Morgunblaðið - 14.07.1995, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 1995 23
LISTIR
Útileikhús í Sel-
skógi, Egilsstöðum
Egilsstödum. Morgunblaðið.
UTILEIKHUSIÐ „Hér fyrir aust-
' an“ starfar nú í þriðja sinn þetta
sumar. Sýningarsvæði er Selskóg-
ur en þar hefur verið gerð
skemmtileg aðstaða í skógarrjóðri
fyrir útileikhúsið og aðrar uppá-
komur. Leikrit útileikhússins eru
tvö nú í sumar en þau eru Blóðuga
skikkjan eftir Rögnvald frá Víði-
völlum. Segir þar af Randalín
Filippusdóttur húsfreyju á Val-
þjófsstað (1249-1279) og baráttu
hennar við að fá mann sinn grafinn
í vígðum reit en hann var drepinn
ungur. Hinn þátturinn er eftir
Hákon Aðalsteinsson og ber hann
nafnið Draumur villta smala-
mannsins. Segir þar frá glettum
dverga við smaladreng og þar
kemur einnig álfkona við sögu.
Leikstjóri er Vilhjálmur Einarsson.
Ennfremur er þjóðdansafélagið.
Fiðrildin þátttakendur í sýning-
unni og geta gestir lært að stíga
fyrstu skref í þjóðdönsum. Mikið
er lagt upp úr því að bjóða þjóð-
legt og íslenskt efni. Auk þessa
stendur Útileikhúsið fyrir mörgum
og fjölbreyttum dagskrárliðum í
skóginum í allt sumar. Eru það
tónlistaratriði ýmiss konar, hand-
verkssýning, amerískar pylsuveisl-
ur o.fl. Framkvæmdastjóri Útileik-
hússins er Philip Vogler.
Morgunblaðið/Anna Ingólfsdóttir
ÚR LEIKÞÆTTINUM Blóðuga skikkjan.
Andlit í tímanum
MYNPLIST
Bogasalur
MANNAMYNDIR
FRÁ 17., 18. og 19. ÖLD.
Opiðfrá 11-17 aliadagatil 15.sept-
ember. Aðgangur 200 krónur.
ÞJÓÐMINJASAFNIÐ býður enn
einu sinni upp á veislu fyrir augað
með sýningu á gersemum úr eign
sinni, í þetta sinn eru það manna-
myndir sem íslenskir listamenn og
listhagar rissuðu upp á 17., 18. og
19 öld.
Það var með nokkurri forvitni og
tilhlökkun sem ég nálgaðist sýning-
una sl. sunnudag, því ég veit að
fijómagna íslenzkrar myndlistar er
að leita mun lengra aftur í tímann
en til brautryðjenda þessarar aldar.
Skilyrðin til listsköpunar voru hins
vegar svo bágborin að engu tali
tekur, og skilningur yfirstéttarinnar
og peningavaldsins á gildi innlendr-
ar listsköpunar takmarkaður. Það
er hins vegar tómt mál að reifa það
ítarlega hér hvernig farið var með
verðmæti og búið að listsköpun á
öldum áður, bókfell sem listíðir, því
langt fram eftir þessari öld var
meðferð á myndverkum almennt
þjóðinni til lítils sóma. Það loðir líka
ennþá við að líta niður á hugvísindi
hvers konar, og erum við t.d. langt
á eftir öðrum þjóðum um skilvirka
sjónmenntasögu í kennslukerfinu,
innlenda sem erlenda. Sjálft Þjóð-
minjasafnið er lifandi dæmi þess
hvernig við höfum búið að fornminj-
um og þjóðháttum, sömuleiðis er
Listasafn íslands einungis ijórir litl-
ir salir. Hvorutveggja er dæmi um
háskalegan misskilning á grunnein-
ingum þjóðríkis.
