Þjóðviljinn - 11.11.1987, Blaðsíða 10

_________________ MINNING_____
Sveinsína Ágústsdóttir
frá Kjós
Fædd 7.6. 1901 - Dáin 3.11. 1987
í dag verður kvödd frá Foss-
vogskirkju Sveinsína Ágústsdótt-
ir frá Kjós í Árneshreppi. Hún
var fædd 7. júní 1901 og var því 86
ára þegar hún lést á Hrafnistu
þann 3. nóvember eftir erfiða
sjúkdómslegu síðustu mánuðina.
Foreldrar hennar voru Petrína
Guðmundsdóttir og Ágúst Guð-
mundsson í Kjós í Árneshreppi.
Sveinsína var af þeirri kynslóð
sem mátti muna tímana tvenna,
allt frá torfbæ til nútíma þæginda
og er þar mikii breidd í. Sveinsína
var stálminnug og mundi eftir sér
frá barnsaldri og mundi reyndar
minningar afa síns og ömmu. Afi
hennar var fyrir heimili móður
hennar eftir að faðir hennar lést í
blóma lífsins úr lungnabólgu, hún
var þá 17 ára og elst af sínum
systkinum.
Hún fór eins og börn þeirra
tíma að vinna strax og hún gat létt
undir með móður sinni. Kjósar-
heimilið var menningarheimili og
börnin hlutu góða uppfræðslu,
miðað við þeirra tíma mæli-
kvarða enda var Sveinsína vel að
sér og hafði sérstaklega fagra rit-
hönd sem hún hélt fram á gamals
aldur. Hún mun hafa haft áhuga á
að læra meira en heimilið gat
boðið upp á, því ekki vantaði
hana gáfurnar. En konur þeirra
tíma fóru ekki í langskólanám, en
hún bætti sér það upp með lestri
góðra bóka. Sveinsína var ákaf-
lega ljóðelsk og kunni feiknin öll
af Ijóðum og átti gott ljóðabóka-
safn. Hún var um skeið á nám-
skeiði í heimilisfræðum í Hólma-
vík og var mjög ánægð með það.
Hún giftist Alexander Árna-
syni þann 30. júlí 1921 og eignuð-
ust þau fjögur börn. Þau eru Sig-
urbjörg, gift Eyjólfi Valgeirssyni,
þau eiga 5 börn og búa á
Þegar ég frétti lát Helga J.
Halldórssonar, vorum við hjónin
stödd erlendis og gátum því ekki
verið viðstödd útför þessa vinar
okkar og samstarfsmanns. Ég get
þó ekki látið hjá líða að minnast
Helga með nokkrum línum þó
seint sé, þar sem við vorum sam-
starfsmenn við Stýrimanna-
skólann í Reykjavík í nær 40 ár.
Ég mun þó ekki rekja uppruna og
æviferil hans, þar til hann hóf
kennslu í Stýrimannaskólanum,
né önnur störf sem hann vann
jafnhliða kennslu. Það hefur ver-
ið ítarlega gert af öðrum sem
skrifuðu minningargreinar um
hann.
Andlátsfregnin kom mér þó
ekki á óvart. Ég átti tal við hann
skömmu áður en við fórum og
fannst mér þá mjög af honum
dregið. Hann hafði verið á
sjúkrahúsi vegna uppskurðar
sem ég því miður frétti allt of
seint af. Við samtal okkar varð ég
var við að mikil breyting hafði átt
sér stað. Helgi, sem jafnan var
hressilegur í tali, virtist mjög
miður sín og ég fann að hann var
þungt haldinn. Hinsvegar hefði
mér ekki dottið í hug í vor og fram
eftir sumri að svo skjótt skipti
um. Hann var alltaf hress og kát-
ur og virtist ekki kenna sér neins
meins. En enginn veit sína ævina
fyrr en öll er. Annars eiga þessar
línur að vera til þess að þakka
Helga samstarfið í tæpa fjóra ára-
tugi, samstarf sem aldrei féll
Krossnesi í Árneshreppi. Ágúst,
hann var kvæntur Kristínu Guð-
mundsdóttur, en hann lést langt
um aldur fram. Þau áttu 5 dætur
en ein er látin, þau bjuggu í
Kópavogi. Skúli, kvæntur
Hrefnu Magnúsdóttur og eiga
þau 3 börn, þau búa á Hellissandi
Alda, gift Stefáni Kristjánssyni
og eiga þau 4 dætur, þau búa í
Tungunesi í Fnjóskadal. Barna-
börnin eru 30.
Bærinn í Kjós stóð undir Tré-
kyllisheiði norðanverðri og var
fyrsti bær sem komið var að af
heiðinni og það var því sjálfgefið
að þar var ákaflega gestkvæmt.
