Þjóðviljinn - 30.11.1978, Blaðsíða 2

2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 30. nóvember 1978
Leikfélag Húsavikur:
Heiðursborgarar
eftir Brian Friel
þýðandi:
Jakob S. Jónsson
leikstjóri:
María Kristjánsdóttir
leikmynd og búningar:
Messíana Tómasdóttir
Leikfélag Húsavfkur hefur á
undanförnum árum sett markiö
hátt i vali sinu á verkefnum og
oft tekiö til meöferöar leikrit,
sem maöur myndi aö óreyndu
halda aö áhugamenn heföu litla
buröi til aö gera sómasamleg
skil. Ég hef aöeins séö eina af
sýningum þess áöur og get þvi
litiö sagt um sjálfur hvort metn-
aöur og listræn geta hafa ævin-
lega haldist I hendur. Svo rriikiö
er þó vist aö syning.á borö viö þá
sem húsvikingar frumsýndu á
laugardaginn var veröur aöeins
til þar sem leikstarfsemi er rót-
gróinog mikil reynsla fer saman
viö viöleitni til nýsköpunar.
Miöaö viö aö hér er aö verki fólk
sem hefur list sina I hjáverkum
og býr viö erfiö starfsskilyröi
hefur hér veriö unniö stórvirki.
Þaö þarf ekki litla áræöni til
þess aö ráöast i uppfærslu á
■verki á borö viö leikrit Brian
Friels. sem er samiö fyrir miklu
stærra og tæknilega betur búiö
leiksviö en þaö sem er i sam-
komuhúsi bæjarins. En ieik-
félagiö á greinilega yfir mjög
fjölhæfu og samhentu starfsliöi
aö ráöa sem gefst ekki upp
fyrir öröugleikunum. Og þaö
sem má finna aö þessari sýn-
ingu er aö minu mati næsta litil-
yægt hjá þvi sem hægt er aö
segja henni til hróss.
Blóðbað I Londonderry
Brian Friel er eitt þeirra
Irsku leikskálda sem sækja
sér efni i blóöuga baráttu
ira innbyrÖis og gegn yfir-
ráöum breta.'' Honum veröur
kannski ekki jafnaö viö
Sean O’Casey eöa Brendan Beh-
an, en hann er engu aö siöur
ágætur höfundur sem fyrr heföi
mátt kynna hér á landi. Sögu-
sviöiö I Heiöursborgurum, eöa
The freedom of the city eins og
leikritiö nefnistáfrummálinu, er
Londonderry á Noröur-írlandi
áriö 1972 eöa þar um bil. Bresk-
ur her og lögregla hafa ráöist
gegn friösamlegri mótmæla-
göngu kaþólsks fólks og tvistraö
henni meö táragasi, vatni og
gúmmikúlum. Þrjár manneskj-
ur-roskin kona-og tveir ungir
menn — leita hælis I ráöhúsinu
og lenda fyrir tilviljun inni i þvi
allra helgasta, skrifstofu
borgarstjórans. Herinn fær pata
af þvi aö mótmælafólk sé komiö
inn I bygginguna og hefur þegar
i staö um hana öflugt umsátur.
A meöan þau þrjú láta fyrirber-
ast ínn I skrifstofunni magnast
móöursýki hershöföingjanna
sem aö lokum eru farnir aö
imynda sér aö óvigur her
hermdarverkamanna leynist I
byggingunni. Fólkinu er skipaö
gegnum gjallarhorn aö koma út
og þegar þau hlýönast skipun-
tmum og birtast meö uppréttar
hendur eru þau skotin meö
köldu blóöi.
Afstaða áhorfandans
Þessi saga er uppistaöan I
leikriti Friels, og til þess aö
segja hana er beitt tækni sem
kann aö verka nokkuö framandi
á islenska leikhúsgesti. Leik-
myndin sýnir skrifstofu borgar-
stjórans og þar fer leikurinn aö
mestu fram. Allstór stökk eru
þó tekin I tima og rúmi, þvf aö
inn I leikinn fléttast vitnaleiösl-
ur I réttarhöldum sem siöar eru
haldin vegna manndrápanna. 1
upphafi sýningarinnar liggja lfk
þremenninganna á sviöinu, böö-
uöu bláu ljósi, og um leiö og
breskur dómari birtist ofan viö
sviöiö og yfirheyrslur hefjast
yfir fyrsta vitninu eru líkin
Herdis Birgisdóttir, Karl Hjartarson og Jón Fr. Benónýsson I hlutverk-
um sinum I sýningu Leikfélags Húsavlkur á Heiöursborgurum Brian'
Friels.
