Morgunblaðið - 22.06.1993, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. JÚNÍ 1993
37
vann þau fljótt og vel.
Fyrstu kynni mín af Möllu urðu
þegar ég lenti í þeim hremmingum
ásamt nokkrum stöllum mínum að
þurfa að gera tillögu um framboðs-
lista fyrir þingkosningamar árið
1987. Að raða á framboðslista er
einhver stærsti vandi ailra grasrót-
arhreyfmga og þar er Kvennalistinn
engin undantekning. í þetta sinn
var Malla fyrsta konan sem við
báðum um að taka „öruggt" sæti á
listanum, enda hafði hún hlotið mik-
ið fylgi í forkönnun sem við höfðum
gert. Malla bað um fund með upp-
stillingamefndinni þar sem hún
ræddi hugmyndina við okkur, þar
þakkaði hún okkur fyrir traustið en
sagðist ekki vilja taka sætið og benti
okkur jafnframt á að við sýndum
ekki mikil klókindi í kvennabarátt-
unni að ætla að senda hana inn á
þing. Kvennalistinn myndi verða
mikið betur settur með einhverja
nýja þar, því sjálf myndi hún halda
áfram að skrifa í Veru í sjálfboða-
vinnu eftir kosningar en það væri
engin trygging fyrir því að við gæt-
um fengið einhvetja aðra til þess
að gera það ef hún yrði kjörin á
þing. En fyrir ákvörðun hennar
væri einnig persónulegri ástæða, því
hún vildi sjálf annast uppeldi dætra
sinna. Hörður hefði samt hvatt sig
til að taka sætið, „en það er ekkert
að marka“ bætti hún við „hann
hefur alltaf hvatt mig til aljra
hluta“.
Seinna þetta vor fórum við saman
í flugvél til Hafnar í Homafirði á
kosningafund. Í flugtakinu trúði
hún mér fyrir því að hún væri flug-
hrædd, enda fyndist henni það
stangast á við heilbrigða skynsemi
að svo þungir og klunnalegir hlutir
sem flugvélar gætu hafið sig til
flugs og svifið í þunnu loftinu eins
og þeir gerðu. Ég útskýrði fyrir
henni í stuttu máli hvað lægi fluginu
eðlisfræðilega til grundvallar en
þegar því lauk sagði hún að bragði
að nú væri hún hræddari en nokkru
sinni fyrr, hún hefði þó haldið að
það byggi meira á bak við þetta.
Lögmálum eðlisfræðinnar fannst
henni ekki treystandi fremur en
öðrum hugmyndum mannanna um
heiminn. Löngu seinna færði hún
mér frá London litla pappírsflugvél
sem hún hafði keypt af götusala,
þegar flugvélinni var kastað sveif
hún í hring og kom aftur til baka.
Henni fannst þetta athyglisvert og
datt í hug að ég myndi hafa gaman
af að fínna út hvernig stæði á þessu.
Magdalena Schram var afar
margslungin kona, hún axlaði sína
ábyrgð og tók sinn rétt til að skapa
sjálfa sig og umhverfi sitt og hreif
okkur hin með. Á því varð ekkert
lát þrátt fyrir veikindi hennar og
þær þjáningar sem hún varð að
ganga í gegnum. Ég heyrði hana
aldrei kvarta heldur nýtti hún sér
alla reynslu sína í veikindunum sem
endranær til þess að læra af þeim
og koma umbótum á framfæri.
Malla gafst ekki baráttulaust upp,
en æðrulaust. Hún gerði ekki kröfur
fyrir sjálfa sig, heldur var eins og
hún liti einungis á sig sem tæki
mannkynsins á braut þess til betri
tíðar.
Með Möllu er farin einstök kona.
Kvennalistinn og kvenfrelsisbarátt-
an hefur misst mikils, en sárastur
er missir ástvinanna. Élsku Hörður,
Halla, Katrín og Guðrún, ykkur
sendi ég mínar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Sigríður Lillý Baldursdóttir.
