Þjóðviljinn - 19.03.1983, Blaðsíða 12

12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 19.-20. mars 1983
sunnudagspistill
Hvar er hún eiginlega þessi verkalýðspó-
litík? spurði kunningi minn um daginn.
- Hvar hún er?
- Já, sagði hann. Mér finnst hún hvergi
finnanleg. Ekki heldur hjá ykkur Alla-
böllum.
Því miður vorum við truflaðir við þetta
efnilega samtal og það varð ekki lengra. Ég
hefði náttúrlega getað reynt að malda í mó-
inn, segjandi sem svo, að víst væri það
verkalýðspólitík að reyna að koma í veg
fyrir atvinnuleysi. Það væri líka verka-
lýðspólitík að beina peningum í verka-
mannabústaði, lengja sjúkraorlof og þar
fram eftir götum.
En líklega hefði kunningi minn ekki gefið
mikið út á þetta. Það er nú einusinni svo að
það sem er orðinn sjálfsagður hlutur telst
ekki lengur til stjórnmála. Þegar búið er að
semja um fimm daga vinnuviku fær enginn
framar þakklæti eða annan plús fyrir að hún
er komin á.
Og kannski var það alveg ákveðinn
hlutur sem viðmælandi minn átti við þegar
hann talaði um skort á verkalýðspólitík.
Hann hefur líklega átt-við það, að það er
Hve mikinn launamun ert þú
reiðubúinn að sætta þig við?
alltof sjaldgæft, að flokkar þeir sem kennd-
ir eru við verkalýðshreyfingu taki ákveðna
afstöðu til þess, hver tekjuskipting sé eðli-
leg eða eftirsóknarverð milli hinna ýmsu
hópa launafólks. Slíkir flokkar ítreka það
öðru hvoru að það skipti miklu að bæta
lægstu kjör. En þeir eru venjulega fáorðir
um það, hvað séu hálaun og nokkuð svo
ráðvilltir um það hvort eigi að sneiða áf
þeim - enda þótt svo allir tali almennum
orðum um að þeir eigi að bera stærstar
byrðar sem bökin hafa breiðust.
Að setja
reglu
Einu sinni voru þessi mál eitthvað ein-
faldari. Þá voru menn hlynntir kjarabaráttu
án fyrirvara eins þótt að best launaðir hópar
ættu í hlut. Allir voru á uppleið og verkfalls-
rétturinn að sjálfsögðu heilagur.
En menn hliðruðu sér samt hjá því að
fjalla um það hvort verkalýðshreyfingin
ætti sjálf að setja sér ákveðin markmið í
launajafnrétti. Eg man að þegar ég lenti í
því að fara yfir greinar Magnúsar Kjartans-
sonar frá sjöunda áratugnum með það fyrir
augum að velja úr þeim í bók, sá ég aðeins
einu sinni á þetta mál minnst. Og Magnús
vísaði því frá sér að mæla með því að verka-
lýðshreyfingin stæði í slíkri úthlutunarstarf-
semi.
En það erstundum á hana mínnst. Stefán
Jónsson alþingismaður og Gestur Kristins-
son semereinn af frambjóðendum Alþýðu-
bandalagsins á Vestfjörðum, hafa meðal
annars reifað þá hugmynd, að það væri
skynsamlegt markmið að setja í lög að eng-
inn hefði meira en tvöföld lægstu laun.
Fyrirmyndin er hlutaskipti á fiskiskipum.
Gestur minnti á þessa jafnlaunahugmynd
ekki alls fyrir löngu í frambjóðandasvari í
Dagblaðinu Vísi - og bætti því við, að hon-
um þætti Þjóðviljinn alltof daufur í umræðu
um þessi máí.
Árni
Bergmann
skrifar
Önnur
þjóðfélög
Það er rétt þótt öðru hvoru sé reyndar
fitjað upp á þessum málum hér í blaðinu.
Og sú deyfð er ekkert einkamál okkar
Þjóðviljamanna. Manni finnst einatt, að
það sé víða hægt að fara um lönd í austri og
vestri án þess að sjá þessi mál á dagskrá svo
um muni. Róttækustu vinstrihópar eru
feimnir við hálaunamálin. f byltingaþjóðfé-
lögum, þar sem kommúnistaflokkar ráða,
hefur aldrei verið gengið svo langt að setja
upp launastigann einn á móti tveim sem
stefnu.
Fyrir nokkrum árum var sovéskur hag-
fræðiprófessor sem hingað kom oe flutti
erindi fyrir MÍR spurðu að því, hvað hann
teldi eðlilegan hámarksmun á launum í
þjóðfélagi eins og hinu sovéska. Hann sagði
einn á móti tíu - og urðu margir hissa sem á
heyrðu. í Kína var jöfnunarviðleitni sett
upp sem eitt höfuðmarkmið menningar-
byltingarinnar svonefndu - nú er slík við-
leitm fordæmd í því sama landi sem ó-
raunhæf og fólki tilkynnt að það sé rýr kost-
ur þegar allir éta úr sama potti.
