Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1964, Blaðsíða 4

Hér verður sagt lítið eitt frá
_____ eínum þjóni íslenzku kirkj
unnar, sem uppi var fyrir
rúmum 2 öldum, þegar nið-
urlæging hennar var hve
mest eftir uélega stjórn, hart árferði
og kúgun. Þessi guðsmaður var síra
Árni Davíðsson, sem prestur var á
Hofi á Skagaströnd 1739-47. Síra
Árni var svo illa að sér og „þunn-.
ar“ í sínum fræðum, að í annálum
er skráð, og þá einnig í sögum kirkj-
annar.
Síra Árni var kominn af merkuni
bændum í Húnaþingi, og var fa'ðir hana
jvo vel efnum búinn, að hann gat kost
að hann í skóla. Ekki er þess neinstaðai
sérstaklega getið, að Árna hafi gengið
skólalaardómurinn mjög treglega, ea
vera kann, að þar hafi, sem oftar, ráðið
nokkru efni ríks föður, til þess að koma
prófstimpli á soninn. Ámi útskrifaðist
. úr Hólaskóla, og skömmu síðar vígði
herra Steinn biskup hann 1731 kapelán
tiJ síra Einars Sigurðssonar á Hofi. Þai
var hann aðstoðarprestur næstu 8 árin
og fékk svo brauðið þegar síra Einai
dó 1739.
Þegar síra Árni hafði í fjögur ár gæti
hjarðar sinnar á Hofi og miðlað sínum
elskulegiu sóknarbörnum hinu bezta ai
þeirri andlegu fæðu, sem hann átti til,
kom til hans giestur í heimsókn. Það .
var hinn danski kirkjuhöfðingi Harboe
biskup, sem sendur var til þéss að líta
eftir þjónum kirkjunnar á íslandi. Hann
átti að kynna sér hvernig þeir ræktu
skyldur sinar, hversu lærðir þeir væru,
Óskar C/ausen:

Prestasögur 13
Fáfróðasti prestur á Isiandi?
og hversu uppfræðslu ungdó.m?ins væri
farið í sóknum þeirra.
T il þess nú að geta myndað sér
skoðun um þessa hluti, lét herra bisk-
upinn guðsmennina syngja messu og
prédika í sinni áheyrn, og spyrja ung-
menni á kirkjugólfi. Það var 19. júlí
. 1743, sem Harboe biskup kom að Hofi
til þess að visitera, og komsþ hann þá
brátt að þeirri niðurstöðu, að Árni prest
ur væri svo fáfróður og illa að sér, að
r.ærri lá, að honum væri vikið úr em-
bætti. Biskup segir um síra Árna í
skýrslu sinni „að hann sé mjög ólærð-
ur og vankunnandi. — Ræður hans séu
svæfandi og án áhrifa. Barnafræðsla
hans sé einfaldleg og maðurinn að öllu
ófær.“ — Þetta er ófögur lýsing á and-
legu ásigkomulagi síra Árna á Hofi, en
eflaust rétt, þar sem Harboe var talinn
sanngjarn og jafnvel mildur í dómum
sinum um guðsþjóna. En það kom einn-
ig í ljós, þegar búið var að fara rann-
sóknarhöndum um alla presta Húna-
þingis, að þeir höfðu forsómað barna-
fræðsluna.
Til þess nú að gjöra tilraun að því,
að bæta úr um þetta öm.urlega menn-
ingarástand guðsmanna Húnvetninga
tók herra Harboe biskup það ráð að
skrifa prófastinum, síra Þorsteini Fét-
urssyni á Staðarbakka, og leggja fyrir
hann að gæta presta sinna betur og á-
minna þá stranglega um að gæta skyldu
smnar. Fyrirskipaði hann prófasti að
láta þá alla mæta á tilteknum stað og
tíma, og gijöra þar grein fyrir umbót
sinni í embættisverkum, ef þeir vildu
komast hjá harðari ákúrum.