eitt sinn aö atvinnumennskan
væri versti óvinur leiklistarinn-
ar. Þó aö þaö kunni aö hafa ver-
iö full einstrengingslega til oröa
tekiö, þá er hitt vist aö áhuga-
menn, sem vinna aö list sinni af
sömu alvöru og einlægni og hús-
vlskir leikarar, þola aö til
þeirra séu geröar ströngustu
kröfur. Meö þessu er auövitaö
ekki sagt aö þeir standist sam-
anburö viö þrautþjálfaöa at-
vinnuleikara, hvaö tæknihliö-
ina varöar. Þó geta atvinnuleik-
hús ekki ævinlega boöiö upp á
sýningar, þar sem jafn litiö er
um falskar nótur og I sýningu
L.H. á Heiöursborgurum. Hér
er enginn aö rembast viö aö
stela senunni frá mótleikurun-
unvheldur vinnur hver sitt verk
af samviskusemi og viröingu
gagnvart heildinni. Jafnvel I
smærri hlutverkum er aö finna
leikara sem búa yfir mikilli
reynslu og hæfileikum.
vid tímann
dregin burt. Viö vitum þvi frá
upphafi hvernig allt hefur fariö
og þaö er ekki veriö aö reyna aö
gera okkur svo taugaveikluö af
spenningi aö viö hættum aö geta
hugsaö. Þaö eina sem viö vitum
ekki er hvernig dómsvaldiö
hegöar sér i málinu og þegar
þaö kveöur upp sinn úrskurö I
lokin, höfum viö einnig tekiö af-
stööu til þess sem þarna er aö
gerast. A einum staö I sýning-
unni flytja þremenningarnir
hver um sig stutta einræöu, þar
sem þau lýsa þvi hvernig þeim
varö viö þegar dauöa þeirra bar
aö höndum. Hér eru þau látin
ganga til vitnastúkunnar,
vinstra megin á sviöinu, og
ávarpa áhorfendur þaöan. Meö
þessum hætti eru áhorfendur
hvattir til þess aö fella einnig
sinn dóm, þó aö hætt sé viö aö
hann veröi annar en dómur hins
breska drottnara. Þó aö þetta
fólk sé siöur en svo gallalaust á
þaö samúö manns óskipta.
Þannig er siöferöisvitund okkar
teflt fram gegn þeirri réttvisi
sem er fólgin I köldum útreikn-
ingi kúgarans.
Vönduð leikstjórn
Þessi átök andstæöra llfs-
gilda, sem áhorfandinn tekur
fullan þátt i, koma þvi skýrt
fram I sýningu Leikfélags Húsa-
vfkur, án þess aö hún veröi
nokkurn timann aö leiöinlegri
eöa væminni siöferöispredikun.
Þvert á móti er hún full af lifi og
gáska og þátttaka áhorfandans 1
leiknum er viöa undirstrikuö
meö þvi aö færa leikinn út I
sjálfan salinn. Þessu bragöi er
þó beitt af smekkvisi og aöeins
þar sem þaö á fullan rétt á sér.
Og þaö leynir sér ekki aö leik-
stjórinn, María Kristjánsdóttir,
hefur haft fullkomiö vald á öll-
um grundvallarþáttum sýn-
ingarinnar og sveigt þá ákveön-
um en mjúkum tökum til sam-
ræmis viö heildar stefnuna. Ég
á auövitaö óhægt meö aö draga
ályktanir um vinnubrögö henn-
ar eftir aö hafa horft á eina sýn-
ingu, en þó þykist ég greina
mikiö leikstjórnarlegt raunsæi
gagnvart möguleikum leikhúss-
ins og leikaranna. Þetta má
m.a. marka af þvi, ab þó aö
túlkun ákveöinna persóna liggi
e.t.v. ekki beint viö út frá texta
þeirra, þá er ég ekki viss um
nema þær leiöir sem farnar eru
henti viökomandileikurum best.
