Morgunblaðið - 24.01.1993, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1993
Hjörtur Hjartar fram-
kvæmdasljóri — Minning
Fæddur 9. janúar 1917
Dáinn 14. janúar 1993
Hjörtur Hjartar, fyrrverandi
framkvæmdastjóri Skipadeildar
Sambands ísl. samvinnufélaga, lést
í Landspítalanum 14. janúar sl., 76
ára að aldri, eftir langa og erfiða
sjúkdómslegu.
Hjörtur fæddist 9. janúar 1917
á Þingeyri við Dýrafjörð. Foreldrar
hans voru Ólafur R. Hjartar jám-
smiður, f. 1892, og Sigríður Egils-
dóttir, f. 1893. Var Olafur sonur
hjónanna Hjartar Bjamasonar og
Steinunnar Guðlaugsdóttur og Sig-
ríður dóttir hjónanna Egils Jónsson-
ar og Sigríðar Bergsdóttur.
Hjörtur Hjartar ólst upp í for-
eldrahúsum á Þingeyri og hóf störf
hjá Kaupfélagi Dýrfirðinga aðeins
14 ára gamall. Skömmu eftir að
Hjörtur gerðist starfsmaður kaup-
félagsins réðst þangað sem kaupfé-
lagsstjóri Eiríkur Þorsteinsson, síð-
ar alþingismaður. Var Eiríkur um-
svifamikill athafnamaður og hefur
vistin hjá honum eflaust verið góður
skóli og þroskað manndóm unglings
sem hafði þann eðlisþátt að gera
ætíð miklar kröfur til sjálfs sín.
Hjörtur gekk í Samvinnuskólann,
var þar tvo vetur og útskrifaðist
vorið 1937, þá tvítugur að aldri.
Gat hann sér góðan orðstír í skóla,
sem sést best á því að hann er
kallaður frá prófborðinu af þáver-
andi forstjóra Sambandsins, Sigurði
Kristinssyni, til þess að taka við
forstöðu Kaupfélags Önfírðinga á
Flateyri, en það félag átti þá í mikl-
um rekstrarerfiðleikum og óeining
ríkti meðal ráðamanna félagsins.
Aðkoman þar var því erfíð fyrir
Hjört aðeins tvítugan að aldri. Þar
þurfti mikinn dugnað til að ráða
fram úr erfíðleikum félagsins. Kom
það fljótt í ljós að Hjörtur var vand-
anum vaxinn. Á ótrúlega skömmum
tíma tókst honum að leysa vanda-
mál félagsins enda gerði hann ekki
aðeins miklar starfskröfur til sjálfs
sín, heldur hafði líka til að bera
mikinn metnað að standa sig vel í
því ábyrgðarmikla starfí sem hon-
um hafði verið trúað fyrir.
Hjörtur veitti Kf. Önfírðinga for-
stöðu á árunum 1937 til 1945. Á
Flateyri gegndi hann ýmsum öðrum
trúnaðarstörfum, sat í hafnar- og
skólanefnd, Lýðveldishátíðamefnd
V-ísafj arðarsýslu, var í skólanefnd,
var fulltrúi á þing- og héraðsmála-
fundum í sýslunni. Þá var Hjörtur
félagi í Framsóknarfélagi V-ísa-
fjarðarsýslu. Það hlóðust þannig
ýmis störf á Hjört utan kaupfélags-
stjórastarfsins, enda var hann mjög
félagslega sinnaður og kunni vel til
verka á því sviði, var vel máli far-
inn á fundum og átti létt með að
semja fundarefni.
Árið 1945 verða aftur kaflaskipti
í lífí hans og starfí. I annað sinn
er leitað til hans að leysa vandamál
kaupfélags. í þetta sinn er það
Kaupfélags Siglfirðinga sem átti í
miklum rekstrarerfíðleikum og inn-
an félagsins voru þá miklir flokka-
drættir. Er Hjörtur ráðinn kaupfé-
lagsstjóri á Siglufírði árið 1945 í
lok seinni heimsstyrjaldarinnar.
Á þessum árum var það síldin
sem setti svip sinn á Siglufjörð.
Mikil gróska var þar í atvinnulífinu
og var Sigluíjörður á þessum tíma
mikill atvinnubær. Tókst Hirti fljótt
að ná tökum á stjórn kaupfélagsins
og þótt hann gæti verið harður í
horn að taka þegar svo bar undir,
auðnaðist honum að setja niður
deilur innan félagsins og fá víðtæka
samstöðu um kaupfélagið. Hann jók
umsvif félagsins og færði kvíarnar
ut í atvinnulífið. Þannig starfrækti
félagið síldarsöltun, oft með góðum
árangri. Hjörtur Hjartar gerðist
uppfínningamaður við hagræðingu
sfldarsöltunar og fékk fyrir það við-
urkenningu frá opinberum aðilum.
