Morgunblaðið - 06.08.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. ÁGÚST 1992
Einn er sá staður, sem skilur aldr-
ei við þig eftir að þú hefur kynnzt
honum. Uppfrá því finnst þér hann
miðpunktur heimsins og tilheyra
hveijum þeim sem hugsar og finnur
til. Hann birtist þér æ síðan í ótelj-
andi myndum, sem þú kallar fram
og hengir upp eins og listsýningu í
sal hugans. Það er þröngt á
veggjunum í þeim sal, jafnvel þótt
hugurinn sé stór, og þér verður allt
í einu ljóst hvað þú ert ríkur að eiga
svona margar myndir fyrir þig, þótt
enginn annar fái að sjá þær, því að
hver fær skoðað hugskot annars
manns? Listin kemur aðeins til þín
fyrir þína eigin leit. Samt langar
þig að gefa öðrum hlutdeild í þessum
íjársjóði og lofa þeim að sjá fegurð
heimsins, sem þeir vissu ekki að
væri til.
Róm gefur þér margar myndir
að taka með þér og geyma í hug-
skotinu ævilangt. Hávaxnar furum-
ar ber við bláan himin með hvítu
skýi yfir Borghesi görðunum og
breiða vítt úr krónum sínum til vam-
ar regni og sól. Víðsýnt af hæðunum
yfír dalverpi sögunnar, götumar
þröngar, en strætin og veggir hús-
anna hrópa hvert á annað eða hvísl-
ast á, hlátur og andvörp kynslóð-
anna, bergmál margra alda í eyrum
þér.
Torg eftir torg með tignarhallir,
bogagöng og flúri í stíl sinnar ald-
ar, en gosbrunnur á torginu miðju,
þar sem kynjaverur úr goðheimi era
í eilífum leik að spræna vatnsbunum
á hvíta birtu dagsins eða svart nátt-
myrkrið eins og ærslafullir ungling-
ar, sem hafa ekki annað við tímann
að gera.
Tignarleg musteri margra guða
era fallin, en súlur þeirra og bríkur
fengu nýtt hlutverk að skreyta
kristnar kirkjur. Mörg hundruð fag-
urbúnar kirkjur í minningu Maríu
Guðsmóður og hennar eingetins
sonar, en þó engu síður til að mikla
nafn þess, sem kirkjuna reisti, svo
að minning hans megi lifa um aldir
og alla tíð. Fyrir framan allar höfuð-
kirkjur, og miklu víðar, óbelískinn,
steinsúlan háa höggvin úr einum
steini, helzt í Egyptalandi fyrir
meira en þijú þúsund áram, heiðið
tákn valdsins með líkingu af krafti
karlmennskunnar. Og þama stend-
urðu enn, Pantheon, hof allra guða,
í sömu sporam með tígulega súlna-
röð þína og varst ekki rifinn til
granna á öld spillingar og tortíming-
ar, svo glæstur minnisvarði fornald-
ar að hann einn er gild ástæða til
að sækja Róm heim. Stemmningar
Rómar endalausar á nóttu sem degi
með allt þetta fólk úr öllum heims-
homum nema frá íslandi, listin,
sagan, tízkan, mannlífið, maturinn
og vínið á mörg þúsund veitinga-
stöðum, litlum vinalegum trattor-
íum, pizzeríum og restauröntum
með vinsælasta mat Evrópu. I Róm
lifírðu á mörgum öldum samtímis.
Bertel Thorvaldsen leit á sig sem
endurfæddan við komuna til Rómar,
Goethe sagðist hafa vaknað til lífs-
ins við að kynnast Róm. Hið sama
skynja skáldin í dag, þess vegna er
Róm eilíf borg. Róm vex því meira
í vitund þinni, sem þú kynnist henni
nánar. Því varð mér orðfall í Róm
um árið, þegar ung hjón komu til
mín og tilkynntu: „Við ætlum að
sleppa að skoða Róm, því að við
höfum komið hér áður!“ Róm er eins
og uppsgretta. Þetta er eins og að
segja: „Ég hef drakkið vatn áður,
svo að ég ætla ekki að gera það
aftur." Þrátt fyrir hitann er Róm
Ingólfur Guðbrandsson
„Heimsókn til Rómar
getur annaðhvort orðið
innantómt og marklaust
vafstur eða stærsta upp-
lifun ævinnar, allt eftir
^ví, hvernig til tekst.
Okunnugir halda að
saga hennar sé aðeins
rykfallinn doðrantur,
þangað til þeir sjá hana
spretta ljóslifandi fram
fyrir augum sér og
hlusta á fótatak aldanna
undir fótum sér.“
svölun og næring fyrir andann.
