Morgunblaðið - 24.01.1993, Blaðsíða 25

Á morgun, mánudaginn 25. jan-
úar, verður gerð frá Neskirkju útför
Hjartar Hjartar, fyrrverandi fram-
kvæmdastjóra Skipadeildar Sam-
bandsins, sem lést í Landspítalanum
að morgni 14. þessa mánaðar eftir
langvarandi sjúkdómslegu, rétt ný-
orðinn 76 ára að aldri.
Við þessi tímamót, þegar þeir
Karon leysa landfestar, langar mig
til að kveðja þennan vin minn og
velgjörðarmann um áraraðir með
örstuttu minningabroti og eftirmæl-
um, ásamt ámaðaróskum um farar-
heill.
Hjörtur fæddist á Þingeyri við
Dýrafjörð 9. janúar 1917, og voru
foreldrar hans þau Sigríður Egils-
dóttir, bónda Jónssonar frá Brekku
í Dýrafirði, og Ólafur Ragnar Hjart-
arson, jámsmiður á Þingeyri,
Bjamasonar frá Amkötludal í
Strandasýslu, en Hjörtur eldri var
kvæntur Steinunni Guðlaugsdóttur
frá Kárastöðum á Vatnsnesi Guð-
laugssonar. Ólafur járnsmiður var,
aftur á móti, yngri bróðir Friðriks
Hjartar, skólastjóra á Suðureyri,
Siglufirði og Akranesi, sem var
kunnur skólamaður á sinni tíð. Að
Hirti stóðu þannig ramm-vestfirsk-
ar ættir í báðar stoðir með hún-
vetnsku ívafi, en sjálfur var hann
í miðið þriggja systkina, þ.e. systr-
anna Svanhildar, móður dr. Olafs
Ragnars Grímssonar, stjórnmála-
fræðings og leiðtoga Alþýðubanda-
lagsins, og Margrétar, eiginkonu
Eiríks heitins Ólafssonar, fýrrver-
andi skigstjóra hjá Eimskipafélagi
Islands. Á hinum sögufrægu slóðum
Gísla Súrssonar, Auðar og Vé-
steinssona ólst hann upp og var
sagður snemma bráðger um alla
hluti, enda kom síðar í ljós að þar
fór stafnbúi, minnugur hins forn-
kveðna „að hver er sinnar gæfu
smiður“. Rösklega 18 ára að aldri
hóf hann tveggja vetra nám í Sam-
vinnuskólanum og lauk þaðan
brottfararprófí 1. maí 1937, efstur
skólasystkina sinna með ágætisein-
kunn. En strax frá prófborði var
hann fenginn, ómyndugur, til að
taka að sér kaupfélagsstjórastarfið
á Flateyri og farnaðist honum svo
vel þau níu ár sem hann stóð fyrir
erindum samvinnumanna í Önund-
arfirði að í það bú var virðing að
setjast að aflokinni kaupfélagsstjór-
atíð hans. Þess eru ekki önnur
dæmi úr samvinnusögu íslendinga
að ófullveðja ungum manni er falin
forsjá kaupfélags, eins og hér var
gert, en það sýnir, öðru fremur,
hvað eftirtektarsamur Jónas Jóns-
son frá Hriflu, skólastjóri Sam-
vinnuskólans, var á framtíðarleið-
togaefni samvinnuhreyfingarinnar.
Tvímælalaust samþykkti Sigurður
Kristinsson, þáverandi forstjóri
Sambandsins, ábendingar Eiríks
Þorsteinssonar, kaupfélagsstjóra á
Þingeyri, um kaupfélagsstjóraefnið
handa Ónfirðingum, í samráði við
Jónas, í tengslum við kynni hans
¥ Hirti við skólanámið, en allir
þrír hafa þeir séð að saman fór
ráðdeild og kapp með forsjá hjá
fullhuganum, sem lét sér fátt fyrir
bijósti brenna. Önfírðingar hentu
að vonum gaman að því að kaupfé-
lagsstjórinn þyrfti að hafa ábyrgð-
armenn sér til fulltingis, t.d. við
málarekstur, því óheimilt var að
lögum að gagnstefna þessum um-
bjóðanda kaupfélagsins fyrir æsku
sakir. En óráðdeildarmönnum hló
ekki lengi hugur í bijósti, því kaup-
félagsstjóri var æði fasthentur á
slíkum, — slæddust þeir inn á
starfsvettvang félagsins.