Marla hefur auösæilega gætt
þess aö ofbjóöa ekki kröftum
þeirra meö því aö þröngva þeim
I einhvern fyrirfram ákveöinn
stakk, heldur leyft fólki aö
þreifa sig áfram I sameiningu
án þess aö hvika frá grund-
vallarmarkmiöum sýningarinn-
ar. Hér er tvimælalaust um
skynsamleg vinnubrögö áö
ræöa, þó aö hitt sé svo ljóst aö
þaö krefst mikils tima pg þolin-
mæöi aö láta sýningar vaxa
fram meö slíkum hætti. Ég er
ekki frá þvi aö þetta sé skýring-
in á þvi aö sumir kaflar
sýningarinnar, ekki sist i seinni
hlutanum, ná ekki nógu sterk-
um tökum á manni. En þar er
örugglega ekki kæruleysi um aö
kenna, heldur miklu fremur
timaleysi og erfiöum starfsaö-
stæöum.
Leikmynd og lýsing
Aöur en ég vik aö frammi-
stööu einstakra leikara, hlýt ég
aö fara nokkrum oröum um ytri
búnaö sýningarinnar: leik-
mynd, búninga og lýsingu. Leik-
dómarar hafa þann siö aö geta
leikmyndar siöast I greinum
sinum, en leikmynd og búning-
ar Messíönu Tómasdóttur
gegna stærra hlutverki I þessari
sýningu en svo aö þau veröi af-
greidd þannig. Fyrir framan
svartan bakgrunn standa
nokkrar grunneiningar skrif-
stofunnar, steindur giuggi og
málverk til hliöa, þunglamalegt
skrifborö á miöju sviöi og á bak-
sviöi voldugur veggur meö odd-
bogadyrum, sem minnir á
virkismúr. Svartir og gráir
litir einkenna leikmynd og bún-
inga flestra annarra persóna
en þeirra þriggja og gæöa and-
rúmsloftiö þrúgandi viröuleik
og alvöru. Leikmyndin verö-
ur þannig I raun aö mót-
leikara þremenninganna sem
fulltrúi þess valds sem þau eiga
i höggi viö og brýtur þau ab lok-
um á bak aftur. 1 grámuskuleg-
um þunga hennar birtist mann-
leiki þeirra enn skýrar en ella
og þau veröa okkur nákomnari.
Lýsing sýningarinnar hjálpar
einnig ágætlega til viö aö færa
þetta fólk nær okkur auk þess
sem hún samsvarar vel tíma-
skiptingum verksins. Full lýs-
ing er aldrei á sviöinu nema I at-
riöum þeirra inn i skrifstofunni
og þegar horfiö er annaö i tima
og rúmi er daufari og staö-
bundnari lýsingu beitt. 1 sumum
atriöanna, þegar sérstök þörf
er á aö skapa óhugnaö eöa gera
leikrýmiö hlutlaust, er jafnvel
beitt lituöum ljósum. Þessi
ljósanotkun styöur markvist viö
bakið á þeim andstæöum sem
eru aö verki f leiknum og auö-
veldar áhorfendum aö átta sig á
þróun frásagnarinnar. Þaö er
aödáunarvert aö litiö og fátækt
leikfélag skuli ráöa yfir þeim
tæknibúnaöi og þekkingu sem
gerir þvi fært aö notfæra sér
þessa tækni á jafn smekkvisan
hátt.
Samhuga leikflokkur
Merkur Ieikhúsmaöur sagöi
Aðalpersónurnar
Aö vonum mæöir mest á þeim
sem fara meö hlutverk þre-
menninganna, Lilys, Michaels
og Skinner. Þeim Herdisi Birgis.
dóttur (Lily), Jóni Fr. Benónýs-
syni (Skinner) og Karli Hjartar-
syni (Michael) tókst ágætlega
aö draga upp ljósar og lifandi
myndir af þessu fólki. Hér er
um mjög ólika einstaklinga aö
ræöa sem hafa mismunandi af-
stööu til þeirrar réttindabar-
áttu sem þau hafa verib aö taka
þátt I. Þó aö Karl Hjartarson sé
ekki mjög sviösvanur fær
mannlýsing hans vel staöist.
Michael veröur I meöförum
hans aö aulalegum framagosa,
sem læst vera aö berjast fyrir
mannréttindum en hugsar I
raun aöeins um eigin Iiag,
sennilega af þvl aö hann er of
mikill einfeldningur til aö geta
annab. Herdís og Jón geröu hins
vegar miklu geöfelldari persón-
ur úr þeim Lily og Skinnar.
