hér heima
fyrir milli ólíkra fylkinga lista-
manna er allir héldu sig vita hvað
væri myndlist og hvað ekki. Hann
hélt líka fyrirlestra um ísland og
sýndi nokkrar kvikmynda sinna,
eftirJón Orm
Halldórsson
Biskup kaþólskra manna á ís-
landi, Alfreð Jolson, ritaði grein hér
í blaðið, nýlega, um ofsóknir músl-
ima á kristnum mönnum. í grein-
inni vitnaði hann til ummæla minna
í útyarpi og sjónvarpi, ranglega að
því er ég hygg. Ég gerði mér það
að umtalsefni í vetur, að sú mynd
sem dregin væri af gyðingahatri
múslima í tilefni af átökunum um
Palestínu væri röng. Ég benti á,
að það væru einkum kristnir menn
sem hefðu lagt fyrir sig gyðingaof-
sóknir í stórum stíl en múslimir
hefðu verið smátækari í þeim efn-
„Vonandi eflast tengsl
Finna og Islendinga, og
þá með sífelldri skír-
skotun til æ lengri sögu
þessara tengsla; þar
sem við á.“
m.a. af Heklugosinu 1947.
Störf Guðmundar í Finnlandi og
margháttuð fyrirgreiðsla hans hér
heima áttu rætur í einhverri hug-
sjón um sjálfstæði smáþjóða sem
Guðmundur ól með sér og hann
sagðist sjálfur hafa fundið mjög
þróttmikla hvöt til að skapa nýtt
og jafnframt varðveita menningar-
arf hjá finnskum listamönnum er
hann og kona hans, Lýdía Pálsdótt-
ir, hittu eða kynntust vel. Má þar
nefna tónskáldið Jean Sibelíus,
myndhöggvarann Vaino Altonen,
söngkonuna Aulikki Rautavara,
arkitektinn Alvar Aalto, myndlist-
armannin Lennart Segerstrále og
rithöfundana Tove Janson og Mika
Waltari. Meðal þessa fólks var líka
Maj-Lis Holmberg en hún hefur átt
um. Ég minnist þess hins vegar
ekki að hafa fullyrt að múslimar
ofsæktu ekki kristna menn enda
væri það ekki alveg rétt. Múslimar
hafa ofsótt kristna menn þó engan
veginn hafi það kostað jafn mörg
mannslíf og herferðir kristinna
manna gegn múslimum. Kannski
bénti ég á þá staðreynd í vetur að
það hefur skilist sem afsökun á
framferði í nafni íslamskrar trúar,
en því fer fjarri að sú hafi verið
ætlunin.
Þetta skiptir þó ekki öllu máli.
Það var annað sem mér þótti verra
við grein biskups en þessi litli mis-
skilningur. Biskup taldi fram tvö
dæmi því máli sínu til sönnunar,
að múslimar hefðu stundað stór-
felldar og mannskæðar ofsóknir á
hendur kristnum mönnu á þessari
öld. Annað dæmi er gersamlega út
í hött og hitt byggt á svo grófum
einföldunum að það leiðir til meiri
misskilnings en skilnings.
Annað dæmið var um yfirstand-
andi morð á saklausu fólki á eyj-
unni Timor, sem Indónesar her-
námu með stuðningi Bandaríkjanna
árið 1975, en mjög hefur verið vitn-
að til þess hemáms af tilefni Persa-
flóastríðsins. Svo vill til að bæði
núverandi og fyrrverandi yfirmenn
hersins á Timor og eins landstjórinn
á eyjunni, Carascalo, en þessir
menn stjórna ofsóknunum, eru
kristnir menn. Það hafa engir sann-
trúaðir múslimar komið nálægt
þessu máli. Maðurinn sem stjórnaði
innrásinni og öllum þorra þeirra
fjöldamorða sem fylgdu árin á eft-
ir, Murdani, núverandi varnarmála-
ráðherra Indónesíu, er Iíka sann-
kristinn kaþólikki. Og ekki nóg með
það. Pólitískur höfundur innrásar-
innar og ógnarstjórnarinnar sem
fylgdi í kjölfarið var leyniþjónustu-
merkan þátt í að kynna íslenskar
bókmenntir í Finnlandi.
Ferðir til Samalands
Guðmundi voru frumbyggjar
Norður-Skandinavíu, Samar, sér-
staklega hugleiknir. Hann kom
fyrst til Samalands 1930 og þótti
þá sem Samar þyrftu á því að halda
að menning þeirra og þjóðfélag
væri kynnt. Ferðirnar til Sama-
lands, einkum finnska hlutans, urðu
alls fjórar, sú síðasta árið 1960.
