Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1964, Blaðsíða 1

almennings að vikja fyrir fjárhagslegum
hagsmunum eigendanna, þegar árekst-
ui verður á milli almenningsheilla og
fjái'hagslegs ávinnings (the commercial-
izing function). T.d. mun einkaútvarps-
stöð vera fús til að hvetja til samúðar
með negrurn meðan það skaðar ekki
verzlunarhaasimuni eigenda eða auglýs-
enda, en komi það í ljós að skaðlegt sé
að hvetja til slíkrar samúðar, þá er
það látið niður falla.
5. í listum valda fjölmiðlunartækin
því, að klassískur listrænn smekkur hef-
ur tilhneigingu til að víkja fyrir léleg-
um smekk „soap box opera“, sápukassa-
smekk, ef svo mætti að orði kveða. Al-
gengt er að byggja upp lélega list eftir
þríliða kerfi: Karlhetja, kvenhetja, þorp
ari. Kynlíf, giæpur, makieg málagjöld
nýju Todd- AO-tækni, stórmyndum, tón-
listarmyndum annars veyar, en hins veg
ar í lækkuðum smekk í kvikmyndum,
sem mótaðar eru af primitívisma og per-
versisma.
Samkvæmt frétt (VL 4-7-61) varð
stórt kvikmyndahús- í KaupmannahöÆn
að hætta rekstri, vegna þess að fólk
hætti að sækja það. Kvikmyndahús-
forstjórinn, Höberg-Petersen, sagði við
það tækifæri að innan eins áratugs
myndu ekki verða eftir meir en 15 af
þeim 50 kvikmyndahúsum, sem voru
'í Kaupmannahöfn 1961, ef ekki yrði tek
in upp ný stefna. „Vér höfum keppt á
hinu lægsta stigi kynóra- og kvalalosta-
mynda (sex og sadisme) og verðum að
hætta að fóðra almenning á því“, sagði
þessi forstjóri.
Sdsíalvísindalesar niðurstöð-
ur um áhrif fjölmiðlunartækja
M
eð fjöldamiðlunaxtækjum
_tfj er hér átt við þau tæki,
sem nefnd eru „Mass communicat-
ion“ í engilsaxneskum sósíalvísind-
um, Massenkommunikation í þýzk-
um. Til þessa flokks teljast dagblöð,
sjónvarp, útvarp, kvikmyndir og
einnig sum útbreidd vikurit eða
mánaðarrit.
Sameiginlegt þessum tækjum er,
að gegnum þau er auðið að hafa
samband við mikinn fjölda manna
samtímis og einnig annað, þ.e. að
einhverjar vélar eru milliliðir milli
veitanda og viðtakanda.
Lykiilinn til fræðilegrar greining-
ar á þeim áhrifum, sem þessi fyrir-
bæri valda, er ein stutt setning,
formuð af Lasswell, einum hinum
fyrsta fræðimanni, er kannaði áhrif
þeirra með vísindalegum aðferð-
um: Wer sagt was zu wem und mit
welcher Wirkung? Þessi lykill veit-
’ ir greinargott samstæðilegt yfirlit
yfir fyrirbærin. Að vísu má full-
komna hann lítið eitt og bæta við
einum lið eða tveim: Hver segir
liverjum hvað, á hvaða hátt, á hvaða
máli og með hvaða árangri?
Útfyllt gæti t.d. formúlan orðið á
þessa leið: Háskólabíó segir íslenzkum
gestum vesturheimska reyfarasöigu á
enskri tungiu með hörkuspennandi kvik
mynd og fjárhagslegur árangur verður
góður fyrir kvikmyndafyrirtækið og
vísindastörf innanlands. Sýningargestir
tkemmta sér ágætlega. Á sama hátt
vaeri haegt að útfylla formúluna varð-
rndi útvarpið, bæði fréttir, auglýsingar
og aðra þætti þess. Með þessu er aðeins
eagt frá staðreyndum, en engán afstaða
tekin til verðmæta.
I
þessara tækja á þjóðfélögin hafa þó ver-
ið gerðar, en tiltölulega seint, og þær
haifa dregizt aftur úr þróun sjálfra tækj-
anna. Ogburn og Nimkoff geta um nið-
urstöður rannsókna á þeim áhrifum,
sem útvarp hefur haft (Sociology 1950,
bls 564-568). Harry Pilkington, lá-
varður, var forseti brezkrar þingnefnd-
ar, sem skipuð var af brezka þinginu
iil að rannsaka áhrif sjónvarps í tilefni
6. Vald yfir fjölmiðlunartækjum veit-
ii' umráða'mönnum mjög mikið áhrifa-
vald yfir skoðunum almennings, einkum
þar sem mörg tæki eru samstillt og ein-
völd, eins og í einræðisrikjum. Uppeld-
is- og velferðarsjónarmið ha.fa tilhneig-
ingu til að víkja fyrir valdahyggju,
gróða- og 1 ystisemdasj ónarmiðinu. (The
monopolizing function).
Efiir Jóhann Hannesson prófessor
Þ
nnan vestrænnar menningar er
elski til nútímaþjóöfélag án fjölmiðlunar
tækja. Þess vegna er ekki auðvelt að
ereina nákvæmlega hvaða áhrif hver
tækjaflokkur hefur á almenning.
