Þjóðviljinn - 19.03.1983, Blaðsíða 14

14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 19.-20. mars 1983
Níels Hafstein
Seinni grein
Stofnun Nýlistasafnsins
í júnímánuði 1977 var boðað til
fundar þar sem rætt skyldi um
þann hugsanlega möguleika að
stofna nýtt listasafn, sem hefði það
að aðalmarkmiði að safna mark-
tækum- listaverkum af nútímagerð
(Sjá síðar í greininni). Þriggja
manna nefnd starfaði síðan með
lögfræðingi í sex mánuði að undir-
búningi stofnfundar og skipulags-
skrár.
Þótt þær raddir kæmu fram sem
segðu að nýtt listasafn myndi firra
opinbera aðilja (Listasafn íslands)
allri ábyrgð á framtíðarsöfnun
myndlistarverka, þá varð fljótt
Ijóst að málið var miklu umfangs-
meira en svo, að nokkurn tíma væri
hægt að ætla Listasafni Islands það
hlutverk að sinna því; breytt við-
horf til safna leylðu ekki slíka sam-
þjöppun, heldur ætti stefnan að
verða sú að mynda sérhæfð söfn
sem gætu afmarkað sig við ákveðna
málaflokka. Hcr má benda á
merkilegt starf Listasafns ASÍ, en
það felst að miklu leyti í kynningu á
listaverkaeigninni í dreifbýlinu og á
vinnustöðum, svo og útgáfu lit-
skyggnuraða.
Stofnun
Nýlistasafnsins
Á stofnfundi Nýlistasafnsins 5.
janúar 1978 kom í ljós aö félags-
menn voru fullir bjartsýni á framtíð
safnsins. Vitað var að aldrei fyrr í
sögu myndlistarinnar hafði það
gerst að skapendur myndlistar-
verka tækju sig saman um að móta
skýra safnastefnu og stuðla að
varðveislu listaverka og heimilda.
Þá var það mikil hvatning að frum-
kvæðið hafði vakið mikla eftirtekt
og áhuga erlendra listamanna,
listaverkasafnara og listasafna, -
síðar á árinu var stofnað listasafn í
New York sem hefur svipuð mark-
mið og Nýlistasafnið.
Þá kom það fram strax að hér var
kjörinn vettvangur fyrir félags-
menn að hafa áhrif á skrásetningu
nútíma listasögu, og er reyndar
eðlilegt í þjóðfélagi hraðfara breyt-
inga þar sem sífelld endurskoðun
fer fram, enda ófullnægjandi fræði-
mennska að hefjast handa þegar
löngu er um liðið frá því atburðir
gerast, þegar þátttakendur í list-
sköpuninni eru orðnir elliærir eða
uppljómaðir af fotíðinni.
Áð lokum má nefna þann þátt
starfsins að koma íslenskri mynd-
list á framfæri erlendis, að miðla
áhrifum jafnframt því að þiggja
þau.
Markmið
Nýlistasafnsins
A) Að bjarga frá glötun, skrá-
setja, varðveita og kynna lista-
verk eftir innlenda og erlenda
listamenn.
B) Að afla svo fullkomins safns
heimilda um sýningar innan-
lands og utan með eins full-
komnum upplýsingum í máli og
myndum og kostur er.
C) Að afla bóka, blaða og tíma-
rita, og hvers kyns heimilda um
listamenn og listir.
D) Að vera miðstöð nýjustu
strauma og tilrauna í íslenskri
list.
E) Að stuðla að opinberri umræðu
og kynningu á nýjum liststflum
og vanmetnum tímabilum í
listum.
Stjórnir Nýlistasafnsins hafa all-
ar unnið samkvæmt ofangreindum
markmiðum, þó svo þær hafi lagt
misþungar áherslur á einstök at-
riði, sumar hafa haft meiri áhuga á
lífrænu starfi sem teygir anga sína
út í þjóðfélagið, aðrar hafa viljað
fara hægar og vinna stefnufast að
uppbyggingu og mótun safnsins.
Gagnrýni á stjórnarstörf hefur því
ékki leitt til sundrunar heldur víkk-
að sjóndeildarhring félagsmanna.
Listaverkaeign
í skipulagsskrá segir að félags-
maður skuli afhenda tvö listaverk,
eða frumheimild að listaverki, við
aðild að safninu, en síðar eitt verk á
ári hverju. Þetta fyrirkomulag
stuðlar mjög vel að endurnýjun
listaverkaeignarinnar, og ætti að
gefa góða hugmynd um það sem
skapað er af nútímalegum lista-
verkum í landinu.