„Malla er komin heim til ís-
lands!“ Ég gleymdi ekki glampanum
í augum Harðar fyrir rúmum tveim
áratugum þegar hann sagði mór
þessi tíðindi. Þá vorum við í jól-
afríi, frá námi og störfum í Múnch-
en, en Malla var alkomin heim frá
Englandi, þar sem hún hafði starfað
um hríð að afloknu háskólanámi.
Fyrr en varði vorum við öll komin
niður á Naust í heitar umræður um
ísland og umheiminn. Ég man að
okkur brá öllum hversu skoðanir
okkar voru mótaðar af utanlands-
vistinni og Malla gerði óspart grín
að hinni germaníseruðu, stirðbusa-
legu og hátíðlegu málefnaafstöðu
okkar. Ég hreifst hins vegar af hinni
óþvinguðu, snjöllu og gamansömu
frásögn og tilsvörum hennar við
þessi fyrstu kynni.
Eftir þetta kvöld hélst vinskapur
okkar óslitinn fram á síðasta dag.
Við höfðum náið samband meðan
þau Hörður bjuggu í Munchen, í
Hohenzollernstrasse 39, eða upp í
„Hóen“ eins og íslendingar nefndu
þetta sögufræga hús. Síðar hittumst
við sjaldnar og einkum ef einhver
var að koma eða fara. Ýmist í Múnc-
hen, á Flúðum eða í Reykjavík.
Malia var baráttukona um um-
hverfísmál og ræddum við oft um
hagnýtingu kjarnorku til raforku-
vinnslu. Eg var auðvitað með, en
hún á móti. Þá taldi ég að rekstur
kjamorkuvera væri fullkomlega ör-
uggur. „Bíddu bara þangað til fyrsta
slysið verður," var viðkvæðið hjá
henni. Eftir Tsjernobyl-slysið hitti
ég Möllu og sagði við hana: „Þú
hafðir þá rétt fyrir þér.“ „Já, að
vísu, en ég vöna að þetta slys verði
til þess að afstýra öðmm slíkum,
því þótt kjarnorkan mjög varasöm,
er hún sennilega eftir allt saman
óumflýjanleg ef við lítum á ósonga-
tið og ofhitnun lofthjúpsins." Þannig
vomm við orðin sammála í mikiu
stærra samhengi en okkur hafði
áður gmnað.
Við ræddum aldrei um kvenrétt-
indamál. Ef til vill vomm við þar
fullkomlega sammála, ég veit það
ekki. Mér fannst síðustu árin, að
hún teldi þessi mál vera hennar
„prófessjón" og þess vegna ekki á
dagskrá á okkar stuttu fagnaðar-
fundum. Fyrir íjöldamörgum árum
varð ég hins vegar vitni að því, hve
mikið henni gat hitnað í hamsi í
umræðu um þessi mál. Við sátum
saman á bjórkránni „Chez Margot"
eða „Möggunni“, eins og hún var
kölluð af Islendingum. Með í hópn-
um var nú landsþekktur íslenskur
vísindamaður, sem þá var enginn
sérstakur fylgismaður kvenréttinda.
Þegar orðaskiptin stóðu sem hæst,
gerði Malla sér lítið fyrir og hellti
góðum slurk af bjór yfír höfuðið á
manninum. Hann svaraði aftur með
þvi að hella afganginum úr sínu
glasi niður um hálsmálið á henni.
