Morgunblaðið - 24.01.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1993
FORSETAFRU I LEIÐTOGAHLUTVERKI
KJÖR Bills Clintons í embætti for-
seta er sagt marka kynslóðaskipti
í bandarískum stjórnmálum. Eitt
áþreifanlegasta dæmið um þessi
skipti er kona hans, Hillary Rod-
ham Clinton. I kosningabaráttunni
áttu þau til að segja kjósendum
að atkvæði til þeirra fylgdi bónus;
þau tvö á verði eins. í Arkansas,
þar sem Bill Clinton var ríkis-
stjóri, hafa nöfn þeirra verið spyrt
saman í eitt: Billary. Hillary Rod-
ham Clinton mun hafa mikil ítök
í Hvíta húsinu. Hún á eftir að sitja
ríkisstjórnarfundi, fá skrifstofu
nærri manni sínum í Hvíta húsinu
og afskipti hennar munu verða
sýnu augljósari almenningi en for-
vera hennar.
hillary Clinton er ekki bara
dæmi um konu, sem hefur
unnið utan heimilis. Hún
er talin meðal 100 fremstu
lögfræðinga Bandaríkj-
anna samkvæmt tímaritinu
Time. Hún er snarpgáfuð
og metnaðargjöm. Hún er
allt eins vel að sér um
helstu stefnumál og maður hennar
og er ófeimin við að viðra skoðanir
sínar. Það er ekki síst metnaði henn-
ar að þakka að Clinton-hjónin eru
nú að hreiðra um sig í Hvíta húsinu
eftir að hafa bundið enda á tólf ára
setu repúblikana í forsetastóli. Orðst-
ír Hillary Clinton er slíkur að henni
hefði sennilega verið boðin mikilvæg
stjórnarstaða, ef annar demókrati en
Clinton hefði sigrað í kosningunum.
Nú mun hún hins vegar hafa yfirum-
sjón með heilbrigðismálum, með
hvaða hætti sem það verður, og einn-
ig verður hún sennilega starfs-
mannastjóri forsetans í raun, þótt
það starf hafi verið skipað öðrum.
Margir þeir, sem finnst konur eiga
undir högg að sækja í karlaveldi
stjórnmálanna, eru þeirrar hyggju
að það viti á gott að eiginkona forset-
ans skuli verða hans helsti ráðgjafi,
þótt ekki sé enn vitað hvort hún
muni gegna opinberri stöðu. En þeir
eru líka ófáir, sem fyilast skelfingu
þegar hún er nefnd á nafn.
Gerð sem djöfullegust
Repúblikanar reyndu að gera hana
sem djöfullegasta í kosningabarátt-
unni. Hún var sögð „öfgasinnuð
kvenréttindakona" og var gripið til
þess ráðs að snúa út úr greinum, sem
hún hefur skrifað í lögfræðitímarit,
til þess að gera henni skráveifu. Rich
Bond, formaður landsnefndar repú-
blikana, sagði að Hillary Clinton
væri öfgafullur femínisti, sem líkti
hjónabandinu við þrælahald og skor-
aði á börn að stefna foreldrum sín-
um. Richard Nixon, fyrrum forseti,
sagði að liti „eiginkonan út fyrir að
vera of áhrifamikil og of gáfuð, [léti]
það eiginmanninn líta út fyrir að
vera rola.“
Hamskipti Hillary
Mikil umræða hófst um það hvort
réttmætt væri að ráðast á maka til
að koma höggi á frambjóðanda. Bill
Glinton spurði George Bush hvort
hann •'væri „í framboði tri embættis
ibrsetafrúer" fyrst ,hann -gerði ekki
annað gn eð’ veitaét að'konp sinni.
Hillary CJinton kóm sjálfri sér hins
vegar í vandræði þegar hún svaraði
ágengum blaðamanni með orðunum:
„Eg geri ráð fyrir að ég hefði getað
vera heima og bakað smákökur og
haldið teboð.“
Eftir útskrift skildu
leiðir og Hillary Clinton
réð sig til barnaverndar-
sjóðs í Cambridge í
Massachusetts. Er samn-
ingur hennar þar rann út
árið 1974 ákvað hún að
sjá hvemig sér líkaði í
sveitinni hjá Bili Clinton
og hafa þau búið í Ark-
ansas síðan.
Billary Clinton
Samstarf þeirra Bills og
Hillary Clinton er svo náið
að gárungarnir hafa
skeytt nöfnum þeirra
saman í eitt; Billary.
