Dagblaðið Vísir - DV - 05.03.1993, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDACUR 5.-MARS 1993
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverö á mánuði 1200 kr.
Verö I lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Byrgjum brunninn
Hvað er að gerast með bömin okkar? Hvað er að
gerast í samfélagi okkar? Hvers konar þjóðfélagsþegna
erum við að ala upp?
Fréttimar af framferði unglinganna gagnvart eigum
og munum í sumarbústöðum við Meðalfellsvatn em
hrollvekjandi. Engin virðing er borin fyrir eignum ann-
arra né heldm: siðferðiskennd eða samviska gagnvart
umhverfinu. í ljós kemur að hér eiga einstaklingar hlut
að máh, sem teljast síbrotamenn á máh lögreglu, ungl-
ingar, rétt fermdir, sem hafa aðahega átt sér samastað
í götunni og á unghngaheimilum.
Nokkrum dögum áður hefur lögreglan í Breiðholti
gefið átakanlegar lýsingar á afbrotahneigð æskufólks
sem skipuleggur innbrot og líkamsmeiðingar og dregur
jafnaldra sína markvisst á tálar.
Aðrar og dapurlegar frásagnir eru af könnunum, sem
gerðar hafa verið um hegðan og atferli barna, sem benda
tíl að böm hreyfi sig mun minna en áður. Þau hafa
ekki þrek, þau kunna varla að ganga í takt og eru á
unga aldri orðin kyrrsetufólk.
Onnur könnun upplýsir að börn og unglingar lesi
minna og minna með hverju árinu. Á sama tíma hrakar
árangri þeirra í námi, metnaður fer þverrandi og gervi-
þarfir og menningarsnauðar afþreyingar era helstu við-
fangsefnin.
Kannske á ekki að spyrja hvað sé að gerast með böm-
in okkar. Nær væri að spyrja hvað við séum að gera
bömunum okkar? Afvegaleidd böm, hreyfilömuð og
áhugalaus ungmenni era afsprengi þess uppeldis sem
þeim stendur til boða. Böm verða ekki að glæpamönn-
um að tilefnislausu. Böm hafa það sem fyrir þeim er
haft, hvort heldur í íþróttum, lestri, námi eða tóm-
stundaiðju hvers konar. Siðferði, réttarvitund og heh-
brigt mat er árangur og uppskera þess umhverfis og
andrúmslofts sem bömin njóta eða gjalda. Það er enginn
vegur að kasta ahri ábyrgð og sök á hálfþroska ung-
menni og kenna þeim um athafnir eða athafnaleysi.
Spehvirkin við Meðalfehsvatn era aheiðingar af fortíð
ungmennanna sem þar era að verki, orsökin hggur í
uppeldi og aðstæðum en ekki grimmd eða meðfæddri
illmennsku.
Er ekki kominn tími th að þjóðfélagið gefi þessari
alvarlegu og ískygghegu þróun gaum? Eigum við ekki
að staldra við og víkja huganum að öðra heldur en karp-
inu um lífsgæðin og launakjörin og huga að sjálfri alvör-
unni, framtíðinni, bömunum, okkar nánasta umhverfi?
Eða hvers virði era laun og lífsins gæði ef undirstöðum-
ar hrynja og æskan tapar áttum? Ekkert hlutverk er
merkhegra né mikhvægara en hlutverk uppalandans.
Það hlutverk virðist hafa gleymst í lífsgæðakapphlaup-
inu.
Það hefur verið efnt th átaks um landgræðslu, átaks
um vegalagningu, átaks fyrir sjúka og fatlaða. Við höfum
jafnvel efnt th átaks um þyrlukaup. En er ekki tíma-
bært að gera eitt stórt átak th að koma bömunum okk-
ar th manns? Rækta það sem mikhvægast er: fólkið sem
á að erfa landið.
Mannghdi er fólgið í þekkingu, réttlætiskennd og lík-
amshreysti. Aht fer þetta þverrandi meðal æskufólks.
Og sökin er okkar, hinna fuhorðnu, foreldranna og for-
ystumannanna í þjóðfélaginu sem hafa vanrækt að
sinna þeim skyldum sem era dýrmætastar hverri þjóð;
skyldunum gagnvart börnunum.
Byrgjum brunninn áður en bamið dettur ofan í.
Ehert B. Schram
„Með nýlegum breytingum á greiðslu fyrir sérfræðilæknishjálp og lyf hefur komist á sú kerfisbreyting að nú
eru gjöldin í meginatriðum hlutfallsleg," segir í grein höfundar.
Hverjir greiða
fyrir heilbrigðis-
þjónustuna?
Nýlega hafa gjöld fyrir sérfræði-
læknisþjónustu verið hækkuð.
Jafnframt hefur hlutdeild sjúkl-
inga í lyfjakostnaði aukist. Spurt
er hvað hér búi að baki og hvort
sjúklingar séu famir að greiða
umtalsverðan hluta heilbrigðisút-
gjaldanna.
Nauösyn aðhalds
Fyrri spumingunni er auðsvar-
að. Hemja verður þrálátan ríkis-
sjóðshalla eigi að takast að ná
stjóm á efnahagsmálunum og
foröa okkur frá sömu örlögum og
nú blasa við Færeyingum. Þar sem
heilbrigðismál taka til sín um fjórð-
ung af ríkisútgjöldunum verður
ekki hjá því komist að taka þar til
hendinni.
Verið er að vinna að úttekt á því
hvað náðist að draga mikið úr
kostnaði ríkisins vegna heilbrigðis-
mála á sl. ári. Fyrstu niðurstöður
benda til þess að þar sé um nær 2
miiljarða kr. að ræða að allt að 7%
af útgjöldum ríkisins til þessara
mála.
