Morgunblaðið - 06.08.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. ÁGÚST 1992
Himdadagahvellur
eftir Sigfús Daðason
í Morgunblaðinu þriðjudaginn
28. júlí var frétt um viðskipti út-
gáfufélagsins Máls og menning-
ar/Heimskringlu við sovézka
kommúnistaflokkinn í Moskvu árið
1970. Fréttin var höfð eftir Jóni
Ólafssyni útvarpsfréttamanni sem
mun vera nýkominn til Islands úr
Austurvegi. Segir Jón að Kristinn
E. Andrésson, þá formaður og
framkvæmdastjóri Máls og menn-
ingar hafi veitt viðtöku styrk frá
téðum kommúnistaflokki árin
1968 og 1970. Ekki er þess getið
hve hár þessi styrkur hafi verið
árið 1968; en árið 1970 hafí hann
numið jafngildi 20.000 bandarí-
skra dollara, eða 1.760.000 króna
íslenzkra samkvæmt þáverandi
gengi. Þá er vitnað til sendiherra
Sovétrikja á íslandi á þessum tíma
úm það að Mál og menning yrði
áreiðanlega gjaldþrota ef sovézki
kommúnistaflokkurinn veitti félag-
inu ekki styrk. Þetta hafi sendi-
herra haft eftir Kristni Andrés-
syni. Allt þetta hefur Jón Ólafsson
lesið í nýopnuðum skjölum komm-
únistaflokksins í Moskvu.
Ég dreg stórlega í efa að komm-
únistaflokkurinn sovézki eða aðrar
sovézkar stofnanir hafi veitt Máli
og menningu beinan styrk eða gjöf
á árinu 1970, né heldur á árunum
þar í kring.
Hitt er þeim kunnugt sem vita
vilja, og stjórnarmenn Máls og
menningar hafa nýlega minnt á
það, að á árunum 1969 og 1970
voru gefin út sjö bindi sovézkra
bóka á vegum Máls og menning-
ar,eða nánar tiltekið á forlagi
Útgáfutónleikar hljóm-
sveitarinnar Exizt, vegna út-
komu geisladisksins „After
Midnight“, verða á Púlsinum í
kvöld, fimmtudaginn 6. ágúst,
kl. 22-24 í beinni útsendingu á
Bylgjunni í boði tónlistardeildar
Japis, Brautarholti.
Hljómsveitina Exizt skipa þeir
Guðlaugur Falk, gítar, Eiður Órn
Eiðsson, söngur, Jón Guðjónsson,
bassi, Sigurður Reynisson, tromm-
ur og nýjasti meðlimur sveitarinnar
er gítarleikarinn Eiríkur Sigurðs-
son, áður í þungarokkshljómsveit-
inni Vírus.
Þess má geta að bandaríski út-
varpsmaðurinn Bob Everdean hef-
Heimskringlu sem var eign Máls
og menningar. Þar af eru þrjár
bækur eftir Lenín sjálfan og íjög-
urra binda ævisaga Pástovskís sem
var kölluð Mannsævi á íslenzku.
Pástovskí held ég sé allmerkur
höfundur, þó hann sé víst ekki
talinn með höfuðsnillingum, og
ævisaga hans minnir mig að sé
þægileg aflestrar og fróðleg um
þá tíma sem þar segir frá. Fimm
þessara bóka komu út 1970, þar
á meðan Lenínarnir þrír. Útgáfu-
kostnaður þessara bóka sam-
kvæmt kostnaðarskrá með árs-
reikningi Máls og menningar 1970
hefur verið um 1.400.000 krónur,
og er þá ótalinn þýðingarkostnaður
og annar kostnaður forlagsins
vegna útgáfu þessara bóka. Út-
gáfukostnaðurinn hlýtur því að
hafa verið að minnsta kosti jafnhár
þeirri upphæð sem nefnd hefur
verið.
Hins er að gæta að mjög skýtur
í tvö horn með útgáfu þessara
tveggja ritsafna. Pástovskí-ævi er
látlaus og innileg lýsing á ævi
höfundarins og kjörum samferða-
manna hans einkum upp úr fyrri
heimsstyrjöld. Sá styrkur sem hef-
ur verið veittur til þeirrar bókar
er beinlínis ætlaður til að greiða
fyrir menningarsamskiptum og er
slíkt algengt þjóða á milli og þykir
nú ekki tiltökumál.
