Dagblaðið Vísir - DV - 29.04.2002, Blaðsíða 13

13
MÁNUDAGUR 29. APRÍL 2002
DV_____________________________________________________________________________________________Menning
Hann heitir Björn Hlynur
Haraldsson og þaö hlýtur
stundum aö hafa veriö erfitt
eftir aö Hlynur Björn varö and-
þjóöhetja í 101 Reykjavík. En
Björn Hlynur er enginn „linur
björn". Hann útskrifaöist úr
leiklistardeild Listaháskóla ís-
lands fyrir rétt tœpu ári eftir
fjörugan ogfrjóan vetur í Nem-
endaleikhúsinu þar sem hann
vakti fyrst athygli sem
Prospero í Ofviörinu eftir
Shakespeare undir stjórn Rún-
ars Guóbrandssonar. í vetur
hefur hann leikiö Jóa í Engla-
börnum Hávars Sigurjónsson-
ar, gestinn í Gestinum á móti
Ingvari E. Sigurössyni í Borg-
arleikhúsinu ogAra í Lykli um
hálsinn eftir Agnar Jón í Vest-
urporti.
Síðastnefnda leikhúsið á og
rekur Björn Hlynur sjálfur
ásarnt fjórtán félögum sínum
sem öll tengjast leikhúsi, litið
leikhús við Vesturgötuna þar
sem áður var rafmagnsverk-
stæði. Hins vegar segist hann
vera lítið í hefðbundinni auka-
vinnu leikara eins og að lesa
inn á teiknimyndir eða auglýs-
ingar. „Þessi aukastörf taka
orðið alltof langan tíma hjá
leikurum; leikstjórar ná ekki
hópnum í hús af því fólk er úti
um allan bæ að snapa. Þetta
slítur sundur dagana og þreyt-
ir fólk, en auðvitað gerir fólk
þetta af því það þarf á því að
halda,“ segir hann.
Enginn þrýstingur
I Vesturporti hafa verið
þrjár sýningar á vegum hóps-
ins síðan í fyrrahaust,
Diskópakkið, Púðurtunnan og
Lykill um hálsinn. Þurfa sýn-
ingar ekki að verða fleiri til að
húsið beri sig?
„Nei nei,“ segir Bjöm Hlyn-
ur, „við erum ekkert að æsa
hann vanti núna. Ég átta
mig ekki á því hvað ungir
leikarar vilja gera - af
hverju þeir vilja verða leik-
arar. Hvað keyrir þá áfram?
Virðingin fyrir starfinu er
orðin alltof sjoppuleg. Leik-
arar eru orðnir eins og fyrir-
sætur og sveitaballapopp-
stjömur og mér finnst það
ömurlegt. Þeir virðast hafa
voðalega litlar skoðanir á
hlutunum, sem er eitt af því
sem stuðar mig mest við
margt ungt fólk núna, hvort
sem em stjómmál, fagið eða
hvað sem er. Fólk kemur út
úr skólanum og hoppar í
hvelli upp á færibandið í
Þjóðleikhúsinu eða einhvers
staðar og lendir í hálfgerðu
þrælahaldi. Það er ekki að
leika neitt, það er alltaf að
bíða. Mér finnst okkar hlut-
verk vera að koma út og
gagnrýna því leikhúsið er
staðnað í einhverjum stílum.
Vesturport er okkar fyrsta
skref að því að gera eitthvað
í þessu. Þvi það er ekki nóg
að rífa kjaft og gagnrýna,
maður verður að skila ein-
hverju á móti.“
Alltaf sama sýningin
- Hvað viltu þá?