Eftir þetta héldu þau áfram sam-
ræðunum, eins og ekkert hefði í
skorist, en nú í mesta bróðerni. Ég
spurði hana eftir á, hvað hefði eigin-
lega gerst og svaraði hún þá: „Hann
leyfði sér að móðga helminginn af
mannkyninu, en mér var einungis
refsað fyrir brot á góðum borðsið-
um, svo að nú erum við kvitt.“
Vinahópur Möllu og Harðar í
Mtinchen stækkaði með komu Önnu
Áslaugar píanóleikara til borgarinn-
ar. Á heimili Önnu og eiginmanns
hennar, próf. Ludwig Hoffmann, var
oft glatt á hjalla hin síðustu ár þeg-
ar Malla og Hörður voru í bænum,
með dunandi píanóleik. Eftir eina
af íslandsferðum Önnu og Ludwigs
spurði ég Ludwig hversu honum
hefði líkað. Hann lofaði hina stór-
brotnu náttúru landsins, en sagði
hins vegar að það sem honum væri
eftirminnilegast væri bíltúr til
Krísuvíkur, sem Malla hefði boðið
honum í. Hann hefði aldrei grunað
að hægt væri að keyra svo hratt á
svo slæmum vegi og hefði hvorki
þorað að líta til vinstri né hægri
alla leiðina og ætti Möllu líf sitt að
launa.
Meðan við Hörður vorum smám
saman að koma undir okkur fótun-
um í starfi að námi loknu, var Malla
orðin þjóðfræg á íslandi fyrir frétta-
skýringar, menningargagnrýni og
kvenréttindabaráttu og kunni strax
tökin á ijölmiðlunum, hvort heldur
dagblöðum, tímaritum, útvarpi eða
sjónvarpi. Hún hafði óvenju þýða
og hljómmikla rödd og með fríða,
greindarlega andlitinu og rauða
krullaða hárinu, vann hún fljótt hug
og hjörtu sjónvarpsáhorfenda. Dag-
inn sem hún flutti sinn síðasta út-
varpsþátt, fyrir rúmum mánuði,
heimsótti ég hana ásamt Herði á
sjúkrahúsið. „Strákar, fannst ykkur
ég ekki vera orðin dálítið þvoglu-
kennd í röddinni?" Við kváðum ekki
svo vera. „Það var gott,“ sagði hún,
sneri til veggjar og sofnaði. „Perf-
ektsjónisminn" fylgir henni alla leið-
ina fram í andlátið varð mér hugsað.
Nú er Malla farin og við nánustu
vinir hennar í Munchen; ég, Tom-
oko, Jun og Ken, Anna Áslaug og
Ludwig, vottum Herði, stúlkunum
þeirra þremur og skyldmennum,
okkar innilegustu samúð.
Þorsteinn J. Halldórsson.
Minning
Baldur Hólmgeirsson
Fæddur 14. maí 1930
Dáinn 9. júní 1993
Fyrir um sautján árum tók Bald-
ur Hólmgeirsson sig upp með fjöl-
skyldu og flutti til Svíþjóðar. Ferðin
var farin á öldruðum sænskum
gæðavagni, handmáluðum. Erfíð-
leikarnir byrjuðu í Ártúnsbrekk-
unni. Ýmsa hjalla átti þessi bjart-
sýna fjölskylda eftir að yfírstíga:
austur um land, með fetju til Nor-
egs og þvert yfir fjallgarða þar, uns
komið var á áfangastað í smábæn-
um Borás í Svíþjóð. Þá var farið
Almannaskarð og Lónsheiði austur.
En þar kárnaði fyrst gamanið, bratt-
ir vegir og strembnir fyrir hlaðinn
vagn. Varð þá bílstjórinn stundum
að bregða á það ráð að senda frúna
og „drekana" tvo út að ýta, uns
bíllinn komst á skrið og skilja þau
svo eftir niðri í brekku, svo farskjót-
inn missti ekki ferð upp brattann.
Þetta er lítið ágrip af upphafi
ferðalýsingar, sem Baldur sendi mér
í bréfi, þegar hann var kominn til
Svíþjóðar og farinn að vinna þar í
prentverki. Þetta er eitt það
skemmtilegasta bréf sem ég hef
fengið um dagana. Það lýsir líka
bréfritaranum vei. Aðstæður urðu
aldrei svo alvarlegar, að ekki mætti
henda að þeim gaman og helst
reyndi hann að haga lýsingunni
þannig að skopið hitti hann sjálfan.