Því miður er ekki hægt að gefa
upp nákvæma tölu um fjölda lista-
verka í eigu Nýlistasafnsins vegna
þess að skráning er skammt á veg
komin, en ekki er fjarri lagi að þau
séu hátt á annað þúsund. Mikill
meirihluti af listaverkum safnsins
er ókominn, t.d. vegna þrengsla í
húsakynnum þess, þá eru margir
félagsmenn búsettir erlendis og er
dýrt og fyrirhafnarsamt að senda
verk þeirra til landsins.
Listaverkaeign Nýlistasafnsins
flokkast í: skúlptúra, málverk,
grafík (steinþrykk, silkiprent, kop-
arstungu, þurrnál, ætingu o.fl),
myndbönd, hljómplötur, bókverk,
teikningar, vefnað, umhvefisverk,
ljósmyndir, kvikmyndir o.fl.
Mikið verk er framundan að
gera við eldri listaverk sem hafa
farið illa í lélegum geymslum eða
þrengslum á vinnustofun, þá vant-
ar mikið á að listaverk hafi fengið
viðeigandi umgjörð, þ.e. þau sem
eru óinnrömmuð.
Heimildasöfnun
Eins og fram kemur í markmið-
um skipulagsskrár, þá er mikil
áhersla lögð á söfnun hvers konar
heimilda, þ.m.t. upptökur, mynd-
bönd, hljóðbönd, ljósmyndir, ljós-
rit, greinar og frásagnir, kort, sýn-
ingabækur og sýningaskrár,
boðskort, yfirlýsingar, veggspjöld,
ritgerðir, litskyggnur, leikskrár,
leikhandrit, tónleikaskrár, kvik-
myndaskrár, handrit, og síðast en
ekki síst úrklippur um allar list-
greinar.
Allt frá stofnun Nýlistasafnsins
hefur árlega borist geysilegt magn
af heimildum, félagsmenn og vel-
unnarar safnsins hafa tínt til gagn-
lega pappíra, og erlendis frá berast
heimildir sem taka til ofangreindr-
ar flokkunar. Flest af þessu er vel
útlítandi, en þarfnast nákvæmrar
skráningar. í úrklippusafninu eru
um 100 bindi af dagblaðsbroti og
nær það fram til ársins 1979, en efni
í nokkur hundruð bækur bíður þess
að verða tekið til úrvinnslu.
Nú þegar hafa heimildir safnsins
verið mikið notaðar, t.d. hafa nem-
endur f listaháskólum erlendis
leitað þar fanga til undirbúnings að
doktorsritgerðum, og nemendur í
innlendum listaskólum (MHÍ) eru
tíðir gestir í safninu þegar líður að
lokaprófum.
Mjög brýnt er að fá til starfa
bókasafnsfræðing eða annan sér-
fræðing og koma skipulagi á
heimildirnar, en fjárveitingar eru
það litlar að slíkt er ekki fram-
kvæmanlegt nú.
Húsnæðismál
í upphafi hafði Nýlistasafnið litla
og lélega aðstöðu í Mjölnisholti,
um 30 m2 geymslu. En árið 1980
gerðist það að bankastjóri Alþýðu-
bankans bauðst til að leigja safninu
húsnæði á Vatnsstíg 3B, í tveim
sambyggðum húsum og er 200 m2.
Þetta húsnæði var svo illa farið að
mönnum rann kalt vatn milli skinns
og hörunds er þeir Stigu þar fyrst
fæti. í loftin voru boltaðar aflóga
kaffivélar, gólf voru undin og
sprungin, það þurfti að brjóta nið-
ur palla og veggi, breikka dyr og
múra upp í loftgöt, reisa nýja
veggi, einangra, leggja hita, breyta
vatnslögnum og endurnýja raf-
magn, og mála allt í hólf og gólf.
Með þrotlausri sjálfboðavinnu í
níu mánuði tókst að koma húsnæð-
inu í ágætt lag svo hægt væri að efna
til opnunarsýningar. Það má taka
það fram hér að fyrsta sýningin í
Nýlistasafninu kom frá hollenska
menntamálaráðuneytinu, safninu
að kostnaðarlausu.
Það verður að segjast eins og er
að húsnæðið er allt of lítið og
óhentugt. Núverandi stjórn hefur
augastað á sal á efri hæð annars
hússins, en hefur enn ekki getað
náð samningum við Alþýðubank-
ann. Þar uppi væri hægt að innrétta
fullkomna listaverkageymslu og
koma upp skrifstofu þar sem unnið
væri að aðkallandi verkefnum,
eldra plássið færi þá allt undir sýn-
ingahald og smíðavinnu.