Á Flateyri hlaut hann fleira en
þökk og virðingu allra, sem við
hann áttu erindi, því þar hófst óslit-
inn lífshamingja hans með kynnum
af konuefni sínu, sem fyrir var á
staðnum er hann kom, ung kennslu-
kona í þorpinu, aðkomin úr Húna-
vatnssýslu, dóttir Jóns fyrrverandi
alþingismanns í Stóradal Jónssonar,
— Guðrún — sem ber nafn ömmu
sinnar, dóttur Jóns alþingismanns
Pálmasonar, eldri.
Þau giftu sig 21. september 1939
og eignuðust dætur sínar allar þijár
vestra, en þær eru: Jóna Björg,
fædd 17. febrúar 1941, kennara-
menntuð og gift dr. Paul van Bur-
en, dósent í málvísindum við háskól-
ann í Utrecht í Holland, en þau
eiga tvo syni. Sigríður Kristín, fædd
30. janúar 1943, lyfjafræðingur,
1
morgunBi’aðÍd MINNINGAR IuMdagub
24. JANÚAR 1993
%
gift Stefáni Guðbergssyni bygg-
ingaverkfræðingi og eiga þau þijá
syni. Elín, fædd 20. september
1944, hjúkrunarfræðingur, gift
Davíd Á. Gunnarssyni verkfræð-
ingi, forstjóra Ríkisspítalanna, og
eiga þau þijár dætur. Sonurinn,
Egill, er, aftur á móti, fæddur á
Siglufirði 31. ágúst 1948, og er
rafmagnstæknifræðingur, kvæntur
Maríu Gunnarsdóttur byggingar-
tæknifræðingi og eiga þau tvær
dætur og einn son.
Barnabörnin, þau eldri, eru nú-
þegar að fullorðnast, og hafa sum
stofnað heimili, en öll njóta þau
þess að eiga trausta ættarfylgju,
sem gerir betur en bregða fjórðungi
til fósturs. Yfir velferð þessa lióps
hefir líka vakað umhyggjusamur
faðir og afí, meðan heilsan leyfði,
— en allar götur jafnan, hans styrka
stoð, eiginkonan Guðrún.
Frá Flateyri var Hjörtur kvaddur
af Sambandinu til kaupfélagsstjóra-
starfa á Siglufirði, en á þeim bæ
voru þá pólitískar ýfíngar með
mönnum og illgjörlegt að ná sætt-
um. Með gætni náði hinn nýi kaup-
félagsstjóri, aðeins 28 ára að aldri,
að bægja frá óveðrum af þeim toga,
en hasla félaginu, auk verslunar-
reksturs, völl í sfldarsöltun, eftir
þvf sem aðstæður leyfðu, en strax
eftir lýðveldisárið, 1944, hvarf síld-
fiskurinn nær gersamlega og orsak-
aði afar erfiðan fjárhag jafnt hjá
heimilum sem fýrirtækjum og bæj-
aryfírvöldum Siglufjarðar. Það var
því krappan sjóinn að sigla á þeim
árum.