„Ég vil að leikstjórar og
annað leikhúsfólk kasti því
sem þeir kunna. í stað þess
að fmna sér stíl og halda sig
við hann eiga þeir að halda
áfram að leita. Fólki finnst
kannski að þaö sé búið að
gera allt í listum og bók-
menntum en ef við höldum
ekki áfram að leita og gera
tilraunir þá endum við með
þvi að endurtaka sama hlut-
dv-mynd þök inn aftur og aftur. Og þetta
Bjöm Hlynur Haraldsson leikari er það sem ég sé í leikhúsun-
„Oft er leikurum alveg sama um söguna sem þeir eru að segja og þá er hjartaö ekki meö í sýning- um - sömu sýninguna. Ein-
unni.“ tóma gjörninga: leikara að
færa til stóla og busla í
íslenskt leikhús er fyrirsjáanlegt og staðnað í ákveðnum stílum, segir Björn Hlynur Haraldsson leikari:
Vaknið til lífsins
okkur. En við erum að gera tilraunir sem gætu
orðið lærdómsríkar, til dæmis var Diskópakk sýnt
fimmtán sinnum á fnnmtán dögum. Stundum voru
að vísu bara sjö áhorfendur en það þarf að koma
íslenskum leikhúsgestum upp á að fara í leikhús á
virkum dögum og drífa sig ef þeir ætla að sjá ein-
hverja sýningu af því annars verður hún farin. Við
gætum til dæmis ekki rekið Vesturport þannig að
vera með sýningu einu sinni í viku í tvö ár eins og
stóru leikhúsin gera. Við viljum taka skorpur og
klára dæmiö. Enda er dapurlegt að sjá þessar sýn-
ingar sem kannski eru sýndar á tíu daga fresti,
þær ná aldrei sama þéttleika og þróun og sýningar
sem eru kvöld eftir kvöld."
- Ég minnist þess að frumsýningin á Lykli um háls-
inn var margboðuð áður en hún varð loksins ...
„Já, við ákváðum bara að fresta henni þangað til
við værum alveg tilbúin. Það var enginn þrýsting-
ur - við réðum þessu alveg sjálf - og það hafði úr-
slitaáhrif á sýninguna að geta unnið hana þangað
til við vorum ánægð.“
- Finnst þér það kostur?
„Já, af því þau eru enn þá svo fersk, þau eru enn
að þróa starfið áfram og endurtaka sig ekki. Þau
halda sig á þeirri línu að taka bara íslensk verk og
mér fmnst frábært að hafa stefnu af því tagi. Þá á
að taka á málum sem snerta okkur hér en ekki
reyna að hleypa lífi í úrelt verk eins og Horfðu
reiöur um öxl með sínum útlenda stéttamun sem
við skiijum ekkert í og viljum ekki skilja! Það er
líka ómetanlegt að fá að vinna ný íslensk verk með
leikhóp og höfundi eins og í Englabörnum og Lykli
um hálsinn. Ég fann um daginn fyrstu hugmynd-
ina að Englabömum ofan í skúfiú hjá mér, og
reyndist vera búinn að gleyma hve langt við fórum
og hve langt ég fór með þeim til að búa þetta verk
til. Það sama gerðist í Lyklinum, en þegar ég fór að
vinna Gestinn fékk ég bara tilbúið handrit! Línur
til að læra. Að vísu margar blaðsíður af texta en
samt ansi mikið annað en að skapa persónur frá
grunni. Maður lærir svo ótrúlega mikið um per-
sónusköpun á því.“
vatni. Þetta er bara myndlist fyrir mér. Það er eng-
inn á lífi á sviðinu. En það er stíll! Hér komast all-
ir upp með að gera lélega hluti - sjáum bara sýn-
ingu eins og Vatn lifsins sem slapp framhjá gæða-
eftirliti sjálfs Þjóðleikhússins! Ef þetta hefði verið
venjulegt fyrirtæki hefðu hausar fengið að fjúka.
Það er símasað um grósku í íslensku leikhúsi, en
mér er spum: hvar hefur hún verið undanfarið?
Vissulega eru margar sýningar í gangi miðað við
höfðatölu, en er ekki gróska sama og fjölbreyti-
leiki? Það er tilgangslaust og gagnslaust að stofna
nýtt leikhús ef það er bara notað til að lifga upp
gömul stykki eins og Rommí eða Á sama tíma að
ári.“
- Geturðu nefnt mér eina sýningu undanfarið
sem þér flnnst vera lífsmark með?