Það mun verða ungum og kom-
andi kynslóðum undrunarefni, hve
mikið af íslenzkri myndlist er að
finna innan veggja Þjóðminjasafns-
ins, sem Listasafn íslands ætti frek-
ar að hýsa, en á því er einföld skýr-
ing sem er að listasafnið var lengi
vel ein af deildum Þjóðminjasafnsins
og í sama húsi til fárra ára. Tak-
markað húsnæði þrengdi að at-
hafnafrelsi safnsins, og kannski
greindi menn á um hvar fyrri við-
leitni til listsköpunar væri best
geymd, og hvoru safninu hún til-
heyrði.
Mönnum hefur verið mjög um að
skapa eins konar ímynd ginnunga-
gaps í listsköpun fram til okkar ald-
ar, Og fram eftir öldinni var víða
rík tilhneiging til að ómerkja og
úrelda listarf fyrri alda, sem voru
bein áhrif frá iðnbyltingunni og hin-
um miklu uppstokkunum og hrær-
ingum í álfunni. Hámarki náði þetta
fyrir og um miðja öldina og svo
aftur á síðustu áratugum, en sívax-
andi mengun, ágengi á lífríkið, og
þó sér i lagi tæknibylting undanfar-
inna ára hefur valdið miklum um-
skiptum. Með aðstoð hátækninnar
þrengir fortíðin sér þannig nær okk-
ur með hveijum degi að segja má.
Hin miklu þjóðmálahvörf sem
orðið hafa í heiminum eru sömuleið-
is öðru fremur rakin til hátækninnar
og hraðans í nútímanum. Sífelit
verður allt hraðar að fortíð, sem
hefur einmitt fært hana nær okkur
til lengri tíma litið, og gert tímann
afstæðari. Margur virðist finna
meira öryggi í fortíðinni, því fram-
tíðin býður ekki upp á mikla drauma
ef svo heldur sem horfir. Myndlistar-
menn hafa þannig í vaxandi mæli
leitað í söguna að myndefni, stokkað
upp tímaskeið, og tiltektir sem þóttu
varða við heimsendi hjá framsækn-
um myndlistarmanni um miðbik
aldarinnar eru jafnvel orðnar að
núlistum dagsins!
Það er þetta þjóðfélagsrót, sem
breytt hefur gildismati manna á list
fortíðar og gert það áhugavert, í
sumum tilvikum mjög áhugavert,
sem menn litu varla við fyrir aðeins
nokkrum áratugum. Og þetta allt
kemur sýningunni í Bogasal mikið
við, því það er sláandi hve sterkum
tökum hún tekur skoðandann, fyrir
hin hreinu og ómenguðu vinnu-
brögð. Jafnvel rýnirinn, sem lengi
hefur mjög vel kunnað að meta
þessar myndir, uppgötvaði fljótlega,
að hann nálgast þær nú í nýju ljósi
og var hreint ekki ósáttur við það.
Málið er að heimurinn er fullur af
gervivinnubrögðum og það er ekki
úr lausu lofti gripið, að stöðluð
framúrstefna er orðinn að akadem-
isma og „salonlist" dagsins, sem
reynir að ýta öllu öðru út úr mynd-
inni. Spurningin er þó ekki lengur,
hvort myndin sé fígúratív, hug-
myndafræðilegs eðlis eða óhlut-
bundin, heldur hvort hún sé borin
uppi af lifun og hugsæi.
Þetta telst einmitt veigurinn í
rissunum í Bogasal, jafnvel þeim
sem eru af mestum vanefnum gerð,
og það sem við fyrrum vildum nefna
akademisma í myndum Sigurðar
Guðmundssonar málara fær nú yfir
sig einhveija óskilgreinda töfra.