Flestir sem um heiðina fóru
komu við í Kjós og marga söguna
hefur Sveinsína sagt okkur af
fólki sem kom hrakið og illa tíl
reika á öllum tímum sólarhrings-
ins af heiðinni. Þá var fólkið
drifið samstundis úr blautum fö-
tum og því lánuð föt af heimilis-
fólkinu meðan föt þess voru þur-
rkuð. Hún minntist líka með
mikilli ánægju margra gesta sem
komu og sögðu frá ýmsu fróðlegu
og skemmtilegu, því hún var á-
kaflega fróðleiksfús. Þau Alex-
ander byrjuðu búskap í Kjós en
fluttu svo í Reykjarfjörð og síðan
aftur í Kjós og bjuggu þar til árs-
ins 1946, en þá byggðu þau sér
hús í Djúpuvík en nytjuðu áfram
jörðina Kjós, en Djúpavík er í
landi þeirrar jarðar.
Sveinsína var alveg einstök
húsmóðir. Þrifnaður og snyrti-
mennska sátu svo sannarlega í
fyrirrúmi á hennar heimili, allt í
nálægð hennar var hreint og fág-
að. Ég kom fyrst til Djúpuvíkur
til Sveinsínu og Alexanders 1957
með manni mínum og barni á
öðru ári. Við flugum til Gjögurs í
smá flugvél og þar beið okkar
cand.
skuggi á.
Kynni okkar hófust er Helgi
kom sem stundakennari að Stýri-
mannaskólanum snemma árs
1945. Skólinn var þá til húsa í
gamla Stýrimannaskólahúsinu
við Öldugötu, en var fluttur um
haustið í nýbyggingu á Vatns-
geymishæð. Þá var aðeins einn
fastráðinn málakennari við
skólann, Einar heitinn Jónsson,
magister. Einar skrifaði sögu
Stýrimannaskólans sem gefin var
út á 50 ára afmæli skólans 1941.
Mjög vandað rit, þar sem lýst er
aðdraganda að stofnun hans og
starfi í 50 ár. Þegar Einar lést
1948, var Helgi fastráðinn sem
málakennari. Það var ekki
vandalaust að taka við íslensku-
kennslu af Einari. Hann var frá-
bær kennari og tala ég þar af eigin
reynslu, því hann var kennari
minn, þegar ég var nemandi við
skólann. Friðrik heitinn Ólafsson
skólastjóri mun þó hafa séð að
Helgi væri verðugur arftaki Ein-
ars, því mér er kunnugt um að
hann átti sinn þátt í að Helgi var
fastráðinn sem málakennari.
íslenska hefur ætíð skipað
háan sess við Stýrimanna-
skólann. Hún hefur t.d. verið
fallgrein frá upphafi og þar með
hefur kunnátta í henni verið
metin til jafns við kunnáttu í aðal
sérgrein skólans, siglingafræð-
inni. Til að ná prófi þurfti meðal-
einkunn í báðum þessum grein-
um að vera 4 meðan hæsta ein-
Magnús Hannibalsson og flutti
okkur á trillu til Djúpuvíkur. Við
fórum svo flest sumur norður,
börnin byrjuðu að hlakka til
næstu norðurferðar fljótlega eftir
að við komum heim aftur. Þetta
voru oft ævintýralegar ferðir til
og frá. Það var flogið, farið með
Skjaldbreið eða rútu til Hólma-
víkur og flóabátnum þaðan og
ferðast svo innansveitar á bátum,
vörubílum, dráttarvélum eða á
hestum. En seinna komu vegir og
breyttir tímar.
Það var einstaklega gaman að
heimsækja afa og ömmu á
Djúpuvík, þar var svo margt öru-
vísi en börnin áttu að venjast
heima og móttökurnar voru stór-
kostlegar. Við vorum í heyskap
inni á Kjósartúni og heyið var
bundið í bagga og Alexander
reiddi þá á klakk út í Djúpuvík.
Ég hafði ekki séð það fyrr.
Krakkarnir fengu að sitja á he-
stinum aðra leiðina og það þótti
þeim ævintýralegt. Svo voru lögð
silunganet við Kjósarasandinn og
veiddur koli við bryggjurnar og
ýmislegt gert sér til gamans sem
þekktist ekki heima hjá okkur.
Djúpavík var krökkunum heimur
út af fyrir sig og svo var farið að
Krossnesi, en það er önnur saga.
Mörg börn dvöldu hjá þeim
Sveinsínu og Alexander, sum
komu aftur og aftur, því hjónin
voru alveg einstakar mannes-
kjur. Öllum leið vel í þeirra ná-
vist, þau reyndu alltaf að gera
þessar heimsóknir ættingja og
vina sem voru margir eftirminni-
legar og maður gleymir þeim svo
sannarlega ekki.
