Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.1945, Blaðsíða 13

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
r»7i
kosti rnátti seljíi þær öðrum, einnig
var .,Innrjettingunum“ heitnilt að
sjá um flutning á framleiðslu sinni
til Kaupnt.h.
— Var það hin fyrsta vök, er
Skúla tókst að brjóta á „hafnbanns
hring“ þann, er einokunin hjeit
landinu í. — Ilinn fyrsti sigur hans
á þeim vettvangi, þó fleiri og þýð-
ingarmeiri yrðu þeir síðar. Mun
Skúla ekki hafa veitt af, að beita
vitsku sinni, einurð og lægni, íil
að ná þessum mikilsveða árangri,
}»ví talsmenn Ilörmangara .voru ekki
hehlur aðgerðarlausir.
Næsta sumar kom Skúli aftur
hingað til lands færandi hendi. —
Þótti mörgum för hans hafa orðið
góð, þó flestir ljetu sjer fátt Um
finnast. Ilafði hann með sjer kon-
ungsbrjef, sem heimiluðu „Tnnrjett-
ingunum“ furðu mikil r.jettindi iil
að sniðganga Hörmangara, og jafn-
vel til að ganga á hefðbundin rjett-
indi einokunarkaúpmanna.
1 Grímstaða-Annál segir svo: •—
„Þá kom hingað aftur landfóget-
inn; hafði fengið stóra náð hjá
kongel. Majest.,. sem gaf til lands-
ins eitthvað um 15 þús. dali. Tvær
duggur voru og af kongel. Majest.
til lagðar, sem fógetinn Skúli hafði
hönd yfir; þar höfðu ekki aðrir af
landsfólkinu gagn af. Sáðfólk kom
hjer og inn í landið af fógetáns
forlagi.....Og mun þetta verða að
eftgu gagni, nema til þyngsla og
stórs uppá kostnaðar. — ITingað
kom og fraktað skip með timbur.
sem fluttist til Viðeyjarklausturs
húsbyggingar. þar með smiðir og
steinhöggvarar og margt var þá
hjer á bjáti“.
Er sem maður finni andúðar og
fyrirlitningarkeiminn, sem á bak
við býr hjá Annáls-ritaranum, sem
þó var merkismaður: Jón Ólafsson,
lögrjettum. á Grímstöðum í Breiðu-
vík. En ætla má að það sje nokk-
urnvegin rjett mynd af viðhorfi
meginþorra þjóðarinnar á ]»eim
tíma gagnvart þessari merkilegu
bjargráðaviðleitni, sem Skúli var
að koma í framkvæmd. ög sannast
greinilega það sem sjera Björn í
Sauðlauksdal segir í „Atla“ : „En
til þess þarf bæði skynsemi og kjark
að standa at' sjer straurn þeirra
hleypidóma, sem maður er uppalinn
við“. — Telur dr. Ilelgi Pjeturs
þetta einhverja skvnsamlegustu
setniugu í seinni tíma bókmentum.
vorum.
íslendingar eignast haffær skip.
ITuggurnar tvær. sem Skúli keypti,
því hann mun hafa keypt þær, þó
áður nefndur Annáll telji að kon-
ungur hafi gefið þær, marka tímam.
í sögu vorri, því það var í fyrsta
skifti í mörg hundruð ár, setn Is-
lendingar áttu sjálfir haffær skip
til siglinga milli latida. Enda var
mikill fögnuður ríkjandi meðal
„landa“ í Kaupm.h. Söfnuðust þeir
saman útí Kristjánshöfn til að
skoða þær. Var Eggert ólafsson
einn meðal þeirra, og bað Skúli
hann að gera frumdrög að fána, til
að hafa á duggunum. Bjó Eggert
þá til fána með flöttum þorski í
grunni. Athugandi væri, hvort ekki
myndi rjett að taka þann fána upp
sem fiskiskipa fána að sjálfsögðu
ásamt þjóðfána vorum. Er það
hvorttveggja í senn táknrænt, og á
við sögulegar stoðir að styðjast.
Ýmsir hinna bestu manna gerðu
sjer miklar vonir í sambandi við
stofnun „Innrjettinganna". Orkti
Eggert mikið kvæði: „Um þær nýju
Innrjettingar á lslandi“. Leggur
hann þar mikla áherslu á vöruvönd-
un:
„Æ svo markaðar sómi,
Syngist lslendinga“.
Þó var jafnframt nokkur uggur
í þeim mönnum. er gerðu sjer ljós-
asta grein fyrir örðugleikunum á
viðreisnarbrautinni. Og segir Gunn-
ar próf. Pálsson, í „Tnnrjettinga“
kvæði sínu:
„Dönsk geit gnagar flest vor strá
llandel trúi’ jeg hún heiti,
sem hvergi þrífast má“.
Ekki ljet Jón Grunnvíkingur sift
eftir liggja, enda fór þar saman,
að hann var ósvikinn ættjarðarvin-
ur og traustur aðdáandi S.kúla. —
Segir hann svo:
.... „Fyrnefnda lapdsins forbetr-
an hafa margir, sem mjer er áður
nokkuð kunnugt, góðir Patriótar
og landinu vel uunandi haft í sinni
fyr á tímurn, óskað hennar og skrif-
að um, en engum rjett lukkast, að
vera forgöngumaður, að set.ja hana
í framkvæmd; sovel, sem nú landfó-
getanum Sgr. Skúla.....Guð leggi
þar til blessun sína, en væntanlegt
er, að allir dugandi landsmenn nruni
Hr. landfógetanum það þakka. hon-
um þar í fylgja, og þar til styrkja,
eftir hvers eins efnum, megni og
tilstandi, sem og sjer í nyt að færa,
hvers jeg og einnig af alhug óska.
Pingel kveður ísiand.
— Frá Pingel amtmanni er það
að segja, að um haustið 1752 varð
hann að hrökklast úr embætti við
lítinn orðstý; var hin mesta óreiða
á fjárhag hans. En mestu mun þó
hafa valdið mótdrægni sú, er hann
hafði í frammi við Skúla og áhuga-
mál hans. Hafði Skúli náð þeim
áhrifum í kóngsgarði, að ekki var
heillavænlegt að ætla að bregða
fæti fyrir áform hans og fram-
kvæmdir. — Minstu munaði þó 16
árum síðar, eftir-lát Rantzau greifa
að Pingel yrði stiftamtmaður yfir
Islandi, þó betur rættist úr en á
horfðist í því efni.
Gjörðust nú þau undur, að Is-
lenskum manni var í fyrsta skifti,
veitt amtmannsembættið hjer á
landi árið 1752. Er auðfundið, að
áhrifa frá Skúla hefur gætt mjög í
því sambandi. Varð Magnús Gísla-