Skinner er heimilislaus slæpingi
sem gefur skit i guö og menn og
viröist aöeins lifa fyrir liöandi
stund. En þó er hann mestur
raunsæismaöur þeirra þriggja,
þvi aö hann einn gerir sér grein
fyrir því viö hversu voldugan
óvin er aö eiga og aö þau muni
ekki komast ósködduö úr þess-
um leik. Leikur Jóns er fjörmik-
ill og hressilegur, hann gerir
Skinner aö hreinskilnum grall-
ara sem hefur ekki látiö eymd-
ina draga úr barnslegri lífsgleöi
sinni. Og lýsing Herdlsar á Lily,
ellefu barna móöurinni sem
aldrei hefur fengiö aö lifa lífinu
til fulls, einkennist bæöi af
hlýju og næmu skopskyni.
Þeim Herdlsi og Jóni tekst
ab láta manni þykja vænt
um þessar persónur og sllkt
er aöeins á færi leikara sem
kunna tölúvert fyrir sér. A
milli Lilyar og Skinners mynd-
ast undir lokin dálitiö vand-
ræöalegt vináttusamband sem
nálægöin viö dauöann gefur
sársaukafullan undirtón. Þessi
tilfinning fyrir dauöanum sem
bíöur fyrir utan, komst tæplega
nógu vel til skila i sýningunni og
mér fannst þau þrjú ganga full
áhyggjulaus og afslöppuö út i
dauöann. Endirinn i heild var
einnig nokkuö óljós og hann
þyrfti aö undirbyggja betur til
þess aö fylgja eftir þeim áhrif-
um sem leikararnir hafa þegar
náö.
Smærri hlutverk
Af öörum leikurum finnst mér
einkum ástæöa til aö geta
Siguröar Hallmarssonar I hlut-
vekum þriggja vitna dómstóls-
ins; Siguröur dró þarna á glögg-
an og yfirlætislausan hátt upp
myndir af þremur ólikum per-
sónum. Og Þórunn Pálsdóttir
skopaöist ágætlega meö banda-
riska félagsfræöinginn dr.
Dodds, sem rýfur ööru hverju
leikinn meö hrókaræðum sinum
um örbirgöarmenninguna og lif
þess fólks sem lifir á botni sam-
félagsins. Vangaveltur Dodds
eru mjög i stll viö þá félagsfræði
Framhald á 14. siöu
' Jón Viöar Jónsson
skrifar um
ieiklisí
Öldin
okkar
1961 —
1970
Bókaforlagiö Iöunn hefur nú
sent frá sér fjórba hluta hins vin-
sæla ritverks öldin okkar, og er
þar fjallað um timabiliö 1961 —
1970.
„Aldirnar” eru þarmeð orönar
nlu talsins og gera skil sögu
þjóðarinnar i samfleytt 370 ár, i
lifrænu fréttablaösformi. Myndir
i bókunum eruum 3000 talsins og
_er I engu ööru ritverki að finna
slikan fjölda Islenskra mynda!
Aratugurinn 1961 — 1970 var
hinn atburöarikasti einsog menn
muna, oger ekki aö efa aö margir
munu hafa gaman af aö rif ja upp
minnisverð tiöindi frá þeim ár-
um. Auk heimildargildis sins hef-
ur öldin okkar þaö sér til ágætis
að vera bráöskemmtileg aflestr-
ar.
Þeir Gils Guðmundsson og
Björn Vignir Sigurpálsson önnuö-
ust útgáfuna.
ih
Tyífarinn
— ný þýdd
skáldsaga
frá Iðunni
Ot er komin hjá IÐUNNI bók
eftir Mary Stewart og er titill
bókarinnar Tvlfarinn. Þetta er
spennandi ástarsaga sem segir
frá ungri stúlku sem tekur aö sér
hlutverk annarrar konu, er horfiö
hefur sporlaust. Reynist hlut-
verkiö bæöi flóknara og hættu-
legra en hún hafði gert sér grein
fyrir og innan skamms taka ótrú-
legir atburöir aö gerast sem óhjá-
kvæmilega munu hafa afdrifarik
áhrif á líf hennar.
Alfheiöur Kjartansdóttir þýddi
bókina. Aöur hafa komið út tvær
bækur á Islensku eftir Mary Stew-
art: 1 skjóli næturog örlagarlkt
sumar.