„Já,“ andvarpar Björn Hlynur feginn, „mér
finnst hópurinn hans Benedikts Erlingssonar I
Borgarleikhúsinu skref fram á við. Þar er eitthvað
að gerast, einhver hugsun og hugsjón sem maður
skynjar.“
ps
Uppsala-Edda
A ferðalagi í Svíþjóð fyrir
skemmstu komst ég í fyrsta
skipti til Uppsala. Til hvers
þangað? spyr kannski einhver.
Jú, Uppsalir eru fallegur bær,
þar eru veður lygn og góð og
þar er að finna alla þá menn-
ingu sem fylgir stórum háskóla.
Þar er líka geymd Uppsala-
Edda, elsta handritið að Eddu
Snorra Sturlusonar sem er ein-
hver merkilegasta bók í íslensk-
um heimi. Hiklaust merkilegri
en Njála til dæmis, þvi Njála er
þrátt fyrir allt bara ein saga -
að vísu af mörgu fólki og mikl-
um örlögum - en Edda Snorra
opnar manni ein bóka gervallan
heim norrænnar goðafræði. Ef
hún hefði glatast skildum við
ósköp lítið til dæmis í fornum
kveðskap, einkum dulmáli
dróttkvæða. Og hún var um ald-
ir brunnurinn sem rímnaskáld-
in jusu úr.
Það er einmitt í Uppsala-
Eddu sem elstu heimild er að
finna um það að Snorri Sturlu-
son hafi skrifað þessi einstöku
skáldskaparfræði. Handritið er
skrifað um 1300, sex áratugum
eftir morðið á Snorra, og þar
segir beinlínis: „Bók þessi heit-
ir Edda. Hana hefir saman setta
Snorri Sturlu sonr ...“
Silfurbiblían
Vio gengum tvö inn á hand-
ritasýninguna í háskólabóka-
safni Uppsala, Carolina Redi-
viva, til að leita uppi þennan ís-
lenska dýrgrip, ég og núverandi
íslenskur sendikennari staðar-
ins, Veturliði Óskarsson. t gler-
skápum meðfram veggjum
blöstu við gömul handrit, glæsi-
lega lýst; handskrifaðar biblíur
með litfögrum myndum. Há-
marki nær sýningin með sjálfri
Silfurbiblíunni, eða Codex
Argentus, dýrasta handriti Sví-
þjóðar og einu frægasta hand-
riti í heimi, skrifuðu i Ravenna
á 5. öld með gull- og silfurbleki
á purpuralitt pergament. Þar
var einu sinni þýðing Wulfila
biskups á guðspjöllunum úr
grísku á gotnesku, líklega á ein-
um 336 blöðum, nú eru eftir 187
skinnblöð, en á þeim er næstum
því eini textinn sem til er á got-
neskri tungu.
Frelsi og öryggi geta farið saman
- En svona hefurðu ekki unnið í Hafnarfirði og
Borgarleikhúsinu?
„Nei, það er bæði mikill munur á þessum þrem-
ur hlutverkum mínum í vetur og á vinnuaðferðum
í húsunum þremur. Hafnarfjarðarleikhúsið fannst
okkur Nínu Dögg sem útskrifaðist með mér og lék
á móti mér í Englabömum alveg skólabókardæmi
um hvemig á að vinna 1 leikhúsi, hvemig maður
getur verið atvinnumaður í sínu fagi og haldið
neistanum í sér lifandi. Á vissum tímabilum viil
orkan fjara út hjá fólki en í Hafnarfjarðarleikhús-
inu tekst þeim að halda uppi einhverri ástríðu sem
skilar sér í sýningum.“
- Hvemig fara þau að því? Er eitthvað dularfullt
við það?
„Nei. Það mætast einfaldlega allir á sama level
og vinna verkið saman. Málin eru rædd og allir
vita vel hvert verið er að fara, hvað verið er að
gera og til hvers og hvað við viljum gera. Enginn
setur sig á háan hest. Hilmar Jónsson leikstjóri
leyfir manni að vera frjáls - þó innan vissra marka
því hann hefur úrslitavaldið. Hann veitir manni
frelsi en lika þetta öryggi. Hópurinn vinnur líka
afar vel saman enda vélin vel smurð eftir þessi ár,
það þarf ekki að byrja á að hrista fólk saman."