Með nýlegum breytingum á
greiöslu fyrir sérfræðilæknishjálp
og lyf hefur komist á sú kerfis-
breyting aö nú em gjöldin í megin-
atriðum hlutfallsleg. Notendur
þjónustunnar verða þá áþreifan-
lega varir við hvað hún kostar.
Jafnframt þurfa læknar, tann-
læknar og lyfsalar að ganga að
fullu frá reikningum í viðurvist
sjúklings. Hvort tveggja veitir
gagnkvæmt aðhald. í umræðu er-
lendis um gjaldtöku fyrir opinbera
þjónustu em einmitt færð þau rök
að gjaldtakan sé til aðhalds fremur
en til tekjuöflunar.
Heilbrigðisútgjöld
almennings
Þjóðin varði á síðasta ári nær
þremur tugum milljarða kr. til heil-
brigðismála eða um 8,4% af þjóðar-
KjaUarinn
Þorkell Helgason
aðstoðarmaður
heilbrigðisráðherra
útgjöldunum. Af þessari upphæð
komu 13% beint frá almenningi.
Afgangurinn er greiddur með al-
mennum sköttum. í samanburði
við önnur lönd er hin beina kostn-
aðarhlutdeild lág. í ríkjum Efna-
hags- og framfarastofnunar Evr-
ópu, OECD, - en þeim tilheyra öll
iðnríki Vesturlanda - var greiðslu-
hlutfall almennings árið 1990 að
meðaltali um 26% eða helmingi
hærra en hjá okkur. Af 24 ríkjum
OECD er hin beina þátttaka al-
mennings í heilbrigðisútaöldun-
um einungis í tveimur þeirra lægri
en hjá okkur.
Armar mælikvarði á hlutdeild
almennings í heilbrigðisútgjöldum
fæst með því að skoða þátt þeirra
í heimilshaldi vísitölufjölskyld-
unnar. Eftir gjaldahækkanimar í
ársbyrjun metur Hagstofan vægi
heilbrigðismála í vísitölugnmnin-
um vera 2,8%.
Öryggisnet
Velferðarkerfið mæhst ekki að-
eins í meðaltölum. Þrátt fyrir að
vísitölufiölskyldan sUgist vart und-
an heUbrigðisútgjöldum sínum eru
umtalsverð einstaklingsbundin
frávik. Því er nauðsynlegt að hafa
öryggjsnet. Þaö er gert með há-
marki á gjaldi fyrir hvem lyfseðU,
sérgjaldskrám fyrir lífeyrisþega og
að hluta fyrir böm, eða stórfeUdum
afslætti þegar lækniskostnaður
hefur náð vissu marki. Með þessu
móti ætti að vera afar sjaldgæft að
árleg fiölskylduútgjöld tíl lyfja- og
læknishjálpar fari yfir 50 þús. kr.
Flestir ættu að geta tekið áhættu
að því marki - en ekki allir. En er
í þeim tilfeUum þá ekki fleira sem
á bjátar, vandamál sem leysa verð-
ur með almennri félagslegri að-
stoð? Ákjósanlegasta lausnin er að
sjálfsögðu sú að koma í veg fyrir
fátækt. Brýnast í þeim málum er
að hamla gegn atvinnuleysi. Það
er okkar stærsta velferðarmál nú.
Þorkell Helgason
„Þjóðin varði á síðasta ári nær þremur
tugum milljarða kr. til heilbrigðismála
eða um 8,4% af þjóðarútgjöldunum. Af
þessari upphæð komu 13% beint frá
almenningi. Afgangurinn er greiddin’
með almennum sköttum.“
Skoöanir annarra
Kostnaður heilbrigðiskerf is
„Eins og landlæknir hefur sýnt fram á eru inni
í tölum heUbrigðisútgjalda hér á landi útgjöld sem
erlendis eru flokkuð með félagslegum útgjöldum.
Þetta var rækUega rekið ofan í heUbrigðisráðherra
í fyrra - ennþá tönnlast hann samt á því að heUbrigð-
iskerfið sé dýrara hér en góðu hófi gegnir. Staðreynd-
in er sú að í heUbrigðisútgjöldum erum við á svipuð-
um stað í röð OECD-ríkja og í þjóðartekjum á mann
og það er eðlUegt. í menntamálum erum við hins
vegar miklu neðar á listanum en í þjóðartekjum á
mann en í heUbrigðistekjum. Það er óeðhlegt."
Svavar Gestsson í Mbl. 3. mars.
BJörgunarmál
„Hvort sem mönnum líkar það betur eða verr,
er það staðreynd að á suðvesturhomi landsins er
björgunarsveit hersins staðsett og hefur yfir fjórum
björgunarþyrlum að ráða og von er á þeirri fimmtu.
Það er einnig staðreynd að þessi björgunarsveit hef-
ur tekið fullan þátt í björgunarstörfum hérlendis
þegur hún hefur verið köUuð til. Þetta gerir það að
verkum að aUur þyrlukostur, sem tíl er í landinu,
er staðsettur á einu landshomi."
Leiðari í Tímanum 3. mars.
Kynlíf og kynhegðun
„Á meðan okkur finnst erfitt að tala um kynlíf
og ráðumst á ákveðna kynhegðun með fordómum,
vandlætingu og vanþekkingu verður forvamarstarf
torsótt. Það reynist mim erfiðara að ná tíl þefrra sem
þurfa að vera með í undirbúningi fræðslunnar og
þeirra sem þurfa á henni að halda. Samfélagið verö-
ur að búa þannig í haginn fyrir fólk að það sé æski-
legt og auðvelt að stunda ömggara kynlíf og æ vit-
lausara að „taka sjensinn“.“
Jóna Ingibjörg Jónsdóttir í Mbl. 4. mars.