Mikill var hans hlutur í íslenzkri
mynd- og listmennt, en hlutskipti
hans var að vera misskilinn og deyja
úr hor og mótlæti aðeins 41 árs að
aldri, en þó farinn sem gamal-
menni: „Hann lá í hundafletinu í
einum bólgustokk, ískaldur undir
tuskum og aleinn - og banvænn,
alltaf að tala um, að ekkert gangi
með framför landsins.“
Hvað hefði orðið úr þessum
manni, ef hann hefði fæðst inn í
annað umhverfi, önnur viðhorf og
meiri yl? Hann var einstaklega fjöl-
hæfur og gat í senn rissað upp
merkilegar myndir, eins og af Níelsi
skálda og Daða „fróða", gullfalleg-
ar, vel upp byggðar myndir svo sem
af Þuríði Sveinbjarnardóttur Kúld
og Elínu Thorstensen, f,. Stephen-
sen og sprellað Iistilega líkt og í
hugmynd sinni af Gísla Hákonar-
syni lögmanni. Er þá einungis vísað
til einnar hliðar listgáfu hans, en
sjálfsmynd hans í olíu er klassík í
íslenzkri myndlistarsögu. Það sem
máli skiptir í list er lifun og hug-
sæi, eins og við sjáum í myndum
barna og það skiptir öllu að varð-
veita þennan upprunaleika í námi
og þroska. Það er eins og þessir
eiginleikar skíni út úr myndum
meistara fyrri alda ekki síður en
risanna á þessari öld. Og eins og
svo margt áþreifanlegt úreldist í
kringum okkur, uppgötva menn sér
til skelfingar, að skynræna sviðið
virðist fylgja þróuninni, hinar and-
legu ekki síður en líkamlegu fijó-
hirslur rýrna, og staðlaður óskapn-
aður að taka við. Maðurinn er nefni-
lega engin vél, aginn og þjáningin
enginn galli.
Meistarar gátu íslenzkir listhagar
naumast orðið fyrir ytri skilyrði, en
það eru undur hve myndrænn þroski
var mikill meðal þjóðarinnar og hve
menn hafa verið fljótir að taka við
sér á þessari öld, þótt enn sé á bratt-
an að sækja um skilning og hljóm-
grunn. Við erum stöðugt að upp-
götva, að af auðugari arfleifð er að
taka en okkur óraði, og eiga hér
forvörslumenn dijúgan hlut í máli,
því fyrir störf þeirra á undangengn-
um árum hefur svo margt komið í
leitirnar og svo mörgu verið bjarg-
að, sem annars hefði legið í láginni
og kannski glatast með öllu, en slíkt
hefur jafnvel verið að gerast síðustu
áratugi og kann enn að eiga sér
stað.
Við sjáum líka á sýningunni að
tíminn hefur leikið einstök riss
grátt, en sú fylling sem er yfir öðr-
um eykur frekar við listrænt gildi
þeirra en hitt. Veigur þeirra telst,
hve sjálfsprottnar þær eru og ein-
lægar jafnt hjá lærðum sem áhuga-
mönnum og jafnframt bernskar hjá
hinum síðarnefndu og þó stundum
í margslunginni skreytikenndri
tækni eins og hjá Sölva Helgasyni.
Það er ekki laust við að sumar
myndirnar hafi höfðað sterkar til
rýnisins en aðrar, og þannig varð
honum starsýnt á sérstæð vinnu-
brögð í vatnslitamynd Jóns Guð-
mundssonar prests í Stærra-Ár-
skógi (1635-1696) og hins fína
handbragðs í vatnslitamynd Hjalta
Þorsteinssonar prests í Vatnsfirði
(1665-1754). Olíumynd óþekkta
málarans frá 17 öld, sem álitin er
af Ragnheiði Jónsdóttur konu Gísla
Þorlákssonar biskups á Hólum, telst
merkilegt rannsóknarefni. Sæ-
mundur Magnússon Hólm var
gæddur yfirburða hæfileikum sem
greinilega koma fram í rauðkrítar-
myndum hans af Guðmundi Ketils-
syni sýslumanni i Búðardal, Páli
Jónssyni klausturhaldara, Elliða-
vatni, Sigurði Péturssyni sýslu-
manni og skáldi og Sveini Pálssyni
landlækni. Myndir Helga Sigurðs-
sonar af Jónasi Hallgrímssyni
hreyfa svo alltaf fína og sterka
strengi í íslendingnum í manni, og
einkenni þeirra er sérstæður teikni-
stíll. Það er eins og tíminn þrengi
sér út úr þessum myndum og taki
af virkt í hönd skoðandans, og þær
hafa sem slíkar í senn mannfræði-
lega sem sagnfræðilega skírskotun.