Heimsókn til Rómar getur annað-
hvort orðið innantómt og marklaust
vafstur eða stærsta upplifun ævinn-
ar, allt eftir því, hvemig til tekst.
Ókunnugir halda að saga hennar
sé aðeins rykfallinn doðrantur,
þangað til þeir sjá hana spretta ljós-
lifandi fram fyrir augum sér og
hlusta á fótatak aldanna undir fót-
um sér.
Andlit Rómaborgar
Langt er síðan allir vegir lágu til
Rómar, en þeir liggja þangað enn.
Borgarmúrinn frá dögum Markúsar
Árelíusar keisara stendur að miklu
leyti frá árinu 271 eftir Krist, þegar
hann var reistur gegn yfirvofandi
innrásum Barbara, og gegnum
fímmtán hlið sín hleypir hann enn
straumi vegfarenda á leið til „Hinn-
ar eilífu borgar“. Tízkan að skoða
Róm er enn í fullu gildi og hefur
lítið breytzt, aðeins farartækin,
ferðamátinn og klæðaburður gest-
anna. Hvaða segulmagnaður kraft-
ur dregur allt þetta fólk hingað á
nóttu sem degi, ár eftir ár og öldum
saman? Róm er svo margslunginn
og magnaður staður, að áhrif henn-
ar verða ekki tjáð né túlkuð á einn
veg í fáeinum orðum, heldur rúmar
hún allan skáldskap og list heims-
ins. Allar vestrænar þjóðir fínna
eitthvað í Róm, sem hefur beina
skírskotun til menntunar þeirra og
lífshátta. Enginn lærir svo latínu
eða nokkurt rómanskt mál, lögfræði
eða listir, né gengur svo til kirkju
að uppranans sé ekki að leita í
Róm. Tækifærið til að ganga í bók-
staflegri merkingu gegnum margra
alda sögu mannkynsins og vest-
rænnar menningar í fáeinum skref-
um býðst hvergi annars staðar sem
Einn mesti segull Rómaborgar: Spænsku þrepin við Piazza di Spagna, efst er Þrenningarkirkjan, Trin-
ita dei Monte, og obelískinn, i forgrunni er Bátsbrunnurinn — Barcaccia. Frægustu tizkuhús Rómar í
nærliggjandi götum.
að varðveita sitt foma yfírbragð,
að svo miklu leyti sem skammsýnir
stjómendur hafa ekki þegar tortímt
því í aldanna rás fyrir persónulegan
metnað sinn, sem ella stæði margt
enn og bæri glæstri fortíð vitni.
Róm er fremur óárennileg fyrir
ókunnan ferðalang. Mörgum finnst
hún yfírþyrmandi stór, án upphafs
og endis og erfítt að átta sig. Þrátt
fyrir nokkra þekkingu á sögunni
virðast margir vegalausir og ráð-
lausir, þegar leggja á upp að skoða
borgina á eigin spýtur. - Hvað á
að skoða, og hvar er það að fínna?
Hvað skal velja úr af þessum 500
kirkjum, 1200 gosbrannum, mörg
hundrað torgum, höllum og söfnum?
Flestir era á hraðferð og tíminn vill
fara forgörðum í villur, rugl og fálm.
Sögu Rómar og lýsingu er að finna
í ótal bókum, en flestar leið-
sögubækumar era nánast ekkert
annað en þurr og köld upptalning
staða, atburða og ártala, þar sem
lífsneistann vantar. Auk þekkingar
þarf hrifnæmi og innsæi, ást og
virðingu til að tjá öðram töfra mesta
sögustaðar heimsins. Róm verður
ekki skilin né skynjuð án þess að
virkja ímyndunaraflið, kalla fram í
hugskotinu myndir hins liðna, mikil-
leik og glæsibrag fortíðar, sem á
enga hliðstæðu í gerilsneyddum
nútímanum, endurreisa fyrir innri
sjónum sér marmarahallir, súlna-
göng og gullprýdd musteri, signr-
bogana og baðhúsin, torgin og
markaðina, umgjörð þess lífs sem
lifað var, hersýningarnar, sigur-
göngurnar, kappreiðarnar, leikina
og lífsmáta þeirra, sem stjórnuðu
mesta veldi heimsins, sumir af fá-
dæma grimmd, aðrir af mildi, rétt-
sýni og forsjá, sem leiddi til friðar
og framfara.