Á Siglufirði tók Hjörtur að sér
ýmis aukastörf líkt og á Flateyri.
Meðal annars sat hann í hafnar-
nefnd og var í stjóm Framsóknarfé-
lags Siglufjarðar.
Hjörtur stýrði Kf. Siglfírðinga í
sjö ár og segja má að félagið hafí
á þessum tíma haft traustan og
góðan rekstur. Það eignaðist góða
aðstöðu fyrir starfsemi sína og hafði
stóra markaðshlutdeild á Siglufírði.
Fór ekki á milli mála að þakka
mátti Hirti Hjartar fyrst og fremst
framgang félagsins á þessum árum.
Árið 1952 verða aftur þáttaskil
í lífí og starfí Hjartar. í þriðja skipti
er til hans leitað af forstjóra Sam-
bandsins og í þetta sinn af Vilhjálmi
Þór, til þess að taka að sér vanda-
samt stjómunarstarf innan Sam-
bandsins. Skipareksturinn var enn
í mótun en nú var talið tímabært
að setja þessa starfsemi undir sjálf-
stæða deild innan Sambandsins,
Skipadeild, og var Hjörtur Hjartar
ráðinn framkvæmdastjóri deildar-
innar.
Það sýnir glöggt hve mikið traust
Hjörtur hafði áunnið sér að honum
skyldi falið að taka við Skipadeild-
inni. Hann hafði ekki áður kynnst
að ráði rekstri kaupskipa og þurfti
því að lesa sér til og læra þetta
nýja fag.
Á ótrúlega skömmum tíma náði
Hjörtur tökum á skiparekstrinum.
Hann var vakinn og sofínn að fylgj-
ast með rekstri skipanna, daga sem
nætur. Þegar skipstjóri þurfti að
taka meiri háttar ákvörðun var
hringt í Hjört, hvenær sem var sól-
arhringsins. Álagið varð strax mik-
ið, trúlega of mikið. Á besta aldrei
í blóma lífsins getur verið viss hætta
á því að menn kunni sér ekki hóf.
Hjörtur hafði vanist því í kaupfé-
lagsstjórastarfínu á Flateyri og á
Siglufírði að hlífa sér í engu og
þegar hann kom í Sambandið tók
það sama við. í ofanálag fékk hann
oft langar og strangar samningalot-
ur er hann sem varaformaður í
Vinnumálasambandi samvinnufé-
laganna hafði forystu í kjarasamn-
ingagerð fyrir samvinnufélögin.
Vinnuþrek Hjartar á þessum
árum var ótrúlega mikið. Sjáifur
hafði hann skömm á lélegum vinnu-
brögðum, gerði miklar kröfur, þó
mestar til sjálfs sín. Lítið var hins
vegar um sumarfrí hjá Hirti á þess-
um árum og einhvem veginn hefí
ég það á tilfinningunni að jaðrað
hafi við að honum hafí innst inni
fundist það að fara í sumarfrí vera
það sama og að svíkjast um í störf-
um.
Kynni okkar Hjartar byijuðu í
alvöru í ársbyijun 1955, þegar ég
tók við forstjórastarfí Sambandsins.
Ég tók strax upp þann sið að hin
nýja framkvæmdastjóm, sem stjóm
Sambandsins kaus í desember
1954, skyldi koma saman til fundar
vikulega og vora fundir fyrstu árin
haldnir á föstudögum. í fram-
kvæmdastjórn Sambandsins áttu
þá sæti auk mín: Helgi Þorsteins-
son, sem var varaformaður fram-
kvæmdastjómar, Hjörtur Hjartar,
sem var ritari, Helgi Pétursson,
Harry Frederiksen og Hjalti Páls-
son. Hjörtur Hjartar var ritari til
ársins 1967 og á þessum tíma vora
bókaðir 446 fundir. Sagan mun
varðveita þessar fundargerðir sem
ritarinn skráði með sinni skýra
hugsun, en Hjörtur var framúrskar-
andi ritari. Við fráfall Helga Þor-
steinssonar var Hjörtur kjörinn
varaformaður framkvæmdastjóm-
arinnar.