Um Lenínsrit gegnir allt öðru
máli. Hundrað ára afmæli Leníns
var 1970 og munu Sovétmenn
hafa viljað láta gefa út rit hans
sem víðast um heim á þessu hátíð-
arári. Ætli hafi ekki verið leitað
til ýmissa aðila um að standa að
útgáfunum beint og óbeint, al-
ur gert klukkustundar langan þátt
með hljómsveitinni sem spilaður
var á útvarpsstöðinni á Keflavíkur-
flugvelli, í framhaldi af því hefur
þeim verið boðið til sérstaks tón-
leikahalds á Keflavíkurflugvelli í
byijun september. Þátturinn á að
sendast til Kaliforníu þar sem hann
tekur þátt í keppni í gerð tónlistar-
þátta en þeir þættir sem komast í
úrslit verða flutti í útvarpsstöðum
bandarískra herstöðva um allan
heim og því í húfi mikil kynning
á þeirri tónlist sem í hlut á.
Til upphitunar, áður en Exizt
stígur á sviðið, er ný rokksveit er
ber heitið Plast. Hana skipa þeir
Jón Barki Bentsson, bassi, Logi
mennra útgáfufyrirtækja, sovét-
vinafélaga, kommúnistaflokka þar
sem þeir áttu nokkuð undir sér.
Kristinn E. Andrésson var at-
kvæðamaður í félaginu Menn-
ingarsamband íslands og Sovét-
ríkjanna og fprmaður og fram-
kvæmdastjóri Máls og menningar
og tók að sér að koma þessu verk-
efni áleiðis hér á landi, skipuleggja
þýðingarstarf og annast útgáfu.
Sum þessi rit höfðu reyndar komið
út áður á íslenzku en voru nú end-
urskoðuð. Það var aðeins formlega
að Mál og menning/Heimskringla
var útgefandi þessara rita Leníns;
síðsumars eða snemma hausts var
langmestum hluta upplagsins, sem
hefur líklega ekki verið mjög stórt,
ekið í Sovétsendiráðið. Á þetta hef
ég verið minntur nýlega af þeim
manni sem bar bækurnar inn í
sendiráðið með bílstjóranum.
Hvernig sendiráðið hefur síðan
ráðstafað þessum bókum má
djankinn vita. Að Mál og menning
hafi haft nokkurn ágóða að heitið
geti af þessari útgáfu Leníns-rita
dreg ég í efa, nema veltu-aukning-
in ein sér ætti að teljast ágóði.
Raunverulegan ágóða af slíkum
umboðsútgáfum taldi ég þá vera
lítinn, og er enn á því máli.
Stjórnarmenn Máls og menning-
ar nú, sem fóru að rannsaka bók-
hald Máls og menningar vegna
„uppljóstrana“ Jóns Olafssonar
hafa furðáð sig á því að finna ekki
í bókhaldinu færslu þeirrar upp-
hæðar sem greidd var fyrir fram-
leiðslu Leníns-rita. Sú skýring
kynni að vera á þessu, að salan
hafi verið færð undir þann lið í
reikningum Máls og menningar
Hljómsveitin Exizt.
Guðmundsson, trommur, Ólafur
Friðriksson, gítar, og Þorbergur
Viðarsson, söngur. Hljómsveitin
Sigfús Daðason
sem heitir „sala með söluskatti",
sem ég hygg að hefði ekki verið
óeðlilegt. Sá liður er í hærra lagi
þetta árið miðað við næstu ár á
eftir, sem voru þó sízt minni út-
gáfuár.
Sjálfur var ég andvígur slíkum
útgáfum sem Lenínsritum og ég
kysi helzt að kalla umboðsútgáfur,
en þar komu til einhveijar fleiri
bækur en Leníns-rit, t.d. nokkrar
kínverskar bækur. Ég var einkum
andvígur þeim vegna þess að í jafn-
fáliðuðu fyrirtæki og Máli og
menningu þótti mér slæmt að nota
starfskrafta til að gefa út bækur
sem höfðu mjög litla sölumögu-
leika, þó að beinn kostnaður feng-
ist greiddur að mestu leyti. Af
þessu urðu um tíma nokkrar grein-
ir með okkur Kristni, sem ég hygg
þó að við höfum jafnað með okkur
áður en um seinan yrði.
leikur frumsamið melódískt rokk.