Á málþingum samvinnumanna
lét Hjörtur ætíð allnokkuð að sér
kveða á þessum tíma, var snöfur-
mæltur ræðumaður, rökfastur og
ódeigur. Eftir honum var tekið og
á hugmyndir hans hlustað, en ráð-
deild hans var við brugðið. Eftir
tæplega átta ára starf nyrðra bauð
Vilhjálmur Þór og Sambandsstjórn
honum framkvæmdastjórastarf
Skipadeildar, sem formlega skyldi
stofnuð 1952, og þekktist kaupfé-
lagsstjóri boðið, en áður hafði Sam-
bandið, annað slagið, lengi haft með
höndum siglingar, m.a. fastan
skiparekstur frá komu Hvassafells
til landsins árið 1946, sem efldist
með komu Amarfells 1949 og enn
frekar með smíði Jökulfellsins árið
1951. Rekstur þeirra skipa var und-
ir stjóm þáverandi fulltrúa for-
stjóra, Sigurðar Benediktssonar,
síðar framkvæmdastjóra Osta- &
smjörsölunnar, en með ráðningu
Hjartar hefst nýtt tímabil örra
framkvæmda, sem leiddi til komu
þriggja nýrra skipa fyrir árslok
1954 og svo, loks, í helmingafélagi
með Olíufélaginu h.f., með kaupun-
um á olíuskipinu Hamrafelli, sem
samvinnumenn tóku við í Svíþjóð á
17. giftingarársdegi þeirra hjóna
árið 1956. Hér var keypt lang-
stærsta skipið, sem komist hefír í
eigu íslendinga, en Sambandið var,
illu heilli, knúið af misvitram stjórn-
völdum til að selja á árinu 1966,
eftir 10 ára erfitt eignarhald, þar
eð ekki tókst að skapa skipinu við-
unandi rekstursafkomu. En alls tók
Hjörtur við 11 skipum fyrir hönd
Sambandsins í framkvæmdastjóra-
tíð sinni, og reyndust þau nær öll,
eins og ort var til Hvassafellsins
fyrsta, — „happafley á sæbreiðum“.
Það var í febrúarmánuði árið
1953, sem okkur, framhaldsskóla-
nemendum Samvinnuskólans, bár-
ust boð frá Sambandinu um að til
umsóknar stæðu þijár starfs-
mannastöður, tvær í Innflutnings-
deild og ein í Skipadeild og gætum
við sótt þá-þegar um störfín, ef
okkur léki hugar á að starfa fyrir
höfuðstöðvamar. Það var, fyrir
margt-löngu, þá, — einum mánuði
miður 40 árum núna — sem ég
gekk á fund hins unga fram-
kvæmdastjóra til kynningar og „yf-
irheyrslu". Fyrir skólastjóraborðinu
sat hinn umtalaði Vestfírðingur, 35
ára gamall, maður fríður sýnum og
vel limaður, ívið hærri meðalmanni
en traustbyggður, jarpur á hár og
sveipir í. Hann var fyrirmannlegur
og auðsýnilega vanur mannaforráð-
um, en bar þann hvassasta svip,
sem ég hafði mætt til þessa. Viðtal-
ið var stutt og efnismikið. Þegar
ég „lak“ út frá viðmælanda mínum
hugsaði ég að þarna hefði ég mætt
þeim, sem hlyti að vera Haraldi
konungi Sigurðssyni harðráða lík-
astur og ætti ég lítið erindi í slíkt
heljarmenni. En daginn eftir, þegar
viðtölum hans var lokið við skólafé-
laga mína, vora stutt umsvif til
umþenkinga, en það var aðalsmerki
Hjartar að vera fljótur að setja sig
inn í mál og lyppast ekki niður við
ákvörðunartökuna. Mér var tilkynnt
að starfíð biði, en nú væri best að
leggja nótt við dag, því ég ætti að
byija þegar hinn 1. apríl nk. en
fengi leyfi frá störfum rétt á meðan
próf stæðu yfír í þeim mánuði. Á
þeim tíma var atvinnuleysi nokkuð
og hver skólasveinn heppinn, sem
í fast starf komst, og var ég engin
undantekning frá því. Það er sagt
að fall sé fararheill og vissulega
ásannaðist það á mér, því það er
mála sannast að því lengur sem ég
starfaði undir verkstjóm þessa hús-
bónda míns, því betur gast mér vist-
in, en þó maðurinn best sjálfur.
Harður var hann í hom að taka,
en aldrei vissi ég hann halla réttu
máli og gæti ég haft um hann svip-
uð ummæli og Jón Ögmundsson um
fóstra sinn ísleif biskup, öldum fyrr.
Hann var ekki fljótur til loforða,
en ádráttur hans var betri en hand-
söl og samningar annarra manna.