Hjörtur Hjartar Iét af störfum í
Sambandinu í árslok 1976, en brest-
ur heilsu hafði þá byijað að gera
vart við sig, þótt það virtist ekki
alvarlegt í byijun. Að baki vora 46
ár frá því hann hóf störf í Kaupfé-
lagi Dýrfirðinga, þá fjórtán ára
gamall. Ævistörfín voru margþætt
og ótrúlega mikil að vöxtum enda
var Hjörtur mikill afkastamaður.
Hér áður hefur verið minnst
nokkuð á aðalstörf Hjartar en auk
þeirra má nefna eftirfarandi, sem
hann gegndi í lengri eða skemmri
tíma: í stjórn verksmiðja Sam-
bandsins á Akureyri var hann árin
1949-51, í stjóm Samvinnuspari-
sjóðsins frá stofnun 1954 og síðar
í bankaráði Samvinnubankans frá
stofnun 1963, í stjóm Áburðarverk-
smiðjunnar hf., í stjórn Olíufélags-
ins frá 1967 og stjómarformaður
þar í mörg ár, í stjórn Vinnumála-
sambands samvinnufélaganna, í
stjórn Dráttarvéla hf., í stjórn Reg-
ins hf., í stjórn Fiskimjöls Njarðvík
hf., í stjóm Framsóknarfélags
Reykjavíkur, í stjórn Bæjarútgerðar
Reykjavíkur eitt kjörtímabil. Hér
að ofan hefur verið minnst á helstu
félagastörf Hjartar. Eitthvað mun
þó vanta í þessa upptalningu.
Hjörtur Hjartar var mikill gæfu-
maður í einkalífí. Hann átti því láni
að fagna að eignast traustan lífs-
förunaut, Guðrúnu Jónsdóttur
kennara. Þau giftu sig 21. septem-
ber 1939. Guðrún er dóttir hjónanna
Jóns Jónssonar, bónda og alþingis-
manns í Stóradal, og konu hans,
Sveinbjargar Brynjólfsdóttur. Guð-
rún er gáfuð og glæsileg kona,
mikii húsmóðir sem ekki aðeins bjó
manni sínum og börnum fagurt
heimili, heldur reyndist hún einnig
farsæl við uppeldi barnanna.
Þau Hjörtur og Guðrún eignuð-
ust fjögur börn, þau era: Jóna
Björg, kennari, gift Paul van Buren
háskólakennara. Þau eru búsett í
Hollandi og eiga tvo syni; Sigríður
Kristín, lyfjafræðingur, gift Stefáni
Guðbergssyni verkfræðingi og eiga
þau þijá syni; Elín, hjúkranarfræð-
ingur, gift Davíð Á. Gunnarssyni
verkfræðingi og eiga þau þijár
dætur; Egill, raftæknifræðingur,
kvæntur Maríu Gunnarsdóttur
tæknifræðingi og eiga þau þijú
böm. Langafabömin era fjögur
talsins.
Það var mikil gæfa Hjartar að
eignast Guðrúnu. Fáar konur hefðu
sætt sig við slíkt álag húsbóndans.
Það var þó bót í máli að Guðrún
og Hjörtur bára sömu taugar til
starfsins. Þau áttu sömu hugsjónir
varðandi framgang samvinnustefn-
unnar og einlægni þeirra á því sviði
var samofín. Þau vora mjög sam-
rýmd og menningarlega sinnuð.
Eftir að Hjörtur lét af störfum í
Sambandinu ritaði hann fjölda
greina sem birtust í Tímanum und-
ir nafninu Samvinnumaður. Efni
greinanna varðaði samvinnuhreyf-
inguna, stefnu hennar og störf,
einnig greinar er vora andsvör við
ádeilum á Sambandið og samvinnu-
félögin. Greinar þessar vöktu verð-
skuldaða athygli enda vel skrifaðar
eins og Hjartar var von og vísa.
Við nokkrir vinir Hjartar hvöttum
til þess að greinar úr þessu ritsafni
yrðu gefnar út á bók og var sam-
þykkt að Samband ísl. samvinnufé-
laga gæfí bókina út. Bókin, sem
ber nafnið: „Á líðandi stund —
nokkur rök samvinnumanna 1977-
1982“, kom svo út í desember 1984.
Ég held sérstaklega upp á þessa
bók. Hún er verðmæt fyrir sam-
vinnuhreyfinguna, ekki síst sem
hvatning fyrir endurreisn sam-
vinnustarfs á íslandi.