Þannig var Baldur. Aldrei sá ég
hann beygja sig fyrir þeim drunga
og þeim svarta hversdagsleika, sem
helltist yfir menn og málefni oft og
einatt. Glaðbeittur stóð hann og
keikur og tók því sem verða vildi,
meðbyr jafnt sem mótræði, og sein-
ast örlögum sínum.
Baldur fæddist að Kálfagerði í
Eyjafirði, sonur Hólmgeirs Pálma-
sonar og Freygerðar Júlíusdóttur
frá Hvassafelli. En þau hjón voru
þá nýtekin við búi af foreldtum
Hólmgeirs. Vistin í Kálfagerði varð
þó styttri en ætlað var. Þegar Bald-
ur var tveggja ára veiktust báðir
foreldrar hans af berklum og áður
en sveinninn varð þriggja vetra tók
hvíti dauðinn móður hans frá hon-
um. Hann fluttist þá á Akureyri, til
afa síns og ömmu, Pálma Jóhannes-
sonar og Kristínar Sigfúsdóttur,
þeirrar merku skáldkonu og rithöf-
undar. Þar ólst hann upp og hefur
raunar ekki farið varhluta af skáldg-
áfu og ritfærni ömmu sinnar. Hann
varð stúdent frá Menntaskólanum á
Akureyri tvítugur að aldri. Hann
lagði stund á norræn fræði í Há-
skóla íslands um tíma. Einnig
stundaði hann nám í Leiklistarskóla
Þjóðleikhússins. En hann var virkur
í leiklistarlífinu heima á Akureyri,
meðan hann dvaldi þar. Hann tók
þátt í allmörgum leiksýningum í
Reykjavík á sjötta áratugnum, og
þótti vel liðtækur einkum sem gam-
anleikari. Röddin var þróttmikil og
karakterinn hafði útgeislun.
Leiklistin var ótrygg atvinnugrein
á þeim árum, ekki síður en nú.
Baldur lærði prentverk og vann við
það og hvers kyns útgáfu og blaða-
mennskustörf, auk þýðinga, lengst
af. Hann sagði þó aldrei alveg skil-
ið við leiklistina. Eftir að hann flutt-
ist til Keflavíkur, þar sem hann
vann við prentverk og útgáfu um
árabil, lék hann með Leikfélagi
Keflavíkur og seinna tók hann þátt
í leiksýningum hjá atvinnuleikhús-
unum í Reykjavík, eftir að hann
flutti heim frá Svíþjóð, bæði Þjóð-
leikhúsinu og Leikfélagi Reykjavík-
ur. Einnig tók hann þátt í sýningum
með Leikfélagi Kópavogs.
Baldur var tvígiftur. Fyrst átti
hann Valgerði Báru Guðmundsdótt-
ur og með henni soninn Guðmund.
Þau skildu. Árið 1962 gekk Baldur
svo að eiga Þuríði Vilhelmsdóttur,
sem stóð með honum í blíðu og
stríðu til hinsta dags. Saman eiga
þau synina Hólmgeir og Birgi,
„drekana" eins og Baldur kallaði
þá jafnan, þegar þeir voru yngri.
Aldrei voru þeir langt undan, enda
hændir að föður sínum. Þess trúi
ég og veit að hann naut í erfíðu
veikindastríði síðustu misserin.
Á heimili þeirra Þuríðar var ævin-
lega gaman að koma. Þar var jafn-
an tekið á móti gestum eins og
höfðingjar væru á ferð. í því voru
þau hjón samtaka eins og í fleiru,
enda samband þeirra traust og fal-
legt.
Nú þegar þessi ljúflingur er all-
ur, vil ég að skilnaði þakka alla þá
ánægju, sem ég hafði af okkar fund-
um. Frá þeim skiptum fór ég jafnan
glaðari og bjartsýnni á lífið og tilver-
una en fyrr. Veri hann Guði geymd-
ur.
Við Ragnheiður sendum Þuríði
og sonunum okkar innilegustu sam-
úðarkveðjur.