Ungt fólk á að vera gagnrýnið
- Hvemig er íslenskt leikhús annars í augum
þess sem hendir sér inn í það glænýr?
„Of fyrirsjáanlegt," segir Bjöm Hlynur hiklaust.
„Þeir sem sækja leikhús reglulega geta vel ímynd-
að sér hvemig sýning verður ef þeir þekkja leik-
stjórann og vita hvar sýningin verður. Maður sér
of sjaldan nýjar hliðar á leikurum, og þó gætu þeir
áreiðanlega fundið þær ef þeir fengju tækifæri tfi.
Eða ef þá langaði til. En kannski langar leikara
ekki nógu oft til að segja söguna sem þeir em að
segja. Mig langaði til dæmis verulega tfi að segja
söguna í Englabömum, mér fannst skipta máli að
segja þá sögu. í Lykli um hálsinn er sögð saga sem
Agnar Jón vOdi segja en sem mig langaöi ekki eins
mikið tO að segja - þó ég finni tO með fólki sem
verður fyrir aðkasti vegna þess hvemig það er.
Þessa löngun þurfti ég að búa mér tO með því að
kynna mér efnið. Oft er leikurum alveg sama um
söguna sem þeir em að segja og þá er hjartað ekki
með í sýningunni."
- Fyrirsjáanlegt, segirðu, er þaö ekki heldur
harkalegt?
„Mér finnst ungu fólki bera skylda tO að vera
gagnrýnið," segir Bjöm Hlynur. „Það á að vera
kraftur í ungu fólki en mér finnst satt aö segja að
90% drasl
„Þegar fólk heyrir mig tala svona harkalega seg-
ir það stundum að mig vanti aOa auðmýkt gagn-
vart leikhúsinu," bætir Bjöm við. „En það er alger
misskilningur. Mín auðmýkt kemur fram í því að
ég ber virðingu fyrir leikhúsinu og finnst skelfilegt
þegar það er svívirt með endalausu drasli. Því níu-
tíu prósent af leiksýningum er drasl. En kannski
er það bara eðlOegt hlutfaO í ödum listum."
- Hvað er þá tO ráða?
„Rótin í listnámi er að gerbreytast með Listahá-
skólanum, og ég vona að nemendur skólans fylgi
stefnu hans sem er að útskrifa sjálfstætt skapandi
og hugsandi fólk. Ég hef mikla trú á krökkunum
sem eru í skólanum núna og vona að Vesturport
hafi sýnt þeim að þau verða að ákveða sjálf hvað
þau vOja gera í þessari listgrein og láta svo bara
vaða. Þessar fastráðningar í leikhúsunum eru
dauðadómur á listamenn. Fólk sofnar við að bíða
eftir tækifærunum sem sjaldnast koma. Neistinn
slokknar og fólk hættir aö hugsa um sig sem lista-
menn.“
- Og við þetta fólk segirðu?
„Vaknið tO lifsins!"
-SA
Lítil og Ijót
Svo komum við fyrir hom og
Veturliði bendir á Uppsala-Eddu.
Hvílík vonbrigði. LítO og sótsvört
klessa var hún, eins og hún hefði
verið geymd á bitanum fyrir ofan
eldstæðið öldum saman. Lítið fyr-
ir handrit að sjá miðað við ger-
semarnar adt í kring.
En þessar endalausu biblíur
geyma texta sem er tO í miOjón-
um handrita og bóka. Litla kless-
an geymir einstakan texta og upp-
lýsingar sem eru hvergi annars
staðar.
Silfurbiblían er að vísu dýr-
mæt málvísindamönnum sem
hafa þar dæmi um tungumál sem
löngu er horfið úr héiminum. Það
minnir á að við getum aldrei ver-
iö viss um að tunga lifi. TO þess
að svo verði þarf maður að vera
stoltur af því sem er sérstakt og
merkdegt í menningunni sem
hún túlkar, jafnvel þótt það sé lít-
ið og ljótt á að líta.