Þau fluttu til Reykjavíkur
haustið 1969 og keyptu íbúð að
Skipasundi 39 og komu sér þar
vel fyrir. En Alexander Iést í feb-
mag.
kunn var 8, en 5 eftir að einkunn-
astiganum var breytt í 10 sem
hæsta einkunn.
Friðrik heitinn Ólafsson var
mikill mannþekkjari og hann
hefði ekki mælt með Helga sem
íslenskukennara, ef hann hefði
ekki álitið að þar væri mikið
kennaraefni. Enda kom á daginn
að hann hafði rétt fyrir sér í því
sem öðru. Helgi var fæddur
kennari. Hann var og prýðilega
menntaður, sem að vísu er ekki
einhlítt til að verða góður kenn-
ari. En hann hreif nemendur með
sér og átti auðvelt með að um-
gangast þá. Helgi fór nokkur
sumur til sjós, bæði á togara og
síldveiðiskipi. Grunar mig að það
hafi ekki eingöngu verið vegna
þénustunnar, heldur líka til að
kynnast andrúmslofti um borð í
skipum, kynnast af eigin raun
sálarlífi sjómanna.
Þau kynni held ég að hafi átt
sinn þátt í að hann var mjög vin-
sæll meðal nemenda sinna. Við,
sem kennt höfum við sérskóla
eins og Stýrimannaskólann,
þekkjum að mörgum nemendum
þykir tímaeyðsla að læra aðrar
greinar en þær sem koma beint
við starfi þeirra. Þeir gera sér í
fyrstu ekki grein fyrir að sér-
menntun og almenn menntun
þurfa að fara saman. Málakunn-
átta er t.d. sérhverjum skip-
stjórnarmanni nauðsynleg, ekki
hvað síst íslenskukunnátta. Oft
þarf að skrifa mikilvægar skýrslur
rúar þann vetur, 1970. Ágúst
sonur hennar lést í júní það sama
ár langt um aldur fram og var þá
skarð fyrir skildi í lífi hennar. Én
Sveinsína var stillt kona og bar sig
vel. Hún var ein þann vetur til
næsta hausts, en þá fór sonur
okkar suður í nám og fór til
ömmu sinnar og það passaði
ágætlega. Krakkarnir okkar tóku
við hvert af öðru að vera hjá
henni og síðust Fríða frá
Krossnesi. Krökkunum þótti gott
að vera hjá ömmu sinni á veturna
og ég held að henni hafi þótt gam-
an að hugsa um þau og fylgjast
með þeirra námi. Á sumrin fór
hún svo gjarnan norður til dætra
sinna eða vestur til okkar á með-
an hún treysti sér til þess. Eftir að
hún kom suður gafst meiri tími til
lesturs og þá náði hún sambandi
við Þjóðháttadeild Þjóðminja-
safnsins og hefur skrifað niður
mikinn fróðleik frá fyrri tímum
og samið ritgerðir um þjóðhætti.
Einnig höfðu orðabókarmenn
háskólans oft samband við hana
ef þá vantaði gömul orð, því hún
hafði mikinn áhuga á íslensku
máli. Sveinsína skrifaði töluvert í
Strandapóstinn. Hún hafði ákaf-
lega mikla ánægju af þessum
skrifum og hefði löngu átt að vera
byrjuð á þeim, því hún var ágæt-
lega ritfær og þar kom vandvirkn-
in og snyrtimennskan sér vel. Allt
sem frá henni kom var sérstak-
lega vel frá gengið.
Sveinsína dvaldist á Hrafnistu
síðustu árin, þar leið henni vel.
Hún undi sér við skriftir á meðan
hún gat skrifað, en síðan við upp-
rifjun á ljóðum og vísum og ýmsu
frá því í gamla daga og alltaf þeg-
ar við komum til hennar fór hún
með eitthvað af þessu fyrir okkur
og margt fróðlegt. Sagði hún
um atvik sem koma fyrir og kem-
ur sér þá vel góð íslenskukunn-
átta. Nemendur gera sér líka yfir-
leitt fljótlega ljóst að almenn
menntun bætir upp sérmennt-
unina og er ekki síður gagnleg,
þegar út í lífið er komið.
Helgi glæddi áhuga nemenda á
íslenskum bókmenntum fornum
og nýjum og benti þeim á gildi
þeirra. Aldrei varð ég var við að
nemendur kvörtuðu undan
kennslu hans, og veit ég að sér-
staklega síðar meir voru þeir hon-
um þakklátir fyrir handleiðslu
hans í heimi sígildra bókmennta,
og leiðsögn við samningu rit-
gerða er gjarna fjölluðu um sér-
svið þeirra, sjómennskuna.
