Dagblaðið Vísir - DV - 07.11.1994, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1994
15'
Bókalaus þjóð
er blind á framtíð
Þjóöarbókhlaöan verður opnuö
1. desember næstkomandi. Þar
munu Háskólabókasafn og Lands-
bókasafn sameinast í Þjóðbóka-
safn. Með því verður lagður grunn-
ur að upplýsingamiðstöð fyrir alla
þjóðina. Þeir sem nota tölvu geta
tengst safninu beint og nýtt sér
gögn þess og með ljósleiöarakerfi
verður hægt að senda efni frá því
um allt land. Möguleikarnir eru
mikhr. í Þjóðarbókhlöðu verður
einnig mikilvægasta bóka- og tíma-
ritasafn landsins og gagnasöfn á
geisladiskum fyrir háskólanema og
aðra nemendur, kennara og þá sem
stunda rannsóknir. Það er hluti af
menningu þjóðarinnar að vera
skapandi jafnt á sviði lista og vís-
inda. Þjóöarbókhlaðan hefur verið
lengi í smíðum, um aldarfjórðung,
en nú er hún tilbúin, tilbúin til að
Kjallarinn
Guðrún Agnarsdóttir
læknir
„Ýmislegt getum við íslendingar spar-
að og mörgu getum við hagrætt en aldr-
ei megum við spara við menntun næstu
kynslóða. í því væri fall okkar falið.“
„Þeir hafa að eigin frumkvæði hrundið af stað myndariegu átaki til að
búa Þjóðarbókhlöðuna betri bókakosti, þjóðarátaki fyrir þjóðbókasafn."
verða sannkallað forðabúr fyrir
alla landsmenn.
Veganestið er rýrt í roðinu
Þegar sjónir beinast að hinu nýja
Þjóðbókasafni kemur í ljós að það
er heldur en ekki rýrt í roðinu. Sá
forði sem fróðleiksfúsum er ætlað-
ur er bókaþjóðinni til skammar. í
fyrirhyggjuleysi hefur fé verið
skammtað til bóka- og tímarita-
kaupa og annarra gagnasafna um
langa hríð. Samanburöur við allar
helstu nágrannaþjóðir okkar um
fjármagn til háskólabókasafna er
okkur afar óhagstæður og erfitt að
finna nema fámenna skóla í litlum
bæjum erlendis sem svipar til há-
skóla okkar. Þeir eiga þó flestir eða
allir aðgang að stærri og fullkomn-
ari .söfnum. Úrelding upplýsinga
getur verið mishröð eftir því hvaða
fræöigrein er um að ræða en í allt-
of mörgum þeirra hefur ekki verið
séð fyrir eðlilegri endurnýjun bóka
og tímarita háskólans. Þetta veikir
hlut íslenskra námsmanna og get-
ur orðið þeim beinlínis skaðlegt.
íslenskir foreldrar hafa lengi vitað
að góð menntun er börnum þeirra
vænlegt veganesti fyrir framtíðina.
Þessi gömlu sannindi hafa öðlast
enn meira gildi nú þegar þekking
og nýting hennar ræður aíkomu
og framtíðarkostum þjóða í ríkara
mæh en nokkru sinni fyrr. íslend-
ingar hafa nýlega orðið aðilar að
samningi um evrópska efnahags-
svæðið og umræöa hefur jafnvel
veriö um aöild aö Evrópusamband-
inu. Báðir þessir kostir bjóða heim
mikilh samkeppni í íslensku at-
vinnulífi. Jafnt í samskiptum við
Evrópu og aðrar þjóðir heims er
okkur mikilvægt að eiga vel
menntað fólk til munns og handa.
Það er okkar mesta auðlind.
Guð hjálpar þeim sem
hjálpa sér sjálfir
Það eru ánægjuleg tíðindi að há-
skólastúdentar skuh ekki una þess-
um kotungsbrag og vilji leggja sitt
af mörkum. Þeir hafa að eigin
frumkvæði hrundið af stað mynd-
arlegu átaki til að búa Þjóðarbók-
hlöðuna betri bókakosti, þjóðará-
taki fyrir þjóðbókasafn. Sjálfir hafa
þeir þegar lagt myndarlega til söfn-
unarinnar.
Ýmislegt getum við íslendingar
sparað og mörgu getum viö hag-
rætt en aldrei megum viö spara við
menntun næstu kynslóða. í því
væri fall okkar faUö. Stúdentar
munu leita til almennings, fyrir-
tækja, fulltrúa erlendra ríkja og
íslendinga erlendis. Öll getum við
lagt okkar skerf til að fylla þessa
mikilvægu hlöðu og tryggja end-
urnýjun vista hennar. Margt smátt
gerir eitt stórt.