Jón Hjartarson.
Við fráfall Baldurs Hólmgeirsson-
ar er enn eitt skarð höggvið í stúd-
entahópinn sem útskrifaðist frá
Menntaskólanum á Akureyri 17.
júní 1950, og þykir okkur sem eftir
stöndum nóg um hve margir úr
honum hafa kvatt okkur alltof
snemma. Sérstakur söknuður fylgir
því að kveðja þá vini sem bundizt
var tryggðaböndum í ljóma æsku-
og uppvaxtarára og átökum fyrstu
fullorðinsára, en á móti vegur hve
ánægjuleg upprifjun kynna frá þeim
árum er. Við sem áttum samleið
með Baldri Hólmgeirssyni sex ár í
menntaskóla og síðan í háskóla, þar
sem hann stóð reyndar stutt við,
eigum ekkert nema góðar og
skemmtilegar minningar um þau
kynni. Hann var einstaklega léttur^
í lund og svo glaðsinna að mér er
lífsins ómögulegt að muna hann
öðruvísi en upplífgandi og hressan
í bragði. Þótt samfundum fækkaði
með árunum hittumst við nægilega
oft til þess að sjá og finna að þess-
ir eiginleikar hans breyttust ekkert
og entust alla ævi. Stóð hann þó oft
í ströngu í lífsbaráttunni, ekki sízt
í löngu og erfiðu veikindastríði að
margur hefði látið bugast. Síðast
ræddi ég við hann í síma fyrir rúm-
um þrem vikum og gerði hann þá
að gamni sínu um gervifót sem
hann var nýbúinn að fá og kvaðst
ætla að æfa sig á Laugaveginum.
Er mér sagt að hann hafi reyndar
gengið niður mest allan Laugaveg-
inn daginn áður en hann dó.
í Baldri Hólmgeirssyni var lista-
mannseðli eins og hann átti kyn til.
Faðir hans Hólmgeir Pálmason var
þekktur leikari á Akureyri og föður-
amma hans var Kristín Sigfúsdóttir
skáldkona. Leikhæfíleikar Baldurs
komu fljótt í ljós og steig hann
ungur á svið á Akureyri og stund-
aði þar leiklistarnám hjá snillingn-
um Jóni Norðfjörð og síðar í Leiklist-
arskóla Þjóðleikhússins í Reykjavík.
Hann var löngum síðar viðriðinn
leiklist hjá ýmsum leikfélögum, en
helgaði ekki leiklistinni krafta sína
eins og við sem þekktum hann höfð-
um reiknað með. Hann kom oft fram
sem skemmtikraftur í kabarettum
og skemmtiþáttum, m.a. i Bláu
stjörnunni, sem þeir Haraldur Á.
Sigurðsson, Alfreð Andrésson, Tóm-
as Guðmundsson o.fl. stóðu að, en
í þann félagsskap komust yfirleitt
engir aukvisar.
Fjölhæfum mönnum veitist oft
örðugt að fínna kröftum sínum
fastan farveg. Auk leikarahæfíleik-
anna átti Baldur Hólmgeirsson létt
með að skrifa. Hann ritstýrði fleiri
blöðum og tímaritum en ég kann
að nefna, og nutu sum þeirra mikill-
ar útbreiðslu. Hann skrifaði mikið
sjálfur og var oft útgefandi þeirra
blaða sem hann vann við. Kom sér
þá vel að hann hafði numið prentiðn
og var snjall setjari á þeirra tíma
vísu. Þá stundaði hann blaða-
mennsku um skeið og þýddi íjöl-
margar bækur. Margbreytileg önn-
ur störf Baldurs kann ég ekki að
rekja, en þori að fullyrða það eit
að honum var margt til lista lagt.
Að leiðarlokum er gott að minn-
ast manns sem eingöngu skilur eft-
ir sig minningar um ánægju, gleði
og ljúft viðmót. Þannig var Baldur
Hólmgeirsson. Ástvinum hans öllum
færi ég innilegar samúðarkveðjur.