Það er reyndar ómaksins vert að athuga
hvernig á því stóð að jaínaðarviðleitni af
þessu tagi var gefin upp á bátinn í þeim
byltingaríkjum tveim sem nú voru nefnd.
Jöfnuður var eitt af því sem skráð var á
byltingarfánana. Og framkvæmdin ætti að
því leyti að vera einfaldari en til dæmis hér á
landi, að þar er allt á einni hendi, flestir
einhverskonar starfsmenn ríkisins. Hér er
vinnumarkaðurinn miklu samsettari. Og
svo haldið sé áfram með regluna einn á móti
tveim sem mestan launamun, þá þyrfti að
afnema samningsrétt verkalýðsfélagá í
þeirri mynd, sem við nú þekkjum, ef að
reglan ætti að gilda í raun. Skerða hann að
minnsta kosti stórlega. Viðbúið að það
þyrfti líka að taka upp strangt eftirlit með
yfirborgunum og fríðindum - ef að reglan
ekki ætti að breytast í innihaldslítið form
innan tíðar.
Verðbóta-
kerfið
En þótt nú torfærur sé upp taldar á þess-
um brautum, þá þýðir það ekki að jafn-
launahugmyndir skuli afgreiddar sem ein-
hver markleysa. Við vitum að sjálfsögðu,
að það eru til stórir hópar launafólks sem
hafa þungar áhyggjur af því sem er sund-
urvirkt í launakerfinu. Það er talað unt
„hagsmunapot sérhópa". En einatt tala
menn um þessa hluti eins og þeir hafi mél í
munni - þeir hafa kannski mjög hugann við
það að á íslandi er umsamið kaup eitt og
raunverulegir tekjumöguleikar allt annað -
eða þá það, að við okkar aðstæður kann
ekkert að reynast róttækara til að jafna af-
komu manna en aðgerðir á afmörkuðum
sviðum - og þá fyrst og fremst í húsnæðis-
málum.
Oft verða menn varir við það, að mest er
óánægjan með það, að verðbótakerfi á laun
skuli ekki vera látið virka til kjarajöfnunar.
Menn segja sem vonlegt er, að það sé erfitt
að koma auga á réttlæti í þeirri tilhögun, að
ef prósentur eru látnar ráða ferðinni, þá fær
sá sem hefur segjum 20 þúsundir á mánuði
mun meira en sá sem hefur 10 þúsundir til
að mæta þeim sömu kostnaðarhækkunum
fjölskyldna, af húshitun, kjöti eða mjólk.
Þarna eru ónýttir möguleikar til að stunda
þá jafnaðarstefnu sem svo til allir bera sér í
munn þegar vel liggur á þeim.
En svo fara menn að hrista höfuðin:
verðbólgan er svo ör á íslandi, öll laun yrðu
jöfn orðin á skömmum tíma með slíku kerfi
og þá hefst nýtt stríð, ef við þekkjum mann-
fólkið rétt og samkeppnina og allt það.
ítölsk
reynsla
Nú var ég minntur á það um daginn, að
eitt er að minnsta kosti það land, sem reynt
hefur verið að nota verðbótakerfið til
aukins kjarajöfnuðar. Það er ítalía. Þar ei
tekið mið af vísitölu sem scala mobile
heitir, og það er oft tekist hart á um það,
hvernig hún mæli verðbólgu, hvort hana
skuli skerða, hvort vísitölustig skuli geyrnd
vegna efnahagsástand's og þarfram eftirgöt-
um. Þetta kannast menn allt mætavel við.
En það er sérstætt við verðbótakerfi ítala,
að þar fá allir sömu verðbætur, hvar sem
þeir eru annars staddir í launastiganum.
í þessum skrifuðum orðum liggja ekki
fyrir upplýsingar urn það hve lengi þessi
tilhögun hefur staðið (en líklega er hún
tengd auknu samstarfi ítalskra verka-
lýðssambanda upp úr 1970 og einföldun
launakerfa). Við höfum heldur enga út-
reikninga á því, hvernig svona kerfi nýtist í
um það bi! 20% verðbólgu ítalskri, né held-
ur, hvernig kerfið hefur virkað á samninga-
gerð einstakra félaga. En allt þetta væri
meira en þarflegt að draga fram í íslenska
umræðu. Hér heima hafa ýmsar hugmyndir
verið viðraðar, t.d. um að setja bæði „þak“
og „gólf“ á verðbætur á laun - en slík tilhög-
un gæti litið út sem einskonar áfangi í þess-
um málum.
Eins og fyrr var rakið eru margar
freistingar uppi um að ýta frá sér jafnlauna-
hugmyndum blátt áfram vegna þess hve erf-
iðar þær eru í framkvæmd. En líka þeir sem
lýsa slíkar hugmyndir óframkvæmanlegar -
með skírskotun til mannlegs eðlis, sundr-
ungar í þjóðfélaginu, samkeppninnar og
þar fram eftir götum - sleppa ekki við ein-
falda spurningu: hve mikinn launamun eru
menn reiðubúnir til að sætta sig við? Allra
síst sleppa sósíalistar við þá spurningu.
ÁB