Hjörtur Hjartar háði erfiða bar-
áttu við ólæknandi sjúkdóma síð-
asta áratuginn. Þar reyndi mikið á
Guðrúnu og fjölskylduna sem gerðu
allt hvað þau gátu til þess að hann
mætti þola sem minnstar þjáningar
og hann gæti verið í stöðugu sam-
bandi við fjölskylduna. í veikinda-
stríðinu kom berlega í ljós hin mikla
umhyggja Guðrúnar. Nú er þjáning-
unum lokið en eftir situr ástvina-
missirinn. Hann er sár, en gott er
þá að eiga góðar endurminningar
liðinna ára, sem veita styrk í sorg
og gleði í hjarta.
Þegar Hjörtur er nú kvaddur
hinstu kveðju er mér efst í huga
þakklæti til hans fyrir samstarfið
sem við áttum í Sambandinu um
áratuga skeið, þakklæti fyrir árang-
ur sem náðist á þeim árum í upp-
byggingarstarfi samvinnuhreyfíng-
arinnar. Þessa mun ég minnast með
virðingu og þakklæti.
Við Margrét færam Guðrúnu og
fjölskyldu hennar okkar innilegustu
samúðarkveðjur. Blessuð sé minn-
ing Hjartar Hjartar.
Erlendur Einarsson.
Hjörtur Hjartar, fyrrverandi
framkvæmdastjóri Skipadeildar
Sambandsins, lést 14. janúar sl.
eftir langa og erfiða sjúkdómslegu,
þá nýorðinn 76 ára.
Hjörtur fæddist 9. janúar 1917
á Þingeyri í pýrafírði og vora for-
eldrar hans Ólafur R. Hjartar járn-
smiður og Sigríður Egilsdóttir
Hjartar.
Sem unglingur vann Hjörtur
ýmis störf hjá Kaupfélagi Dýrfirð-
inga, en að loknu tveggja vetra
námi í Samvinnuskólanum varð
hann kaupfélagsstjóri Kaupfélags
Onfírðinga á Flateyri, aðeins tvítug-
ur að aldri.
Árið 1945-52 stjómaði Hjörtur
Kaupfélagi Siglfírðinga. Atorka
hans og dugnaður höfðu vakið at-
hygli Vilhjálms Þór forstjóra Sam-
bandsins og óskaði hann eftir að
Hjörtur tæki að sér framkvæmda-
stjóm nýstofnaðrar Skipadeildar
Sambandsins. Því starfí gegndi
Hjörtur til ársloka 1976, þegar
hann lét af starfí vegna heilsu-
brests.
Auk aðalstarfsins gegndi Hjörtur
fjölda trúnaðarstarfa og hafði auk
þess afskipti af sveitarstjórnar- og
þjóðmálum. Hjörtur var maður
einkar vel ritfær og skrifaði fjölda
blaðagreina um margvísleg hugðar-
efni.
Enginn, sem kynntist Hirti,
komst hjá því að verða snortinn af
þrótti hans, eindregnum vilja og
sterkum persónuleika.
Um árabil átti ég því láni að
fagna að starfa í mikilli návist við
Hjört, þegar hann stjórnaði Skipa-
deild Sambandsins en ég sölu sjáv-
arafurða. Ég hafði áður veitt at-
hygli þessum röska manni, sem var
sístarfandi, alltaf að flýta sér,
snöggur til svars og harður í horn
að taka. Var ekki laust við að ég
bæri nokkurn kvíðboga fyrir sam-
starfmu.
Sá kvíði hvarf skjótt við nánari
kynni. Þótt hagsmunir sköraðust á
stundum og báðir héldu sínu fram,
lærði ég fljótt að meta einstaka
mannkosti Hjartar, einurð, stefnu-
festu, trúmennsku, heiðarleika,
sanngirni og frábæran dugnað.
Fyrir slíkum manni hlaut ég að
bera virðingu, enda held ég að
óhætt sé að segja hér að gagn-
kvæmt traust hafí myndast á milli
okkar. Ég var allmiklu yngri og
óreyndari, en átti því láni að fagna
að læra margt af mér reyndari
manni. Á þessum tímamótum er
mér þakklæti í huga fyrir að hafa
átt þess kost að kynnast og starfa
með Hirti Hjartar.
Árið 1939 kvæntist Hjörtur Guð-
rúnu Jónsdóttur kennara, mikilli
dugnaðar- og sómakonu. Börn
þeirra eru Jóna Björg kennari, gift
Paul van Buren háskólakennara,
Sigríður Kristín lyfjafræðingur, gift
Stefáni Guðbergssyni verkfræðingi,
Elín hjúkranarfræðingur, gift Davíð
A. Gunnarssyni framkvæmdastjóra,
og Egill raftæknifræðingur, kvænt-
ur Maríu J. Gunnarsdóttur bygg-
ingafræðingi. Barnabömin era orð-
in ellefu og barnabarnabörnin fjög-
ur talsins.