Magnús Óskarsson.
Minning
Kristín Ólafsdóttir
Fædd 22. október 1910
Dáin 25. maí 1993
Amma mín, Kristín Ólafsdóttir,
lést hinn 25. maí síðastliðinn. Mig
langar að minnast hennar í fáum
orðum.
í æskuminningunni eru Kristín
amma og Jón afi tengd gleði og
eftirvæntingu. Þegar fréttist að von
væri á afa og ömmu upp í Kalmans-
tungu komumst við krakkarnir í
hátíðarskap og oft biðum við með
óþreyju eftir því að bíllinn þeirra
renndi í hlaðið. Og loksins þegar
þau komu var okkur erfítt að leyna
ánægjunni. Ævinlega var afi með
hattinn, hægur og hlýlegur í fasi
og hlustandi af áhuga á nýjustu
sögurnar sem við höfðum að segja
úr sveitinni. Oft hló hann á sinn
sérstaka hátt þegar nýstárleiki til-
verunnar fékk okkur til að segja
skrýtna og skemmtilega hluti.
Amma kyssti mann og knúsaði,
strauk gjarnan yfir kinnina og undr-
aðist það hvað maður væri orðinn
stór. Stundum gaukaði hún að okk-
ur litlum gjöfum, að ógleymdu sæl-
gætinu sem geymt var í fallega lit-
uðu boxi uppi í bókaskáp. Afi elsk-
aði sveitina og flest sem henni
fylgdi, ekki síst útiveruna og veiði-
skapinn. Amma hélt sig meira inni
við og pijónaði eða hjálpaði til við
heimilisstörfin. Undarlegt er til þess
að hugsa hvað manni fannst þessi
veröld, sem var, sjálfsögð og eðlileg,
rétt eins og svona hefðu hlutimir
alltaf verið og svona mundu þeir
alltaf verða.
Seinni árin, þegar afi var dáinn,
kynntist ég ömmu á dálítið nýjan
hátt. Það var í gegnum sögurnar
sem hún sagði af lífinu eins og hún
hafði kynnst því á langri ævi. Stund-
um, þegar ég kom til hennar inn í
Safamýri, þá sagði hún frá æsku-
minningum sínum að vestan og síð-
ar í Keflavík. Hún sagði líka sögur
af dvölinni í skólanum á Hvítár-
bakka, en sú dvöl var mikið ævin-
týri fyrir hana sem unga stúlku að
vestan. Auðvitað bar líka á góma
fyrstu kynnin af afa sem áttu sér
stað á sama tíma. Þá sagði hún frá
fyrstu búskaparárunum, fyrst uppi
í Borgarfirði í stuttan tíma og síðan
á Skeggjagötunni og inni á Hofteig.
Amma sagði alltaf frá af ánægju
og kímni. Jafnvel þá atburði sem á
sínum tíma höfðu reynst erfiðir sá
hún gjarnan í minningunni í glettnu
ljósi.
Þær stundir sem ég átti á þennan
hátt með henni ömmu minni eru
mér nú dýrmætar. Að hluta eru þær
mér dýrmætar vegna þess að þær
gáfu mér örlítið betri hugmynd um
það hvað það er að vera manneskja
í þessum heimi og hvemig hún
amma mín Ieysti það af hendi með
heiðri og sóma. Og að hluta til eru
þessar stundir mér dýrmætar vegna
þess að mér þótti vænt um hana
ömmu og ég er þakklátur fyrir að
hafa fengið _að kynnast henni.
Jón Ásgeir Kalmansson.
K
HÓPFERÐIR VEGNA
g JARÐARFARA |
HÖFUM GÆÐA HÓPRIFREIÐAR
FRÁ12 TIL65 FARÞHGA
ÉEITIÐ UPPLÝSINGA
IÓPFERÐAMIÐSTÖÐIN
Bíldshöfda 2a,
Simi 685055, Fax 674969