Sá sem vill sjá Róm og fræðast
þarf helzt sinn eigin leiðsögumann,
talandi hans eigin tungu. Þannig
geturðu fengið þá mynd af Róm,
sem þú næðir aldrei annars að festa
augu á nema á löngum tíma og
fyrir langa leit. Nú býð ég þér, les-
andi góður, að slást í för með mér
einn dag úm stræti og torg Rómar.
Við skulum taka daginn snemma
en hvíla okkur um miðjan daginn
að hætti Rómveija, meðan hitinn
er mestur.
í Róm gildir það líka á flestum
sviðum að haga sér að hætti Róm-
veija eða hafa verra af ella, enda
hafa Rómveijar takmarkað umburð-
arlyndi við fávísa gesti, sem átta
sig ekki á þeirri meginreglu.
Gamlar borgir með sögu og sál
verða ekki skoðaðar af neinu viti
nema að ganga um þær. BIll fer of
hratt yfír og framhjá öllu mark-
verðu. Auk þess er ekkert pláss
fyrir hann á þröngum götunum,
hvað þá bílastæði. Merkt bílastæði
era fá í Róm og stöðumælar engir,
menn leggja bílnum hvar sem hægt
er að troða honum, mest á gang-
stéttarnar, og helzt það uppi. Bíll
er til trafala og mikillar óþurftar
fyrir þann, sem vill skoða Róm. Við
föram því fótgangandi, en fyrst
skulum við staldra við nokkur atriði
sögunnar.
Engin borg getur borið sig saman við Róm, sem spannar sögu og
list heimsins.
þar. Að skoða Rómaborg er eins og
að draga tjöld tímans frá leiksviði
sögu og lista. En það er eins og
tíminn hafí skroppið saman, líkt og
flík við þvott, svo hann er orðinn
of stuttur til að njóta neins nema í
sjónhending, og fæstir gefa sér nú
meira en fáeina daga til að skoða
þetta undur heimsins og sögusvið.
Dvöl í Róm var eins konar háskóli
menntamanna, listamanna og list-
unnenda á öldinni sem leið, á dögum
„Grand Tours" frá löndunum norðan
Álpafjalla, þegar afkomendur „bar-
baranna“ flykktust til Rómar að
skoða rústir þess sem forfeður
þeirra höfðu grandað.
Fyrir nærri þijú þúsund árum
reis hér borg á hæðunum sjö, sem
enn bera nöfn sín, og varð í tímans
rás miðpunktur þess heims, sem þá
var kunnur. í þúsund ár var hún
höfuðborg heimsveldis, en hefur
aðeins verið höfuðborg Ítalíu síðustu
rúm hundrað árin frá sameiningu
hennar. Róm er svo sérstök, að eng-
in önnur borg getur borið sig saman
við hana. Róm er mesti dýrgripur
sögunnar og í vissum skilningi eign
alls heimsins. I gömlu Róm má engu
breyta lengur, og þykir mörgum
sem of seint hafí verið í taumana
tekið. Klassískur svipur fortíðar á
að ríkja hér áfram, svipur fomald-
ar, endurreisnar og barrokks. Hvflík
veizla augans er þessi borg enn,
þrátt fyrir tímans tönn. Þeir sem
þekkja heiminn, segjast hvergi vildu
fremur eiga heima en í Róm, þrátt
fyrir umferðaröngþveitið og hirðu-
leysi á mörgum sviðum.
Gestur í Róm
Fólk í tötram frá Norður-Afríku
og aðrir flækingar með pinkla sfna
og pokaskjatta búa í hverfinu neðan
við risastóra aðaljárnbrautarstöð-
ina, Stazione Termine, sem Mussol-
ini lét reisa, ef þeir eiga þá nokkurs
staðar höfði sínu að halla nema á
grasflötum og gangstéttum, þar
sem sumir eyða líka deginum að
sofa úr sér dópvímuna. Það er mik-
ið af útigangsfólki og köttum á viss-
um stöðum í Róm. I Róm er engin
miðborg og hverfi hennar ótrúlega
ólík hver öðra. Flest glæsihótelin
eru við Vittorio Veneto, suðvestan
í Pincio hæðinni og skammt frá
Porta Pinciana, einu hliðanna á
borgarmúmum fræga. Ásýnd Róm-
ar í dag ber furðulítinn svip af nú-
tímanum, nema örfáir Mac-Donald
skyndibitastaðir innan um allan
matarkúltúrinn og neðanjarðar-
brautina, sem hvort tveggja ber
sama einkennið, stafínn M. Háhýsin
eru í Milano en ekki í Róm, sem á
SUMAR
í RÓM
eftir
Ingólf Guðbrandsson

b
t
I
L
t
t
i
I
I
I
I
i
I
I
I