Morgunblaðið - 25.10.1998, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Afkomendur Vilhjálms Stefánssonar mannfræðings og landkönnuðar
ÍSLENSKUM
INÚÍTUM
ALEX St efánsson á yngri ánun í hópi félaga.
I norðvesturhluta Kanada búa inúítar
af íslensku bergi brotnir. Þetta eru
afkomendur Alex Stefánssonar, sonar Vil-
hjálms Stefánssonar mannfræðings og
landkönnuðar, og Fanníar Pannigablúk
saumakonu af ættum Inúpíaka. Gfeli
Pálsson forvitnaðist um líf þessa fólks
í ferð sinni til Bresku Kólumbíu á dögun-
um. Meðal annars ræddi hann við dóttur-
dóttur Alex, Katrínu.
YRIR nokkru {10.
maí sl.) ritaði ég
grein í Morgunblaðið
(„Leyndarmál Vil-
hjálms: Alex saga
Ste£ánssonar“) um
Vilhjálm Stefánsson, son hans Alex
og barnsmóður, Fanní Pannigablúk,
saumakonu af ættum Inúpíaka í
norðvesturhéruðum Kanada, Frarn
kom að Vilhjálmur hefði þagað um
son sinn, bæði í dagbókum sínum
frá þeim leiðangri þegar kynni
takast með honum og Fannie
{svokölluðum „öðrum leiðangri"
1908-1912) og í prentuðum ritum
sínum. Hins vegar væru sterkar vís-
bendingar um náin tengsl Vilhjálms
og Fanníar (bæði í sendibréfum
vina Vilhjálms að honum látnum og
eins á milli lína í dagbókum Vil-
hjálms sjálfs), altalað hefði verið á
norðurslóðum Kanada að Alex væri
sonur hans, þeir hefðu verið fizrðu
líkir og sumir hefðu raunar haldið
því fram (m.a. dóttír Alex, Georgína
Stefánsson) að Fanm' og Vilhjálmur
hefðu verið hjón samkvæmt siðum
inúíta. Leidd voru rök að því að
nokkrar ástæður hefðu verið fyrir
þögn Vílhjálms um inúítafjölskyldu
sína, persónulegar, sögulegar og
| menningarlegar.
| Áðumefnd grein mín um sam-
i skipti Vilhjálms og inúíta var að
mestu leyti byggð á engilsaxnesk-
um rituðum heimfldum og viðtölum
við bandaríska samferðamenn Vil-
} hjálms. En hver voru sjónarmið
inúíta? Hvemig skyldu afkomendur
hans, fjölskylda Fanníar, hafa túlk-
að tengslin við Vflhjáhn og þögn
hans um inúítafjölskylduna eftir að
hann hvarf af vettvangi? I stuttri
ferð minni til Vancouver fyrrihluta
októbermánaðar tókst mér, fyrir
röð tflvfljana og milligöngu hjálp-
samra Vestur-Islendinga, að hafa
uppi á nokkrum ættingjum Vil-
hjálms vestra, nu. einum beinum
afkomanda Vilhjálms, Katrínu
Tochor Unalín háskólanema. Eg
greip feginn tækifærið sem hér
gafst tfl að spyrjast fyrir um líf
hennar og fjölskyldu, hugmyndir
þeirra um Vilhjálm og samskiptí
inúítafjölskyldunnar og írændfólks í
hópi Vestur-íslendinga.
Katrínar saga Tochor Unalín
Við Katrín komum okkur fyrir á
kyrrlátu kaffihúsi í miðri Vancou-
ver, segjum örlítil deili á okkur
sjálfizm og losum xun málbeinið. Og
ég set segulbandið í gang, líkt og
Umbi forðum í Kristnihaldi Hall-
dórs Laxness, sem sendur var undir
Jökul til að rannsaka söfnuð.
