Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1964, Blaðsíða 2

SVIP-
MVND

Gamal Abdel Nasser, sem ver
ið hefur einvaldsherra
Egypta næstum 12 ár, notaði þjóð-
ernisstefnu Araba til að brjótast til
valda. Honum varð svo vel ágepgt,
að hann gerbreytti hinu pólitíska á-
standi við austanvert Miðjarðarhaf,
sem jafnan hafði verið órólegt og
óútreiknanlegt. Að vísu gætir óró-
ans ennþá, en jafnvægi er þar mun
meira en áður var.
Nasser tók mjög áhættusama á-
kvörðun, þegar hann þjóðnýtti Sú-
ez-skurðinn árið 1956, en honum
lánaðist það. Hann gerði líka
hættulegan hlut, þegar hann sam-
einaði Egyptaland og Sýrland í eitt
ríki, Arabíska sambandslýðveldið,
undir sinni stjóm, enda fór svo, að
sú sameining fór út um þúfur, en
eigi að síður virðist hann ætla að
eiga síðasta orðið í þróun mála í
Sýrlandi. Hvað sem á hefur dun-
ið, hefur hann verið hinn sjálfskip-
aði frumkvöðull og vemdari ara-
bísk'rar einingar, og þannig líta
flestir Arabar á hann.
Segja má að áhættan, sem hann lagði
út í þegar hann þjóðnýtti Súez-skurð-
inn, hafi orðið honum dýrkeypt, því
al þjóðnýtingunni leiddi innrás Breta,
Frakka og ísraela haustið 1956, en lán-
ið var honum hliðhollt, þegar þessi
þrjú ríki hættu í miðjum klíðum að
beiðni Sameinuðu þjóðanna og sneru
þannig fyrirsjáanlegum hernaðarósigri
Egypta upp í mikinn pólitískan sigur.
Síðan hefur Nasser rekið Súez-skurð-
inn eftir eigin höfði og haldið áfram að.
byggga upp herstyrk landsins með fjár-
hagsaðstoð og tæknihjálp kommúnista-
ríkjanna og með verulegri tæknihjálp
fyrrverandi samstarfsmanna Hitlers í
þýzka hernum. (Tveimur árum eftir
að Súez-skurðurinn var þjóðnýttur,
féllst Nasser á að greiða skaðabætur,
sem námu 65 milljónum dollara, til fé-
lagsins, sem hafði rétt til að reka
skurðinn fram til 1968).
Uvarvetna í Arabaheiminum var
litið á Nasser sem hinn nýja leiðtoga,
er faera mundi Aröbum aftur glataða
vegsemd. Hann var talinn meðal hinna
miklu leiðtoga heimsins. Nasser hafði
ekki „fundið upp“ arabíska þjóðernis-
stefnu, en hann varð tákn hennar og
atkvæðamesti forsvarsmaður.
Nasser náði eyrum Araba ekki sízt
vegna þess, að hann hafði sjálfur alizt
upp við bág kjör og var nákunnu^ur
þeirri tilfinningu að vera minni mátt-
ar og þola fyrirlitningu þeirra sem bet-
ur máttu sín. Ýmsir útlendingar í Kaíró
höfðu jafnvel látið í það skína, þegar
Nasser var á yngri árum, að hreinrækt-
aðir Egyptar væru heldur ómerkileg
manngerð. Þessi reynsla hafði djúp
áhrif á hann, og hann ásetti sér að
veita Egyptum bæði sjálfsvirðingu og
virðingiu í augum annarra. Hugsjón
hans felst í sem stytztu máli í þessvm
orðum hans sjálfs:
„Við munum aldrei þiggja neitt frá
Vesturlöndum, sem mundi skerða sjálf-
stæði okkar eða virðingu. Við munum
greiða högg með höggi, kinnhest með
kinnhesti.“
Þessi boðskapur átti vel við Araba.
Milljónir þeirra þjáðust af sams konar
tilfinningum og Nasser. Þeir dáðu hann
fyrir að bjóða vestrænum rikjum byrg-
in Hann þurfti ekki að lofa þeim betra
lífi, enda hafði stefna hans oft í för
með sér verri kjör efnahagslega. Þeir
fylgdu honum af því hann gerði þá
jafna Vesturlandabúum. Hann var stað-
ráðinn í að upprætá vestræn ítök, hvar
sem þau væru fyrir hendi í Arabalönd-
unum eða Afríku. Hann vildi fá ríkis-
stjórnir, sem væru sama sinnis og hann,
en lytu forustu Egypta.