Ef fjöldi félagsmanna vex eins
hratt og hingað til hefur verið
vaknar sú spurning hvort sameigin-
legt átak þeirra dugi ekki til öflunar
fjár svo hægt sé að reisa sérteiknað
safnhús.
Listræn
starfsemi
Eins og oft hefur komið fram
hefur Nýlistasafnið staðið fyrir
margs konar samkomum og sýn-
ingarhaldi, eða leigt út sali undir
sýningar og tónleika. Þar hafa ver-
ið kynntar allar helstu tilraunir og
nýjungar sem skotið hafa upp koll-
inum í heiminum á undanförnum
árum. Margt af þessu hefur verið
tímamótamarkandi, annað stað-
festing á því sem vitað var fyrir, eða
til uppfyllingar í takmarkaða þekk-
ingu. En öllu máli skiptir að at-
burðir í safninu hafa verið lífrænir,
fjörugir, gerðir af drifsku og hug-
myndaflugi. Þeir hafa glatt og
hneykslað, en verið sífelld hvatn-
ing um að ganga út á ystu nöf og
leita nýrra miða, stöðnuðum gild-
um og hefðum til endurnýjunar.
Hér er ekki pláss til að telja upp
einstakar sýningar, þess í stað er
minnt á að tækni eins og myndbönd
og kvikmyndir, og aðferðir eins og
gjörningar og umhverfismótun
(Performance og Environment),
hafa verið fyrirferðarmiklir þættir í
þessum rekstri.
Samvinna við
innlendar stofnanir
Nýlistasafnið hefur átt því láni
að fagna að menningarstofnanir
eins og Kjarvalsstaðir. Norræna
húsið og Listasafn ASI hafa sýnt
því velvild og skilning, t.d. með því
að lána sýningargögn er mikið
liggur við. Stjórn Nýlistasafnsins
hefur velt því fyrir sér hvernig megi
byggja upp nánara samband við
þessa aðilja og fleiri, s.s. skólana á
Reykjavíkursvæðinu, og þá með
formlegum hætti. Nú þegar liggur
fyrir að listráðunautur borgarinnar
og greinarhöfundur munu vinna
saman verkefni sem felst í því að
skrá sérstaklega listaverk frá árinu
1960 til þessa dags, og eru í eigu
borgarinnar, - er þetta þáttur í því
að skilgreina ákveðin tímabil og
fella að nútíma listasögu. Þá hefur
verið rætt um samvinnu við
Listasafn ASÍ um gerð litskyggnu-
raða til útgáfu og notkunar í
skólum og söfnum, eða þá til sölu
ef markaður reynist fyrir hendi.
Onnur verkefni eru á hugmynda-
stigi og of snemmt að upplýsa um
þau.
Samvinna við
erlendar
listastofnanir
Því var spáð við stofnun Nýlist-
asafnsins að það myndi vekja at-
hygli á sér erlendis, - og sú varð
raunin. Nú er svo komið að Ný-
listasafnið er alltaf nefnt þegar rætt
er um athyglisverðustu listasöfn er
hafa sprottið upp á síðustu árum og
eru lifandi í starfi. Það þykir ákaf-
lega merkilegt að einstaklingar,
sem jafnframt eru skapandi lista-
menn, skuli af miklum krafti og
hugmyndaflugi annast þau störf
sem hjá flestum öðrum þjóðum er
talin vera skylda ríkis og sveitarfé-
laga að annast. Félagsmenn í Ný-
listasafninu er að vísu ekki sam-
mála því að opinberir aðiljar eigi
að hafa umráð yfir listum eða hlut-
ast til um stefnur og strauma á þeim
vettvangi, heldur vilja þeir að
sömu aðiljar styrki myndarlega alla
listræna viðleitni, og þá sérstaklega
ef hún beinist fram á við og leiftrar
af fjöri.
Til þess að gefa smá hugmynd
um samvinnu Nýlistasafnsins við
erlenda aðilja má nefna samstarf
við hollenska menntamálaráðu-
neytið, Fodor Museum í Amster-
dam og Albright Knox Gallery í
Buffalo í Bandaríkjunum, Other
Books & So í Amsterdam, Sonja
Henie - Niels Onstad Kunstcent-
rum í Osló (rannsókn á bókverka-
gerð myndlistarmanna og sýninga-
hald). I tengslum við Nýlistasafnið
hafa verið færðar upp viðamiklar
dagskrár, t.d. Experimental Envir-
onment á Korpúlfsstöðum 1980 og
þriggja vikna ferðalag í Noregi í
október 1981 (kennsla, fyrirlestrar
og sýningar). Hér sakar ekki að
bæta við að félagar í Nýlistasafninu
Opnun sýningar á verkum eftir Dieter Roth