í mínum augum var hann ávallt
alvörumaður og glens og grín lágu
ekki á hraðbergi, því að hann taldi
sig fara með verkefni, sem snertu
almannaheill og að þeim verkefnum
starfaði hann heilshugar. Hann
gerði miklar kröfur um samvisku-
semi og iðni, en stærstar kröfumar
gerði hann á hendur sjálfum sér í
öllum greinum. Hann hreinlega sleit
sér út af vinnu og ábyrgðarkennd
fyrir samvinnuhreyfínguna, — en
svo var manndómur hans mikill að
er hann fann að heilsan bilaði og
hann orkaði ekki því öllu, sem hann
vildi, þá óskaði hann eftir lausn frá
störfum rétt fyrir sextugsafmælið
sitt, eða í árslok 1976. Veikindi
hans ágerðust, en samt starfaði
hann að velferðarmálum samvinnu-
hreyfíngarinnar meðan kostur var
og ritaði þá allmikið um margvísleg
mál, en úrval greina hans var gefíð
út í bókinni „Á líðandi stund“ sem
Sambandið lét prenta árið 1984. í
þeirri bók má lesa rökfastan alvöra-
mann ræða ágreiningsmál síns tíma
og munu greinar hans bera honum
verðugt vitni, er tímar líða fram.
Hjörtur var ólíkur mörgum í því
að hann sóttist ekki eftir vegtyllum,
en í hans hlut hlaut þó að koma
sú skylda að takast á hendur fjöl-
mörg verkefni og umsýsla með
hagsmunum samvinnuhreyfíngar-
innar og aðildarfélaga Sambands-
ins. Þannig var hann í mörg ár
fulltrúi samvinnumanna í Áburðar-
verksmiðjunni, formaður Vinnu-
málasambands samvinnufélaganna
og samningsfulltrúi þess í stéttarfé-
lagadeilum, varaformaður banka-
ráðs Samvinnubanka íslands, vara-
formaður framkvæmdastjómar
Sambands ísl. samvinnufélaga, og
stjómarformaður í Olíufélaginu hf.
var hann í mörg ár. Auk þessara
starfa innti hann af hendi stjórnar-
setur í mörgum öðram félögum í
eigu samvinnumanna, svo og í
stjórnum framsóknarmanna, því
þar var hann einnig áhrifamaður.
I tengslum við stjórnmálin sat hann
og fyrir hönd flokksins í stjóm
Bæjarútgerðar Reykjavíkur í eitt
kjörtímabil.
Þótt aldrei syngjum við stef sam-
an vissi ég að hann var bæði músík-
alskur og raddmaður góður og við
jólaskemmtanir barna sjómanna á
Sambandsskipunum spilaði hann
iðulega á píanóið fyrir skarann og
söng þá jólalög. Þar kynnti hann á
sér aðra hlið gagnvart bömunum,
heldur en dags daglegu í önn við-
skiptalífsins. Hann var víðlesinn
húmanisti og var jafnvígur á ís-
lenskar bókmenntir að fomu sem
nýju, ásamt áunninni staðgóðri
þekkingu á ýmsum öndvegisritum
erlendra þjóða. Hann var tungu-
málamaður ágætur og var vel til
lærdóms falinn hefði hann kosið
langskólanám. Hann var skapmað-
ur mikill og lét ekki hlut sinn fyrir
neinum, agaði undirmenn sína til
reglusemi og kom þeim öllum til
nokkurs þroska.
Eg drúpi höfði við kistu vinar
nn'ns og bið honum guðsblessunar
á ferð hans um hin óræðu djúp.
Eiginkonu hans, börnum og öðrum
vandamönnum flytjum við Sigríður
dýpstu samúðarkveðjur við fráfall
stórbrotins maka, föður og forsjón-
armanns, jafnframt sem við þökk-
um velgjörðir hans í okkar garð á
umliðnum tíma.
Allt er í heiminum hverfult, og
eins er með Sambandið, sem önnur
mannanna verk, að tíminn eyðir því
sem reist er. Þó er öraggt að hug-
sjónir, sem nýtast almannaheill,
koma ávallt til með að lifna úr dái
og dafna þegar vaxtarskilyrði bjóð-
ast á ný, — enda hefír allt sinn tíma.
Ég veit að vini mínum súmaði fyr-
ir vitum yfír örlögum þess sam-
bands, sem hann helgaði líf sitt og
starf, og hefði ég helst kosið að
hann hefði kvatt meðan það átti
enn brautargengi að fagna, því að
það sæmdi að samvinnumenn hefðu
hafíð þennan drengskaparmann
sinn út til grafar á skjöldum.
Kjartan P. Kjartansson.