Katrín er af flestum sem tíl henn-
ar þekkja kölluð „Kate“, en hún var
skírð Katrín Tochor Unalín. Inúítar
hafa sjaldan ættarnöfn en oft er
þeim gefið nafn náins ættíngja eða
fjölskylduvinar. „Unalín" nafii
Katrínar er í höfuðið á konu frá Inu-
vik. Móðir Katrínar er Georgína
Stefánsson, sonardóttir Vilhjálms
Stefánssonar. Faðir hennar, Jerome
Tochor, sem er af tékkneskum ætt-
um, kynntist Georginu þegar hann
vann sem tæknifræðingur í Inuvik.
Katrín er 29 ára, elst þriggja
systra, eilítið pönkuð, með hringa
þrædda í augabrún og eyra og skær-
bláan úða í hárinu. Hún er athugul
og fjörmikfl, á auðvelt með að segja
frá og hefur margt reynt um dag-
ana. Sautján ára fór hún að heiman
„til að losna undan húsaga“ og mán-
uðum saman ferðaðist hún um víða í
Mið-Ameríku og lærði spænsku.
Hún hefur unnið ýmis störf á skrif-
stofum og veitingahúsum. Katrín
fluttí tíl Vaneouver fyrir tæpum ára-
tug og býr þar nú með breskum
manni, sem hún kynntíst fyrir
nokkrum árum þegar hún vann sem
þjónustustúlka á veitingahúsL
Móðir Katrinar, Georgína, ólst
upp í Inuvik í norðvesturhéruðum
Kanada. Foreldrar hennar, Alex og
Mabel, eignuðust sjö böm en misstu
eitt. Oft voru þau Alex og Mabel
mánuðum saman á ferðum á
túndrunni við McKenzie-fljótið, að
veiða fisk og eltast rið veiðidýr með
byssu og gildrur. Þess á milli komu
þau tfl Inuvik þar sem bömin vom í
umsjá annarra á meðan þau voru í
burtu. Stundum skvettu foreldrarair
hressilega í sig þegar þau komu tíl
byggða, lúin eftir langa fjarv'em.
Fyrstu árin bjó Katrín með fjöl-
skyldu sinni í samfélagi inúíta í Inu-
vik, en foreldrar hennar ákváðu
fljótlega að flytjast með dætumar
suður á sléttumar svo að þær „ættu
fleiri kosta völ en að verka skinn“.
Foreldrar hennar skildu fyrir
skömmu
Katrín segir þær systur „flinkar
með tölur“ og allar hafi þær gengið
menntaveginn; ein er hagfræðingur,
önnur verkfræðingur og sjálf leggur
hún stund á haffræði og lífíræði,
eftir nokkurra ára hlé á námi.
Katrin gerir ráð fyrir að útskrifast
frá Háskóla Bresku Kólumbíu og
hún vonast tfl að vinna við rann-
sóknir í framtíðinnL Háskólamennt-
un kunni að gefa henni tækifæri tfl
að ferðast og starfa erlendis.
Beiskja barnabarnanna
Bamaböm Vilhjálms vom bitur
vegna afskiptaleysis Vilhjálms afa
síns. I Inuvik vissu allir um faðemi
Alex, afa Katrínar, en af Vflhjálms
hálfu og hans fjölskyldu var „alls
ekki um neina viðurkenningu að
ræða“ og lengi vel gætti töluverðrar
beiskju og reiði meðal inúítanna
vegna þessa. Móðir Katrínar bar af-
ar mikla virðingu fyrir landkönnuð-
inum fræga þegar hún var ungling-
ur, skrifaði um þennan afa sinn í
tímarit og ortí um hann Ijóð. Ein-
hverju sinni skrifaði hún honum
persónulegt bréf, en fékk ekkert
svar sem henni þóttí mjög miður.
Katrín segist ekki vita mikið um
Whjálm langafa sinn, annað en það
,,aö langamma hennar hafi annast
hann á ferðum hans og hann hafi
skrifað einhverjar bækur“. Fjöi-
skyldan hafi ekki sagt sér mikið rnn
bann eða yfirleitt haft mörg orð um
hann, „sennflega vegna þess að
hann hafi ekki gengist við syni sín-
um“. Stundum hafi fólk við háskól-
ann í Vancouver, sem eitthvað
þekkir til starfa Vflhjálms og verka,
sagt við hana: „Svo hann var langafi