Nákvæmar rannsóknir á verkunum
af 25 ára rekstri þess og skilaði hún
áliti s.l. ár, sem hefur Verið prentað
og vakið mikla athygli. Innan Banda-
ríkjahers voru rannsökuð áhrif kvifT-
mynda á árunum 1949 og 1953 (Sozio-
logie, Fischer B. 1960, bls. 179).
rlLlmennt álit vísindamanna er að
kvikmyndirnar séu hið öflugasta af Öll-
um þessum fjölmiðlunartækjum. „Das
Medium des Films iibertrifft alle diese
Quellen an_ Vollstandigkeit“ (Sigfried
Krakauer). Árangurinn af rannsóknun-
um í Vesturheimi, 3retlandi og Þýzka-
landi má dragia saman í eftirfarandi lið-
um í örstuttu máli:
1. Fjölmiðlunartækin veita einstökum
persónum mikla virðingu »g háar tekj-
ur gera þær að „stjörnum“ og átrúnað-
argoðum heilla þjóða o.g jafnvel meðal
margra þjóða (The status-conferring
function). Andmæli rísa sjaldan gegn
þeim persónum, nema um svindl sé að
ræða.
2. Þau mynda fastar venjur og reglur
á tilteknum sviðum þjóðfélaga, annars
vegar jákvætt með lofi og meðhaldi
einstakra manna, málefna og flokka, hins
vegar neikvætt með andmælum Qg út-
húðun, allt að krossferðum og fyrirdæm
ingu (Enforcement of social norms).
Dæmi hjá oss: Siðgæðispostular, menn
ingarpostular, djarfar kvikmyndir.
3. Fjölmiðlunartækin ýta undir ó-
virkni, athafnaleysi og hugsunarleysi
meðal almennings. Miklu veldur hér
fyrinferð þeirra áhrifa, sem berast til
viðtakenda, og að áhrifin berast við-
takandanum fyrirhafnarlaust, svo að
viðtakendur láta sér nægja að vita um
staðreyndir, án þess að bregðast við
þeim eða hafast nokkuð að í sambandi
við þær. (Þetta nefnist „the narcotiz-
iriig dysfunction“).
4. Þar sem fjölmiðlunartækin eru í
einkaeign, verða félaigslegir hagsmunir
etta, sem hér hefur sagt verið,
er ekki álitamál, heldur staðreyndir
sem fundizt hafa. Hins vegar á ekki all.t
hið sama við í öllum löndum og munar
talsverðu frá- landi til lands.
Það, siem nú skal greina, bygigist á
írét’tum.
Víða er nú unnið að rannsóknum á
þeim áhrifum, sem fjölmiðlunartæki
hafa á uppeldi og sálarlíf barna. Gera
það einkum sálfræðingar og uppeldis-
fræðingar. Gefast þeir æ brúnaþyngri
eftir því sem meira liggur fyrir af sönn-
uðum staðreyndum (VL 27-7-62). Með
vissu er t.d. vitað, að einn tækjaflokkur
dregur úr áhrifum annars. Það er þegar
fengin örugg vissa fyrir því, að út-
breiðsla sjónvarps hefur.dregið úr að-
sókn að kvikmynclahúsum og sú þróun
heldur áfram. Andsvar kvikmyndaiðn-
aðarins hefur m.a. komið fram í hinni
af að væri mikill misskilningur
að ætla, að kvjkmyndir falli úr gildi,
þótt mörg kvikmyndahús verði að loka,
þar eð kvikmyndir má nota til sýningia
í sjónvarpi. Það er að öllum iikindum
þeirra framtíðarlieimur. í Noregi eru
barnamyndir keyptar frá Bandaríkjun-
um í stórum stíl. Hinn norski barna-
siónvarpsmaður Rolf Riktor segir í
blaðagrein, að þar í landi verði að hafna
40% af barnamyndum frá Ameríku.
Hér hjá oss er hinsvegar ekki hægt að
hafna neinu; til þess skortir lagaheimild.
Að frumsemja barnásýningar til flutn-
ings í sjónvarpi tekur 7—8 vikuir, segir
sami höfundur (18-10-1962).
Heildarkostnaðiir norska sjónvarpsins
miðað við sendiklukkustund er talinn
26.000 kr., það er um 156.000 ísl. kr.
Með því að fella niður annan hinna
tveggja senditíma telja Norðmenn að
spara megi tíu þúsund krónur, og hef-
ur það verið gert við og við s.l. veit-
ux.
Rannsóknir sýna að sextán ára bam
í USA hefur setið fleiri klukkustundir
við sjónvarp en allir skólatímar bams-
ins eru samanlagðir. (VL 23/7 — 1962).
Danskir kennarar gerðu rannsóknir á
börnum í sambandi við sálfræðinám-
skeið, er þeir sóttu, og kom þá í ljós,
að sum skólabamanna höfðu séð allt,
sem séð varð í danska sjónvarpinu, en
senditími þess er 20 stundir yikulega.
Bandarískar rannsóknir sýna að 11-12
ára börn eru mjög fíkin í að' sjá frétta-
myndir frá óeirðum, uppþotum ög bylt-
ingum, t.d. frá Alsír. Einstaka böm
verða „sjónvarps-narkomanar“ bæ(ði
1 Danmörku og Bandaríkjunum sam-
kvæmt sömu heimild.
i
Skotlandi var árið 1963 ger8
athugun á sjónvarpsþætti, sem möi-gum
fannst viðbjóðslegur. Sjötíu og tveir af
hundraði aðspurðra áhoríenda voru
þættinum andvígir, en honum var haid-
Framhald á bls. 4 -