Á kveðjustund kemur í huga
mér nær þriggja áratuga gömul
endurminning. Ég er á ferðinni
í bifreið niður með Elbu, á braut-
inni sem liggur í átt til Blan-
kensee, neðan við Hamborg; með
mér er Hjörtur Hjartar, fram-
kvæmdastjóri Skipadeildar Sam-
bandsins, og synir mínir tveir,
þá bamungir. Mikill trjágróður
byrgir sýn út á ána, en loks kom-
um við þar sem vegurinn liggur
fast við fljótið. Handan árinnar
stendur stórt olíuskip í þurrkví
og blasir við sjónum þeirra sem
um veginn fara. Hjörtur snýr sér
að sonum mínum, bendir á skipið
og segir: „Þama er Hamrafell-
ið.“ Mörgum sinnum átti Hjörtur
eftir að rifja upp þetta atvik og
þau hrifningarorð sem synir mín-
ir létu sér um munn fara og ekki
verða rakin hér.
Hjörtur var að þessu sinni
staddur í Hamborg til samninga
og viðræðna við þýska skipa-
smíðastöð og kom hann þá á
heimili okkar hjóna. Hjörtur
hafði sérstakt lag á að hæna
böm að sér og tókst fljótt mikill
vinskapur með honum og sonum
okkar; spurðu þeir margs um
þetta stóra skip, sem þeir heyrðu
að búið væri að draga á þurrt
einhvers staðar í borginni. Er
nú skemmst frá því að segja, að
næst þegar Hjörtur á frjálsa
stund frá því mikla annríki, sem
hann lagði jafnan á sig, gengst
hann fyrir því ferðalagi sem hér
var lýst.
Hjörtur Hjartar var fæddur
9. janúar 1917 á Þingeyri við
Dýrafjörð. Hann andaðist í
Reylqavík 14. janúar sl. og verð-
ur útför hans gerð frá Neskirkju
mánudaginn 25. janúar kl. 13.30.
Foreldrar Hjartar vora Ólafur
Ragnar Hjartar jámsmiður og
Sigríður Kristín Egilsdóttir kona
hans. Varð þeim hjónum þriggja
bama auðið og var Hjörtur í
miðið; elst var Svanhildur, en
hún lést árið 1966, og yngst
Margrét, sem lifír systkini sín.
Hjörtur stundaði nám í Sam-
vinnuskólanum 1935 til 1937, en
hjá Kf. Dýrfírðinga á Þingeyri hafði
hann starfað allt frá árinu 1931.
Um leið og Hjörtur lauk námi sínu
við Samvinnuskólann gerðist hann
kaupfélagsstjóri hjá Kf. Önfirðinga
á Flateyri og því starfí gegndi hann
til ársins 1945. Þá liggur leiðin til
Siglufjarðar, þar sem Hjörtur er
kaupfélagsstjóri til ársins 1952. Þá
gerist hann framkvæmdastjóri
Skipadeildar Sambands íslenskra
samvinnufélaga og því starfí gegndi
hann til ársloka 1976. Hjörtur átti
sæti í framkvæmdastjóm Sam-
bandsins frá 1955 til 1977. Hann
var lengi í stjórn Vinnumálasam-
bands samvinnufélaganna, formað-
ur árin 1962 til 1964. Var hann á
þessum tíma og lengi síðan virkur
þátttakandi í samningum á milli
aðila á vinnumarkaði. Hann var í
stjóm Samvinnusparisjóðsins frá
stofnun hans árið 1954 og síðan í
bankaráði Samvinnubankans frá
stofnun hans árið 1963 og þar til
nokkru áður en bankinn var seldur.
Formaður stjómar Olíufélagsins hf.
var Hjörtur frá 1967 til 1987. í
stjórn _ Áburðarverksmiðjunnar
hf. og Áburðarverksmiðju ríkis-
ins átti hann sæti í full 15 ár.
Þessi upptalning er hvergi nærri
tæmandi fyrir fjölþætt störf
Hjartar en hér verður rúmsins
vegna að láta staðar numið; era
þá einnig ótalin störf hans í þágu
framsóknarfélaga á fjörðum
vestur, í Siglufírði og í Reykja-
vík.
Sá sem hér heldur á penrta
þekkir ekki af eigin raun kaupfé-
lagsstjóratímabilið í ævi þessa
mikilvirka samvinnumanns.