E n víðvíkjandi síra Árna ’ á Hofl
gjörði herra biskupinn sérstakar ráð-
stafanir. Hann fyrirskipaði honum „að
taka sér fram“, eða læra betur og bæta
um rekstur embættisins, og koma síð-
an heim að Hólum til yfirheyrslu, en
þessu skeytti guðsmaðurinn á Hofi engu.
— Þá fyrirskipaði herra biskupinn síra
Þorsteini á Staðarbakka að yfirheyra
síra Árna úr Pontoppidans-spurningum,
en það var hinn frægi „Ponti“—spurn-
ingakverið, sem þýtt var úr dönsku, og
var þá almennt notað við kristindóms-
fræðslu barna og unglinga hér á landi,
einkum þó „tossa“, á þeim árum. —■
Þetta gerði síra Þorsteinn prófastur. —
Flann stefndi þá Árna presti suður að
Staðarbakka og spurði hann þar útúr
„Ponta“ í viðurvist tveggja embæittis-
bræðra hans. Þetta próf gaf þann loflega
arangur, að þessir þrír guðsmenn felldu
þann dóm, að Árni Hofsklerkur hefði
staðið sig „nokkurnveginn“ í „Ponta"—■
kverinu, sem honum var ætlað til
kennslu sóknarbörnum sínum í kristnum
fræðum, og sakir þessa prófs fékk hann
að halda embætti sínu, en þetta var
að þakka góðmennsku og mildi bisk-
ups Harboe.
Síra Árni var síðan prestur á Hofi
til dauðadags en hann sofnaði til feðra
sinna á árinu 1747. — Hann var giftur
madömu Þuríði Sveinsdóttur og eign-
uðust þau eina dóttur, sem giftist bónda-
manni, en þeirra einkadóttur, sem Ólöf
hét, tókst ekki að fjölga mannkyninu
með manni sínum. Þessi fáfróði ®uðs-
þjónn á því enga afkomendur nú. —
Fjölmiðlunarfækin
Framhald af bls. 1
ið áfram eins og ekkert hefði í skorizt
(Sd. Post 3/2 1963).
Þróunin í afbrotamálum barna í
Bandaríkjunum stefnir að því, að ein
milljón barna muni árlega verða að
koma fyrir .rétt sökum unninna gilæpa-
verka, þ.á.m. fyrir mörg morð, frá og
með árinu 1965 að telja (S.Þ.-skýrsla
í frétt VL. 28/7 1960).
Opinber málgögn, svo sem dagblöð,
halda erlendis uppi alhliða gagnrýni á
kvikmyndum, sjónvarpi og útvarpi. í
litlu þjóðfélagi eins og voru er þetta
mjög erfitt. Meðmæli koma í stað gagn-
rýni. Skilja mátti, samkvæmt erindi frú
Aðalbjargar Sigurðardóttur, föstudag-
inn 8. marz 1963, að ekki sé heimild
í landslögum til að banna neina kvik-
mynd skilyrðislaust hérlendis. Ástand-
ið minnir á frumstæða nýlendu, sem
ekki hefur unnizt tími til að setja sér
mannsæmandi lög á þessu sviði. Al-
menningur tekur við öllu, sem að hon-
um er rétt. Leiðbeinandi gagnrýni er
sáralítil.
Með öðrum þjóðum eru á verði rit-
stjórar, kennarar, lögreglumenn, rithöf-
undar og sjónvarpsmenn, sem vara
stöðugt við og vinna gegn misnotkun
fjölmiðlunartækja. Þeir eru ekki myrk-
ir í máli, ef kvikmyndaeftirlitið gerist
of slappt í eftirlitsstarfi sínu.
Y mislegt fer aflaga í þjóðarupp-
e1dismálum með öðrum þjóðum. Með
vaxandi rannsóknum berast böndin
jafnt og þétt að áhrifum fjölmiðlunar-
tækjanna, einkum kvikmynda og sjón-
varps. Ýmsir uppeldisfræðingar og sál-
fræðingar draga ekki í efa að tauga-
veikiun og vaxandi afbrotahneigð barna,
einkum hinna viðkvæmari, eigi rætur
að rekja til þessara tækja, sem eru
miklu stórvirkari uppeldisstofnanir en
almenningur og allur þorri skólamanna
hefur gert sér ljóst.