Framsýn fyrirtæki, félög eða
stofnanir gætu t.d. tekið fræðigrein
eða tímarit í fóstur og gefið and-
virði bókakosts eða tímaritsáskrift-
ar. Efnt verður til happdrættis,
Skólaþrennu, en allur ágóði þess
rennur til þjóðbókarsjóðs. Það hef-
ur lengi verið hægt að reiða sig á
örlæti íslendinga við að leggja sitt
af mörkum til að bjarga öðrum
þjóðum á hættustund. Vonandi
berum við gæfu til að bjarga okkur
sjálfum.
Guðrún Agnarsdóttir
Landbúnaður eða sjálfsþurftarbúskapur?
Fjöldagjaldþrot blasir við kart-
öflubændum og ylræktarbændum.
SkeUileg staða þessara tveggja
greina er ekki einsdæmi í landbún-
aðinum. Margar búgreinar standa
höllum fæti í kjölfar mikiUa lækk-
ana á afurðaverði. Er þetta forleik-
urinn að svanasöng landbúnaðar-
ins eða nauðsynleg og æskileg þró-
Verðhrun *
Orsök þess að kartöflufram-
leiðsla og ylrækt stendur jafn Ula
og raun ber vitni má rekja til eftir-
farandi þátta: Verðmyndun ræðst
á markaðnum, framleiðendur eru
margir og smáir og síðast en ekki
síst dreifist heUdarframleiðsla árs-
ins á stuttan uppskerutíma (að
sumum blómategundum undan-
skUdum). Jafnframt hefur orðið
samþjöppun í smásölunni, smásal-
ar eru færri og stærri.
Þetta þýðir á mæltu máli að verð-
ið hrynur á uppskerutímanum,
langt undir framleiðslukostnað, og
það fer síðan eftir uppskerumagni
hvenær það hækkar aftur. Við
þetta bætist að stór hluti ylræktar-
innar stendur frammi fyrir á viss-
um árstímum niðurgreiddri sam-
keppni erlendis frá vegna EES-
samningsins.
Gjaldþrot
Fyrir langflesta framleiðendur
þýðir þetta að þeir fá ekki upp í
Kjállariim
á vonarvöl, eftir mörg og samfelld
mögur ár.
Lágmarksverð
í nágrannalöndum okkar hafa
menn komið upp svonefndu lág-
marksverði sem tryggir lágmarks-
stöðugleika innan vissra marka.
Fari verðið of hátt er opnað fyrir
innflutning. Einu ríkin, þar sem
leiðendur tekjutengdan stuðning
sem gerir þeim kleift að taka ein-
hvern hluta framleiðslunnar af
markaði.
Það er nokkuð ljóst aö hér á landi
hefur mönnum einhverra hluta
vegna láðst að gera landbúnaðnum
kleift að starfa innan vébanda
markaöslögmálanna þrátt fyrir
háværar kröfur þar um. Bændur
Helga Guðrún Jónasdóttir
forstöðumaður Upplýsinga-
deildar landbúnaðarins
framleiðslukostnað nema fyrir
hluta, stundum aðeins lítið brot,
af uppskerunni, nema í sérlega lé-
legu árferði og þá vinnur rýr upp-
skera á móti hærra afurðaverði.
Skuldsettasti hluti framleiðenda
verður gjaldþrota, með tilheyrandi
kostnaði fyrir bankakerfið eða
aðra kröfuhafa.
Nýir framleiðendur bætast síðan
í hópinn og hringrás undirboða og
gjaldþrota heldur áfram. Að þessu
sinni bendir margt til þess að
óvenjustór hópur framleiðenda sé
„Það er nokkuð ljóst að hér á landi
hefur mönnum einhverra hluta vegna
láðst að gera landbúnaðinum kleift að
starfa innan vébanda markaðslögmál-
anna þrátt fyrir háværar kröfur þar
um.“
ekki er lágmarksverð fyrir frum-
framleiðslu í landbúnaði, eru þau
sem af hreinni neyð stunda svo-
nefndan sjálfsþurftabúskap. Það er
síðan misjafnt hvemig myndun
lágmarksverðs er háttað.