Þessi ummæli féllu ekki í góðan
jarðveg og það sem eftir lifði kosn-
ingabaráttunnar var þaggað niður í
Hillary Clinton og hún látin skipta
um hlutverk. Áður hafði hún oft og
tíðum verið orðlengri en maður sinn
þegar hún kynnti hann á kosninga-
fundum. Nú var hún látin vera í
bakgrunni. Allt í einu hætti hún að
leggja orð í belg og horfði í staðinn
með lotningu á Bill Clinton tala. í
þokkabót fór hún að baka smákökur
og var meira að segja haldin keppni
milli hennar og Barböru Bush um
það hvor bakaði betri súkkulaðibita-
smákökur, sem lyktaði með sigri lög-
fræðingsins. Slík hamskipti eru ekk-
ert einsdæmi á ferli hennar. Hillary
Clinton hefur áður brotið odd af of-
læti sínu þegar pólitískur frami
manns hennar hefur verið annars
vegar.
Þegar hún giftist Bill Clinton árið
1975 ákvað hún að halda ættarnafni
sínu og heita áfram Hillary Rodham.
Á þeim tíma var hún allt að því eins '
og hippi til fara og töldu ýmsir að
það hefði verið henni að kenna
Bill Clinton var ekki -endurkjörjnh j
eftir eittkjörtímabil í ríkisstjórast^í. 1
Þegar íbúar Arkansas gengu að
kjörborðinu á ný tveimur árum síðar
var Clinton aftur í framboði. Nú
hafði hún tekið upp Clinton-nafnið;
„Ég lét [Rodham-nafnið] af hendi.
Það skipti [kjósendur] meira máli en
mig,“ sagði Hillary Clinton. En hún
háfði ekki aðeins skipt um nafn.
Hillary Clinton var hætt að ganga
með gleraugu og farin að nota lins-
ur, hún var orðin ljóshærð og stutt-
kiippt og farin að ganga í kvenlegri
kjólum en áður. Hún varð eins og
kjósendur eiga eiginkonum stjórn-
málamanna að venjast og að þessu
sinni átti hún stóran þátt í sigri hans.
Stærstu vatnsmelónur í heimi
Hillary Clinton fæddist árið 1947
í merki sporðdrekans og ólst upp í
úthverfi Chicago, þar sem faðir henn-
ar rak vefnaðarvöruverksmiðju. Hún
gekk í Wellesley-háskóla og nam lög
við Yale. Þar kynntist hún Bill Clint-
on. Það fyrsta sem hún man eftir
honum er að hann var að segja hópi
stúdenta að í Arkansas væru
„stærstu vatnsmelónur í heimi“.
Næst rakst hún á hann nokkrum
mánuðum síðar er hún stóð í röð og
beið eftir að skrá sig í tíma. Þegar
þau loks komust að klukkustundu
síðar ,kom í Ijós að Bill CJinton hafði
þegaí skráð sig.
- Eftir þetta áttu þau nokkur
Stefnumót en voru hfkandi; hún vildi
ráða sig til lögmannsstofu í stórborg,
en hann vildi fara aftur til Arkans-
as. Brátt urðu þau hins vegar óað-
skiljanleg.
Hillary Clinton fórnaði
því að einhveiju leyti sín-
um markmiðum til þess
að auka veg eiginmanns
síns. Hún hefur hins veg-
ar átt mikilli velgengni
að fagna í starfí og hefur
verið sýnu launahærri en
hann. Clinton hafði aðeins
um 35 þúsund dollara í
tekjur á ári í ríkisstjóra-
starfinu, en hún aflaði að
jafnaði 110 þúsunda doll-
ara á ári. Frá árinu 1980
hefur hún aflað 70 pró-
senta tekna þeirra og það
er henni að þakka að fjöl-
skyldan býr við það góðan
efnahag að aðeins þtjú
prósent Bandaríkja-
manna hafa það jafngott
eða betra.
Hillary Clinton hefur
alla tíð verið atkvæðamik-
il í pólitísku starfi Bills
Clintons. Einkum hefur
hún látið til sín taka í
málefnum barna og
mennta- _ og heilbrigðis-
málum. í Arkansas litu
margir á þau sem eitt.
„Þegar eitthvað nýtt kom
upp var ógerningur að
vita frá hvoru þeirra það var komið,
hvar Bill sleppti og Hillary tók við.
Þess vegna kölluðum við þau Bill-
ary,“ sagði Sidney Johnson, forseti
menntasamtaka í Arkansas, í viðtali
við dagblaðið The New York Times.
Þegar Bill Clinton lá í þunglyndi
heima hjá sér eftir tapið í kosningun-
um árið 1980 gekk Hillary fram fyr-
ir skjöldu og varði hann á fundi, sem
haldinn var með sigurvegaranum,
Frank White. Þar sýndi Hillary
mælsku og þótti standa sig vel.
Hillary Clinton átti þátt i að endur-
bæta meðhöndlun dómstóla á ung-
lingum og knýja fram ýmsar ráðstaf-
anir, sem tóku til bæði ríkisafskipta
og einkaframtaks á sviði heilbrigð-
is-, mennta- og velferðarmála.