Vér geturn ekkert bannað í sjónvarpi
og ekki heldur á kvikmyndatjaldi, nema
fyrir tiltekna aldursflokka, og jafnvel
þar er hægt að komast fram hjá lögun-
um í skjóli foreldraréttar. Það er hér
notað sem meðmæli með mynd ef bún
hefur einhvers staðar verið bönnuð
(Sbr. Austurbæjarbíó 12/3 1963). Sið-
laus kvikmynd og hrottaleg nefnist
djörf á voru máli eins og nú er komið.
V ér skólamenn verðum að gera
css ljós eftirfarandi atriði:
i, Sívaxandi áhrif kvikmynda og sjón
varps draga mjög úr þeim uppeldisá-
hrifum, er vér sem skólamenn getum
haft i skólum og þjóðfélagi. Sjónvarps-
timi er þegar orðinn lengri hér í borg
en skólatíminn. Tíma til að horfa á
sjónvarp verður að taka frá vinnu, leik,
hvíldartíma eða félagjsstarfstíma. Þetta
á að breyttu breytanda einnig við um
kvikmyndir.
2. Algjör nýskipan laga_ um kvik-
mynda- og sjónvarpseftirlit er orðin
knýjandi nauðsyn hérlendis. Tillögur til
nýsköpunar laga má byggja á ýmsum
bugmyndum í ágætu erindi Högna Eg-
ilssonar, blaðamanns, sem prentað var
í Alþýðublaðinu þann 27. febrúar 1963,
og á ýmsum reynsluatriðum, er frú Að-
albjörg greindi frá í sínu erindi, en auk
þess má ekki undan dragast að kynna
sér nýjasta vísindaárangur, sem þegar
er fundinn í sálfræði, uppeldifræði og
erlendum sósíalvísindum og afbrota-
íræðum.
3. Kvikmyndaeftirlit þarf að vera ó-
háð, ópólitískt, málefnalegt, ríkislaun-
að, og lagagrundvöllur þess ótvíræður.
í því þurfa að vera menn úr þeim stétt-
um, er ábyrgð bera í uppeldismálum,
barnavernd, geðlækningum, foreldra-
samtökum, þjóðkirkju; sálfræðingar og
uppeldisfræðingar.
4. Allir þeir, sém að þjÓðaruppeldis-
málum vinna, þurfa að gera sér ljósa
þá miklu innþrengingu erlendrar menn
ingar, sem á sér stað. Þessi innþreng-
ing nær inn í yzta hring gegnum hið
prentaða mál, sem lesið er af þeim
hópum, er lesa framandi mál sér að
gagni, og þau aðlagast eðlilega þeirri
menningu, sem fyrir er.
Gegnum kvikmyndir berast áhrif til
manna í næsta hring, þeirra, sem kvik-
myndahúsin sækja, og þau eru allsterk.
Með sjónvarpi berast áhrifin inn á
heimilin, inn til barnsins í vöggunni
eða körfunni. Nú eru framleidd tæki,
sem hægt er að hengja á vöggu barns-
ins, til þess að það geti tekið við áhrif
unum áður en það lærir að tala eða
ganga.
(Framsöguerindi flutt á fundi
áhugamanna um þjóðaruppeldis-
mál, þann 15. marz 1963 í I
kennslustofu Háskólans.)
Helztu heimildir:
Soziologie, útg. próf. René Kön-
ig, Frankfurt am Main 1960. (8 höf'
undar hafa ritað verkið).
Readings in Social Psychology,
New York 1952, 680 bls. Útg. Guy
E. Swanson, Theodore M. Nqw-
comb og Evgene L. Hartley (35
höfundar standa að verkinu auk
útgáfunefndar).
A Handbook of Sociology, útg.
Ogburn og Nimkoff, London 1950
(Routledge og Kegan Paul).
„VSrt land“ (norskt dagblað),
Sunday Post o.fl. brezk blöð.
4 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
12. tölublað 1964