Afraksturinn varð þó nokkur. Guð-
mundur málaði 20-30 myndir frá
Samalandi og þeirra á meðal tug
mannamynda sem eru einkar
áhugaverðar. Hann hélt sýningu á
þessum myndum og æ síðan komu
fyrir mótíf frá Samalandi í verkum
hans allt til dauðadags. Hann skrif-
aði margar blaðagreinar um Sama,
hélt erindi í útvarpið og reit um þá
í bókinni „Bak við fjöllin". Auk
þess gekkst hann fyrir því að fá
hingað kvikmynd um Sama sem þau
Per Höst og Guðrún Brunborg í
Noregi höfðu veg og vanda af. Hún
var sýnd í Reykjavík og víðar og
mér er það í barnsminni að þurfa
að klæðast Samabúningi, ásamt
„Biskup segir í grein
sinni, að bókstafstrúar-
menn úr hópi múslima
sé vandamál fyrir heim-
inn. Undir þetta skal
tekið enda hef ég lítil-
lega reynt að benda á
þetta sjálfur. Hins veg-
ar skal þeirri skoðun
bætt við hér í lokin, að
tilraunir til þess að
þrengja sannleikanum
niður í svört og hvít box
sé vandamál af sama
tagi.“
foringinn Murtopo, en aðstoðar-
menn hans í stjómmálum og við
umfangsmikla og gerspillta athafn-
asemi hans í viðskiptum voru stund-
um kallaðar kaþólska mafían, enda
voru mennimir flestir kaþólskir
Kínveijar. Fæstir af yfirmönnum
indónesíska hersins eru múslimar,
margir þeirra em kaþólskir eða
mótmælendur en aðrir aðhyllast
hindúíska dulspeki. Hemum hefur
hvað eftir annað verið beitt gegn
múslimum, og þá oft undir stjórn
kristinna herforingja, en aldrei í
sögunni gegn kristnum mönnum á
grundvelli trúar. Kaþólska kirkjan
, í Indónesíu hefur heldur ekki öld-
ungis verið í framverði mótmæla
gegn fjöldamorðum hersins á fá-
tæku fólki á Timor, enda eru marg-
ir leiðtogar kirkjunnar nátengdir
mönnum eins og þeim sem hér voru
nefndir að framan, og ekki síður
stétt forríkra athafnamanna, sem
Guðmundur Einarsson frá Mið-
dal
systkinum mínum, og koma fram á
undan erindi Pers Hösts í Stjörnu-
bíói fyrir löngu síðan.
Eitt af því sem Guðmundi hlotn-
aðist fyrir áhugann á Sömum var
heiðurinn af því að verða félagi í
eins konar menningarsamtökum
sem ýmsir frammámenn fínnskra
Sama höfðu með sér; hétu þau
„Hin hvítu hreindýr heilags fjalls".
efnast hafa í skjólrherstjórnarinn-
ar. Það er svo líka rétt að geta
þess, að nokkrir af óeigingjörnustu
baráttumönnum fyrir mannréttind-
um í Indónesíu eru kaþólskir prest-
ar og ég hef sjálfur hitt nokkra
slíka úrvalsmenn. Að nota Timor
sem dæmi um ofsóknir múslima á
hendur kristnum mönnum er hins
vegar ekki aðeins hrein firra, heldur
viðsnúningur á staðreyndum, enda
hef ég ekki rekist á þessa skoðun
fyrr, þó mér berist í hveijum mán-
uði talsvert af efni um Timor.
Hitt dæmið var um fjöldamorðin
á Armenum fyrr á öldinni. Þar er
staðreyndum ekki snúið við, en þær
eru hins vegar túlkaðar rangt af
biskupi. Þetta er flókin saga og
ekki kostur að rekja hana í blaða-
grein. Það skal hins vegar fullyrt
hér að trúmál hafí ekki verið hinn
ráðandi þáttur í þessum hroðalegu
fjöldamorðum. Fólkið var ekki drep-
ið vegna trúar sinnar, heldur vegna
þjóðernis síns. Kúrdar, sem eru
múslimar, hlutu lítið skárri kjör frá
hendi Tyrkja, þó þeir hafi af ýmsum
ástæðum sloppið við stórfelld morð.
Morðin á Armenunum verða ekki
skilin án tilvísunar til samskipta
Ottómanaveldisins í Tyrklandi við
keisaraveldið í Rússlandi á 19. öld,
og enn síður án þess að litið sé til
árangursríkra tilrauna Breta og
Frakka til að ná undir sig löndu' i
hins hrynjandi Ottómanveldis í M 1-
austurlöndum á þeim tíma sem
morðin voru framin, en þessi tvö
Evrópuveldi skiptu á milli sín lönd-
um múslima í Miðausturlöndum
þarna rétt á eftir. Þá má einnig
nefna, að ráðandi öfl í tyrkneska
hemum snerust einnig gegn músl-
imum o g innan fárra ára frá þessum
atburðum var íslam afnumin sem
ríkistrú í Tyrklandi. Sú kenning,
IIMIMRITUIM
í íþróttaskóla Ármanns, Sigtúni 10
Leikir og fjölbreyttar íþróttir.
Farið verður í stuttar ferðir.
Heitur matur.
Verð kr. 9.000,-
íþróttakennarar leiðbeina.
Innritun frá kl. 16.00-19.00 daglega í
símum 688470 og 38140.
1. námskeið 03.-14. júní.
2. námskeið 18.-28. júní.
3. námskeið01.-12.júlí.
4. námskeið 15.-26. júlí.
*Ath. frá og með 27. maí er innritað
frá kl. 13.00-17.00.
Yond grein ágæts biskups
HENGILOFT
Thermatex sérhæfir sig í hengiloftum
úr málmsteinstrefjaplötum (steinullarplötum).
MIKIÐ ÚRVAL OG ÓTRÚLEGT VERÐ.
iriEW/i
Engjateigi 5, sími 680606, fax 680208