Hún sat umræðufundi með for-
eldrum og kennurum einn daginn og
þrýsti á þingmenn í Arkansas þann
næsta. Hatrammir óvinir Bills Clint-
ons hrifust af gáfum og eljusemi eig-
inkonunnar. „Hún er jafnhörð og
hann er linur,“ sagði John Robert
Starr, ritstjóri dagblaðsins The Ark-
ansas Democrat Gazette. ,þíing-
mönnum líkaði virkilega vel-við hapa.
Sumir sögðu: „Við kusum vitlausan
Glinton.““
ítök til góðs eða ills?
Ýmsir virðast uggandi yfir því að
Hillary Clinton sé sýnu fijálslyndari
í skoðunum en forsetinn og aðhyllist
meiri ríkisafskipti en hann. Þeir segja
að hún eigi að halda sig á mottunni
vegna þess að hún hafi ekki verið
kosin og eigi að láta forsetann um
að stjórna.
Þeir, sem til þekkja segja hins
vegar að þau séu yfirleitt sammála
hvort öðru. Bill Clinton virðist reynd-
ar vera til hægri í Demókrataflokkn-
um, en í raun sé hann alveg jafn-
fijálslyndur og Hillary Clinton. í
Arkansas er mál manna að þau séu
fylgjandi því að vandamál þjóðfélags-
ins verði leyst með sköttum, fjárveit-
ingum og miðstýringu, en þau séu
einnig raunsæ og geri sér grein fyr-
ir því hvað sé gerlegt og hvað ekki.
Þau kjósi frekar málamiðlanir og
táknrænar lausnir, en að láta alfarið
í minni pokann.
Leitt hefur verið að því getum að
Hillary Clinton muni í raun gegna
starfi starfsmannastjóra forsetans.
Bill Clinton hefur skipað æskuvin
sinn, Mack McLarty, starfsmanna-
stjóra. Hann er einnig góðvinur Hill-
ary Clinton og ætti sambúðin því að
verða auðveld.
Á föstudag spurðist að Hillary
Clinton myndi hafa umsjón með heil-
brigðismálum. Þar brennur mest á
umbótum þeim, sem Bill Clinton hef-
ur boðað í heilbrigðiskerfinu. Það
verkefni verður bæði kostnaðarsamt
og mun mæta mikilli andspyrnu á
þingi og meðal ýmissa hagsmuna-
hópa. Hvernig sem starfi hennar
verður háttað mun þar reyna á hvort
hún geti hamið skap sitt. Aðstoðar-
menn Bills Clintons vörðust yfirleitt
allra sagna þegar blaðamenn gengu
á þá um Hillary Clinton, en hermt
var að margir þeirra hefðu verið
beinlínis hræddir við hana.
Þá kom einnig fram á föstudag
að hún myndi fá skrifstofu í vestur-
álmu Hvíta hússins, þar sem forset-
inn og aðstoðarmenn hans hafa skrif-
stofur. Forsetafrúr hafa hins vegar
allajafna haft skrifstofu í austurál-
munni og yrði því sýnu ljósara en
verið hefur hjá fyrri forsetum að
forsetafrúni er ætlað að gegna hlut-
verki í hinni nýju ríkisstjórn.
Vikuritið The Economist harmaði
í desember að bókstafur laganna
kæmi í veg fyrir að Bill Clinton
gæti gengið hreint til verks og veitt
konu sinni ráðherrastöðu. Sagði þar
að slík ráðstöfun myndi fyrirbyggja
róg og rætni.
Blaðamaðurinn Sally Quinn skrif-
aði hins vegar í tímaritiðNewsweek-
að það væri veikleikamerki ef svo
virtist sem hún segði honum fyrir
verkum. Það sé sök sér ef þau ræða
málin í einrúmi, en slíkt eigi að vera
á milli þeirra. Víst er að þau ræða
saman og ekkert er henni óviðkom-
andi. Hann setur fram kenningar og
hún skýtur þær niður. Hann sökkvir
sér niður í smáatriði helstu mála-
flokka, hún beitir skarpskyggni og
skýrgreiningu. Einnig kvaðst Quinn
þeirrar hyggju að Hillary Clinton
ætti ekki að sitja fundi með manni
sínum, rétt eins og hann hefði ekki
troðið sér inn á fundi í hennar starfi.
Rosalynn Carter, eíginkona Jim-
mys Carters, fékk einrmtt að kenna
S óvægni gagntýnenða er hún í sak-
leysi •síiTu sat. rikisatjórnarfundi
inanns -síns. Forsetafrúr hafa hins
vegar yfírleitt látíð að Sér kveða með
einum eða öðrum hætti. Barbara
Bush þykir til dæmis ímynd hinnar
góðlegu ömmu. En hún átti til að
sýna tennurnar og lét aðstoðarmenn