Innan ESB er það t.a.m. ákveðið
af framkvæmdanefndinni. Þá er
framleiðendum heimilt takmarkað
verðsamráð; þeir geta tekið fram-
leiðslu af markaði upp af vissu
marki og fá til þess jöfnunargjalda-
tekjur af innfluttum samkeppnis-
vörum. í Bandaríkjunum fá fram-
standa meira eða minna berskjald-
aðir gagnvart verðsveifium á
markaðnum, með framleiðslu sína,
sem kostnaöarsamt er eða ómögu-
legt að geyma og tekur langan tíma
í framleiðslu.
Á þessu hafa aðrar þjóðir löngu
áttað sig. En það er eins og við
höldum að íslenskur landbúnaður
búi við þá sérstöðu að samkeppnis-
hæfni hans sé í beinu línulegu falh
við fjölda gjaldþrota á ári.
Helga Guðrún Jónsdóttir
Rekstri Kisiliðjunnar í Mý-
vatnssveit hætt árið 2010?
Gisli Már Gíslason,
formadur náttúru-
rannsóknarslödvar
viöMývatn.
Ekkiannað
Mývatn til
„Það má
segja að til
grundvallar
ákvörðunar
um lokun
Kísihðjunnar
liggi einn til
tveir hillu-
metrar af
: skýrslum sera
sýna hver
áhrif kísil-
gúrtökunnar eru, en hinir notast
við brjóstvitið. Niðurstöður mjög
fjölþættra raimsókna leiða í ljós
að breytíngin á straumakerfi
vatnsins flytur til efsta setlagið í
þær gryfjur sem. myndast og þetta
efsta setlag er fæöa fy rir raýpödd-
urnar sem síðan eru fæða fugla
og fiska. í annan stað eru dýpkuð
svæði í vatninu ónýtanleg fugli
og fiski sem fæðuuppspretta, þau
eru dauð. Fleira kemur til, en
niöurstaðan er sú að það sé ekki
ásættanlegt fyrir Mývatn sem
hefur náttúruverndargildi á
heimsmælikvarða að halda þess-
ari starfsemi áfram. Það ekkert
annað Mývatn til. Þaö er hvergi
til þessi þettleiki fugla á vatni
fyrr en fariö er yfir 3 þúsund km
í vesturátt, eða jafn langt iaustur
til svæða í Síberíu. Á milli þess-
ara svæða er hvergi að finna aðr-
ar eins uppeldisstöövar fyrir and-
fugla og á Mývatni. Það er e.tv.
ekki fjarri lagi að Mývatn gefi af
sér sama fjölda af andfugli og
Noregur og Svíþjóð til samans."
Hjákátleg
rök
„Þegar
námaleyfi
Kísiliöjunnar
var gefið út í
apríl árið 1993
kom skýrt
fram hjá þá-
verandi um-
hverfis- og
iðnaðarráð-
herrum að
um tvö aö-
skilin mál væri aö ræöa, annars
vegar útgáfa námaleyfis sem
gilda skyldi til ársloka 2010, og
hins vegar írumvarp til breytinga
á lögunum um verndun Laxár og
Mývatns. Það er Ijóst að ef þetta
frumvarp verður óbreytt að lög-
um, þýðir það endalok verksmiðj-
unnar árið 2010. Þetta framvarp
verður hins vegar ekki lagt fram
sem stjórnarfrumvarp vegna
þess að það er bullandi ágreining-
ur í ríkisstjórninni um þetta
ákvæði, þ.e. að verksmiðjunni
skuh lokað á þessum tíma. Hins
vegar hefur Náttúruverndarráö
haldið því statt og stöðugt fram
að til sé samkomulag um að verk-
smiðjunni verði lokað á þessum
tíma, eða fyrr. Um það getur ekki
verið opinbert samkomulag þar
sem frumvarpiö hefúr ekki verið
samþykkt. Ef Náttúruverndar-
ráði hefur hins vegar verið gefið
eitthvert vilyrði um þetta á bak
viö fyrirtækið og á bak við ríkis-
stjómina, þá er það hlutur sem
viö vitum ekki um. Þaö hefur
komið fram lijá umhverfisráð-
herra að hftimi verksmiðjunnar
væri liðinn þar sem hún væri að
fullu afskrifuð. Þetta eru hjákát-
leg rök og ættu allt ehts að gilda
um önnur fyrirtæki. Kísiliðjan
malar um þessar mundir gull til
handa hluthöfum sínum og um-
mæh umhverfisráðherra eru
óskiljanleg.“
Friðrik Slgurósson,
framkvæmdastjórí
Kisiliðjunnar.