Veðraðar myndir Arngríms Gísla-
sonar, svo sem af Aðalbjörgu Sig-
urðardóttur, húsfreyju á Brenniási,
Þorbjörgu Þórarinsdóttur, húsfreyju
í Gullbringu og sjálfsmynd hans
sýna hve fylling tímans getur gert
gömul myndverk heillandi og jafn-
vel nútímaleg.
Leikmenn eins og Sveinungi
Sveinungason, vinnumaður og bók-
bindari, að Lóni, Kelduhverfi, og
Sigfús Sigurðsson „mállausi" stað-
festa að umtalsverða hæfileika var
líka að finna meðal alþýðu manna.
Sýningunni er vel fyrir komið og
uppsetning hennar hefur tekist með
ágætum, en dálítið erfitt getur í
fyrstu verið að finna ákveðnar
myndir. Sýningarskráin er þokka-
leg, en æskilegt hefði verið að gera
hana mun betur úr garði svo hún
hæfði vægi sýningarinnar. Þetta er
ekki stór sýning, en hún er í senn
fögur og mikil fyrir þann blossa lífs-
magna sem hún opinberar.
Bragi Ásgeirsson
Þorsteinn Guð- Arngrímur Gíslason Sigurður Guð-
mundsson (1817- (1829-1887) málari, mundsson (1833-
1874) málari, Hlíð, sjálfsmynd, blýant- 1874) málari, Þuríð-
Gnúpverjahreppi. ur og svartkrít. ur Sveinbjarnar-
Sjálfsmynd 1846, dóttir Kúld, 1858.
svartkrít á pappír.
Málverka-
sýning í
Utkoti
ALFREÐ Björnsson bóndi í
Útkoti á Kjalarnesi heldur mál-
verkasýningu í Útkoti dagana
15. og 16. júlí. Alfreð sem verð-
ur áttræður 15. júlí byijaði að
fást við
myndlist á
sjötugsaldri,
én fyrstu verk
hans voru
unnin í járn.
Á sýningunni
erú olíumál-
verk, aðallega
landslags-
myndir.
Alfreð nam í tvo vetur í
Myndlistarskólanum í Reykja-
vík. Hann hefur haldið einka-
sýningar áður, meðal annars á
Djúpuvík á Ströndum og Djúpa-
vogi.
Sýningin í Útkoti er opin
báða dagana frá kl. 13.
Flateyjardagar
EFNT er til „Flateyjardaga“
annað árið í röð með sýningum
og ýmsum uppákomum.
Formlega hófust dagamir
fimmtudaginn 13. júlí með því
að haldið var í Flatey aflrauna-
mótið „Vestfjarðavíkingurinn".
Árni Elfar opnar sýningu á
málverkum og teikningum
laugardaginn 15 júlí og sama
dag verður opnuð í Veitinga-
stofunni Vogi sýning á gömlum
ljósmyndum úr safni Ólafs
Steinþórssonar.
Ennfremur verður opnuð
sýning í Kirkjunni á ljósmynd-
um úr safni Þorsteins Jóseps-
sonar.
Sögusýning verður sett upp
úti á spjöldum, sem lýsir byggð-
inni og mannlífinu í stuttu máli
og myndum.
Helgina 11., 12. og 13. ágúst
verður aðaldagskrá „Flateyjar-
daga“. Þá verður ýmist gert sér
til skemmtunar, meðal annars
leikhús, bæði úti og inni, lúðra-
sveit, kórsöngur, einsöngur og
tónleikar. Flateyjardögum lýk-
ur 31. ágúst.
Alfreð Björnsson