Hann minnist þess að hafa heyrt
Hjört segja frá þvi af sinni al-
kunnu kímni, hvernig stjómar-
mönnum í Kf. Önfírðinga varð
nokkur vandi á höndum á því
herrans ári 1937, þegar það rann
upp fyrir þeim að nýráðinn kaup-
félagsstjóri þeirra var ekki orð-'C
inn íjárráða að þeirra tíðar
hætti. Ég held að Hjörtur hafí
orðað það svo, að þetta vanda-
mál hafi leyst af sjálfu sér í
tímans rás. Á Siglufjarðaráram
Hjartar er síldarævintýrið enn
ekki liðið undir lok og sfldarsölt-
un því undirstöðuþáttur í afkomu
bæjarbúa. Það er ljóst, að hér
hefur hinn ungi kaupfélagsstjóri
ekki látið sinn hlut eftir liggja;
mörgum árum síðar vora honum
veitt heiðursverðlaun fyrir að
hafa á þessum tíma fítjað upp á
nýrri aðferð við sfldarsöltun,
aðferð sem þótti til þess fallin
að bæta hlutskipti söltunarfólks,
um leið og hún jók afköstin.
Þau 15 ár, sem Hjörtur var
kaupfélagsstjóri, veittu honum
sérstaka innsýn í þá baráttu sem
háð var fyrir betra mannlífí í
dreifðum byggðum landsins.
Hann var því flestum öðram
næmari á vandamál samvinnu-
fólks á landsbyggðinni, en um
leið glöggskyggn á þá möguleika
sem þar kynnu að standa til boða.
Það er alkunna, að Vilhjálmi
Þór, þáverandi forstjóra Sambands-
ins, var skipareksturinn mjög hug--
leikinn; ennfremur það, að hann
vandaði mjög val þeirra manna, sem
hann vildi trúa fyrir stóram verk-
efnum. Það talar því sínu máli um
álit Vilhjáilms á kaupfélagsstjóra-
störfum Hjartar, á Flateyri og í
Siglufírði, að hann skyldi fá hann
til að veita forstöðu hinni ört vax-
andi kaupskipaútgerð Sambands-
ins. Ártalið er 1952 og nú tekur
samvinnumaðurinn Hjörtur Hjartar
til við að skrifa nýjan og merkan
kapítula í lífsbók sína.
Ég veit að samstarfsmenn
Hjartar úr Skipadeild Sambands-
ins munu minnast þess mikla
starfs, sem hann vann á þeim
vettvangi. Undir traustri stjórn
hans óx starfsemin ár frá ári,
skipunum fjölgaði og flutnings-
magnið jókst. Það þótti mikil
ævintýraferð, þegar Hjörtur
flaug til Japans árið 1956 til þess
að skoða norska olíuskipið „Mos-
tank“, sem síðar hlaut nafnið
„Hamrafell" og sigldi undir Sam-
bandsfána frá 1956 til 1966. Það
kom í hlut Hjartar að láta smíða
mörg skip fyrir Sambandið, en
að sjálfsögðu kom það einnig
fyrir að keypt vora hentug skip,
sem áttu sér nokkurra ára sigl-
ingasögu að baki. Ötulleika
Hjartar sem framkvæmdastjóra
Skipadeildar var viðbragðið. í
því starfi gerði hann eflaust
miklar kröfur til starfsmanna
sinna en þó mestar til sjálfs sín.
Hann var hjúasæll með afbrigð-
um og það orð lá á, að nánustu
samstarfsmenn hans tækju hann
sér mjög til fyrirmyndar um at-
orku og vinnusemi. Hjörtur naut
og þeirrar gæfu að sjá hvernig
þessi trúnaður við starfið og
framkvæmd þess skilaði góðum
árangri.
Ég held að skapgerð Hjartar
hafí verið gædd óvenjulegri breidd.
Hann gat verið ákveðinn og
stjórnsamur, þegar honum þótti
það við eiga; í hina röndina var
maðurinn barmafullur af ljúf-
mannlegri kímni og léttleika,
sem gerðu honum auðvelt og eig-
inlegt að gleðjast með glöðum,
hvenær sem því var að skipta. Á
mannamótum var hann því jafn-
Sjá næstu síðu