Eins og fyrr segir hefjast tón-
leikamir á Púlsinum kl. 22.
í blaðinu DV 29. júlí er leiðari
um „Rússagullið“ undirritaður af
Ellerti B. Schram, og er benda af
getsökum og samansúrruðum sví-
virðingum svo að furðu gegnir um
svo snotran mann. Ég mundi ekki
víkja sérstaklega að þessum leið-
ara nema af því að ritstjórinn er
þar að reyna sig í prósentureikn-
ingi með umtalsverðum árangri.
Hann hefur fyrir sér tvær stærð-
ir, (a) 1.760.000 kr. „styrk“ Sovét-
manna og (b) ársveltu Máls og
menningar 1970 sem var tæplega
9.800.000 kr. Nú ætlar hann sér
að fínna hve mörg prósent (a) er
af (b). Reyndar er þetta harla auð-
velt dæmi og fljótreiknað með
vasatölvu. „Styrkur" er rétt um
18% af veltu Máls og menningar.
En ritstjóra hefur reyndar ekki
nægt þessi útkoma: Hann breytir
upphæðinni a) í samræmi við gengi
1992 en heldur b) óbreyttu sam-
kvæmt gengi 1970. Úr þessu fær
Ellert Schram að vísu rosalega
prósentu en fjarri sannleikanum.
Það virðist oft vera að grípi um
sig einhverskonar fár í þjóðfélag-
inu íslenzka um hundadagana. Þá
er stundum eins og þjóðfélagið sé
allt undirlagt einhveijum hör-
mungum eða einhverri dellu. Menn
missa dómgreindina og gleyma
jafnvel aðferðum rökfræðinnar, og
týna jafnvel niður einföldum pró-
sentureikningi. (Prósentureikning-
ur kemur held ég nokkuð oft fyrir
í slíku fári og hefur stundum skil-
að miklu geigvænlegri útkomum
en nú.)
Ég hef talið mig knúinn til að
taka til máls um „uppljóstranir“
Jóns Ólafssonar um tiltekið atvik
í sögu Máls og menningar og um
samskipti Kristins Andréssonar við
Rússa, upplýsa það sem ég vissi
og hef getað rifjað upp um þessi
atvik. Aldrei mun ég bera við að
draga úr því að Kristinn var komm-
únisti meirihluta ævi sinnar, með-
an það orð hafði einhveija merk-
ingu, og hann var vinur Rússa.
Meðan við unnum saman var ég
að vísu stundum ósáttur við hann
um útgáfustefnu og þóttist hafa
betri tillögur sjálfur, og fer því að
vísu fjarri að tillögum mínum hafi
ævinlega verið hafnað. Það mun
standa þegar á allt er litið að á
starfsævi sinni sem útgefandi vann
Kristinn E. Andrésson mikið verk,
og að mörgu leyti brautryðjanda-
verk.
Ég vona að Jón Ólafsson haldi
áfram skjalarannsóknum sem mest
hann má, meðan hann heldur að
eitthvað sé að finna í heimilda-
brunni hans. En taki hann með
varúð dómum og túlkunum sendi-
ráðsmanna, því að slíkir menn
koma og fara og hafa stundum
litla möguleika til að kynna sér
háttu þeirrar þjóðar sem þeir dvelj-
ast hjá um sinn, pólitískar kenjar
hennar, hugsunaraðferðir og sam-
skiptahætti, og þurfa samt að búa
til skýrslur um hin og þessi mál.
Höfundur er rithöfundur.
Útgáfutónleikar
Exizt á Púlsinum
lambakjöt á funheitu grilltilboði • lambakjöt á funheitu grilllilboði • lambakjöt á funheitu grilltilboði • lambakjöt á funheilu grilltilboði '
I AMBAKJÖT Á FUNHEITU GRILLTILBOÐI
l a m% akjö.t á funheitu grilltilbobi • lambakjöt á f u n h eitu grilltilbodi • lambakjöt á f u n h ei lu grilltilbodi • lambakjöt á funheitu grilltilboði *