Auk íslenskunnar kenndi
Helgi einnig ensku og samdi 1954
enska lestrarbók handa sjó-
mönnum, ætlaða til kennslu á 2.
og 3. stigi. Aukin og endurbætt
útgáfa var prentuð 1981. Þetta er
mjög vönduð kennslubók, sem
auk þess að vera kennslubók er
gagnleg sjómönnum almennt
sem handbók í ensku sjómanna-
máli.
Nú við leiðarlok viljum við
hjónin þakka Helga samstarfið
og honum og hans ágætu konu,
Guðbjörgu, margar ánægjulegar
samverustundir. Guðbjörgu,
dætrum þeirra, barnabörnum og
öðrum aðstandendum vottum við
innilega samúð okkar. Guð blessi
ykkur og styrki.
Jónas Sigurðsson
okkur frá mannlífinu í Djúpuvík
þegar mest var um að vera þar og
allt var í uppbyggingu, rifj aði upp
gamlar gamanvísur, sagði frá
leikritum sem voru færð upp.
Hún mundi þetta allt svo vel og
hafði yndi af að segja okkur frá
því. Alltaf var hugurinn þar ny-
rðra þótt hún kynni ágætlega við
sig syðra. Barnabörnin voru dug-
leg að heimsækja hana og margir
aðrir ættingjar og vinir, því hún
sagði svo skemmtilega frá og
gaman var að spjalla við hana.
Hún var vel heima í ótrúlega
mörgu. Hún gat lítið lesið undir
lokin þar sem sjónin var farin að
bila og þreyttist því fljótt.
Með Sveinsínu er gengin ein af
þeim manneskjum sem hugsuðu
vel um sitt og höfðu allt á hreinu.
Fjölskylda mín þakkar henni af
alhug allt sem hún var okkur og
allt sem hún gaf okkur af sínum
velvilja og gæsku og megi minn-
ing hennar og Alexanders lifa hjá
fjölskyldu þeirra um ókomna
daga.
Ættingjum hennar votta ég
samúð. Hvíli hún í friði.
Hrefna Magnúsdóttir
Amma mín, Sveinsína Ágústs-
dóttir, er látin eftir erfiða sjúk-
dómslegu í sumar og haust. Hún
bjó norður á Ströndum nær allt
sitt líf. Um 1970 fluttu þau amma
og afi til Reykjavíkur þar sem afi
dó skömmu seinna. Um það leyti
byrjaði ég í menntaskóla í
Reykjavík og bjó þá hjá ömmu á
veturna. Ég átti því þess kost að
kynnast henni mjög vel. Þótt hún
væri flutt suður var hugur hennar
þó áfram fyrir norðan. Hún talaði
alltaf mikið um Strandirnar og
gömlu tímana þar. Hún hafði ein-
staka frásagnarhæfileika, og
tókst að gæða persónur og að-
stæður úr fortíðinni svo miklu lífi
að ógleymanlegt er.
Sveinsína var mjög greind
kona og mikill persónuleiki. Hún
fylgdist vel með því sem var að
gerast í þjóðfélaginu og hafði
ákveðnar skoðanir á flestum mál-
um. Hún var mjög víðlesin, þótt
hún hafi ekki haft langa skóla-
göngu að baki. í raun má segja að
hún hafi verið góður fulltrúi ís-
lenskrar alþýðu- eða sveitamenn-
ingar. Hún var vel heima í bók-
menntum, ekki síst ljóðum og
ýmiss konar kveðskap og hafði
gaman af því að ræða um slík mál-
efni. Hún hafði ótrúlega gott
minni og kunni heilu ljóðabálk-
ana og rímurnar utan að.
Hún var líka mjög fróð um
menningu og þjóðhætti fyrri tíma
og reyndi hún að miðla þeim
fróðleik eins lengi og hún gat til
þess að forða honum frá
gleymsku. Mörgum stundum
eyddi hún síðustu árin við að
svara ýmiss konar spurningum
frá Þjóðminjasafninu um ís-
lenska þjóðhætti. Og mikið var
hún glöð þegar hún fékk jóla-
kveðjur frá þessum aðilum með
þökk fyrir veitta aðstoð. Ég
minnist þess að eitt árið var jóla-
kortið með mynd af meistara
Þórbergi með úrið. Það þótti
henni mikill dýrgripur.
Afkomendur Sveinsínu eru
orðnir margir og missir okkar er
mikill. En minning hennar lifir
áfram.
Ari Skúlason og fjölskylda,
Danmörku
Helgi Jósep Halldórsson
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Mlövikudagur 11. nóvember 1987