Heimili þeirra Hjartar og Guð-
rúnar einkenndist af traustleika,
reglusemi og hlýju og endurspegl-
aði þannig mannkosti þeirra góðu
og samrýndu hjóna.
í allmörg ár barðist Hjörtur við
þungan og erfíðan sjúkdóm, sem
að lokum yfírbugaði þennan sterka
og dugmikla mann. í þeirri baráttu
reyndi mikið á Guðrúnu og fjöl-
skylduna, en aðdáunarvert var að
fylgjast með umhyggju þeirra og
þrautseigju.
Við Lúlú biðjum góðan Guð að
styrkja Guðrúnu og ættingja alla á
þessari skilnaðarstundu. Minningin
um mikinn sóma- og dugnaðar-
mann mun lifa meðal þeirra sem
honum kynntust.
Guðjón B. Ólafsson.
„Þú ert þá bara nítján ára. Æ,
ansi ertu nú ungur!“
Þannig komst Sigurður Kristins-
son að orði, hinn gætni og grand-
vari forstjóri Sambandsins, þegar
hann réð Hjört Hjartar kaupfélags-
stjóra á Flateyri vorið 1937. Hjörtur
minntist þessa atviks í blaðaviðtali
löngu síðar og sagði þá meðal ann-
ars: „Auðvitað var það dálítill galli,
að ég skyldi ekki einu sinni vera
orðinn myndugur. Til dæmis var
um það deilt, þegar ég stefndi eitt
sinn heiðursmanni nokkram sem
skuldaði kaupfélaginu, hvort það
væri löglegt að strákhvolpur, eins
og hann sagði, sem ekki væri mynd-
ugur, gæti stefnt heiðarlegu fólki
í nafni fyrirtækis. Sá ljóður fannst
honum vera á þessu ráði, að ekki
var einu sinni hægt að gagnstefna
mér, þar sem ég var of ungur til
þess!“
Hjörtur Hjartar brást ekki þeim
vonum, sem við hann vora bundn-
ar. Honum tókst að styrkja stoðir
Kaupfélags Önfírðinga, sem svipti-
vindar kreppu og aflaleysis höfðu
leikið grátt.
Það var upphafíð að ævilöngum
og farsælum starfsferli hans á veg-
um samvinnuhreyfíngarinnar.
Árið 1945 var Hirti falin forsjá
Kaupfélags Siglfírðinga, þar sem
hann kynntist þeim sérkennilega
anda og stemmningu, sem fylgdi
silfri hafsins, og tókst að snúa
málum svo að kaupfélagið hóf þátt-
töku í síldarsöltun.
í þriðja sinn kallaði Sambandið
Hjört Hjartar til nýrra starfa; það
var í ársbyijun 1952. Vilhjálmur
Þór hafði tekið við forastu þess
1946 og af dugnaði og dirfsku efnt
til ýmissa nýmæla í samvinnustarf-
inu. Hirti ætlaði hann það hlutverk
að stjóma Skipadeild Sambandsins,
sem stofnuð var formlega síðar á
árinu.
Um sama leyti tók ég við Véla-
deild Sambandsins, og þá hófust
löng og góð kynni okkar Hjartar.
Árið 1955 var framkvæmdastjórn
Sambandsins stofnuð, en í henni
áttu sæti auk forstjóra fram-
kvæmdastjórar allra deildanna. Upp
frá því sátum við Hjörtur hlið við
hlið á fundum framkvæmdastjórn-
arinnar í meira en tvo áratugi, og
ævinlega fór vel á með okkur, þótt
ekki værum við alltaf sammála.
Hann var einarður baráttumað-
ur, ósérhlífinn og kappsfullur, vel
gefinn, fróður og viðræðugóður í
vinahópi. Sambandið átti þijú kaup-
skip þegar hann tók við Skipadeild-
inni, en við lok ársins 1955 voru
þau orðin sex talsins. Alls munu
það hafa verið ellefu kaupskip, sem
Hjörtur tók á móti fyrir samvinnu-
menn, á meðan hann stjórnaði
Skipadeildinni.
Um leið og ég kveð Hjört Hjart-
ar hinstu kveðju að leiðarlokum vil
ég þakka honum langt og lærdóms-
ríkt samstarf og skemmtileg kynni,
sem ekki gleymast.
Hann var dugmikill drengskapar-
maður.
Konu hans, Guðrúnu Jónsdóttur,
börnum þeirra og ijölskyldunni allri
sendum við Ingigerður bestu kveðju
og vottum þeim dýpstu samúð okk-
ar.
Hjalti Pálsson.