að var árið 1952, sem Nasser
brauzt til valda í Egyptalandi. Hann
var þá lítið þekktur undirhöfuðsmaður
í hernum. Byltingin fór fram án blóðs-
útheilinga, og hinn gerspillti faraó Eg-
yptalands, Farúk, sem var raunar af
tyrkneskum uppruna, var rekinn frá
völdum. Næstu árin eftir valdatöku Nass
ers voru tiltölulega rólg en svo tóku
að gerast afdrifaríkir viðburðir við aust
anvert Miðjarðarhaf. Árið -1958 sam-
einaðist Sýrland Egyptalandi, eins og
áður segir, og síðar var konungdæmið
Jemen formlega tengt Arabíska sam-
bandslýðveldinu. Á miðju sumri 1958
var gerð bylting að undirlagi Nass-
ers í írak, sem leiddi til þess að kon-
ungurinn þar, Feisal II, var myrtur á-
samt helztu leiðtogum ríkisins. Um
svipað leyti sendu Bandarikjamenn her
lið til Líbanons til að forða stjóminni
þar frá byltingu, og Bretar sendu liðs-
afla til Jórdaníu til að verja Htlssein
konung og stjórn hans. Hussein hélt því
fram að Nasser væri Ejð reyna að steypa
sér af stóli, og stjórnin í Líbanon sak-
aði áróðursmenn Nassers um upptökin
að byltingartilrauninni þar í landi. Um
það var engum blöðum að fletta, að
vopn bárust bæði til Líbanons og Jórd-
aníu frá Sýrlandi, en þátt Nassers í
þessum vopnasendingum var erfitt að
sanna. Hann hélt því sjálfur fram, að
£ báðum tilfellum væri um innanlands>-
óeirðir að ræða.
Meðan á þessum viðsjám stóð fór
Nasser leynilega tiL Moskyu í annað
sinn á tveimur mánuðum og átti við-
ræður við Nikíta Krústsjov forsætis-
ráðherra Sovétríkjanna. Þegar frá leið
batnaði hins vegar sambúð Arabíska
sambandslýðveldisins við Líbanon og
Jórdaníu. Snemma árs 1961 skiptust
Nasser og Saeb Salam, forseti Líbanons
á vinsamlegum yfirlýsingum, eftir að
þeir höfðu átt saman einkaviðræður I
Damaskus. Skömmu síðar skiptust Nass
er og Hussein á sams konar yfirlýsing-
um. Hussein ávarpaði Nasser jafnvel
„kæri bróðir“ og bað um nánara sam-
starf, en Nasser var varkárari í orða-
lagi og lét í Ijós vonir um bjartari fram
tíð.
Mr að var árið 1955 sem Nasser
sneri sér til kommúnistarikjanna og bað
um hergögn, efti-r að vestræn ríki höfðu
synjað honum um þau. Kommúnistarík-
in brugðu skjótt við og sendu honum
geysimikið magn vopna. Árið eftir þjóð-
nýtti hann Súez-skurðinn, þegar vest-
ræn ríki drógu til baka tilboð sitt um
að leggja fram 1.300.000.000 dollara til
að gera Asúan-stífluna frægu í Níl, en
þá hafði Nasser látið undir höfuð leggj
ast mánuðum saman að svara tilboð-
inu, meðan hann var að leita fyrir sér
um fjárhagsaðstoð í Sovétríkjunum.
Það voru Bandaríkin sem tóku af skar-
ið um að draga tilboðið til baka, eftir
að ljóst varð, að mörg „hlutlaus ríki“
voru farin að ganga á það lagið að
tefla 3andaríkjamönnum og Rússum
hverjum gegn öðrum.
Nasser var að sjáifsögðu þakklátur
Rússum fyrir fjárhagsaðstoð þeirra,
sem olli því að hægt vaf að byrja á
hinni miklu Asúan-stíflu, sem mun þeg-
ar stundir líða auka ræktarland Egypta
um 30%, eða um 2 millj. ekrur. fen
hann fór samt ekki dult með andúð
sína á kommúnistum í Arabaríkjunum,
sem hann taldi vera einn helzta tálmann
í einingarviðleitni Araba. í desember
1958 réðst hann harkalega gegn kom.m-
únistum og beindi þá jafnframt örvum
sínum að Sovétríkjunum. Þessi árás
hans átti rætur að rekja til viðburða,
sem taldir voru undan hans rifjum
runnir, nefnilega byltingarinnar í írak.
Nokkrum vikum eftir byltinguna hóf
hinn nýi valdsmaður í írak, Abdel Kar-
im Kassem, að hreinsa burt Nasser-
sinna úr stjórn sinni, en virtist híns
vegar gefa kommúnistum frjálsar hend-
ur. Frá upphafi höfðu arabískir komm-
únistar verið andvígir samruna Sýr-
lands og Egyptalands, og nú hófu þeir
allsherjaráróðursherferð gegn Nasser
frá Bagdad.
S amkvæmt þeirri gömlu kenningu
sinni, að menn ættu að „greiða höggj
með höggi“, reis Nasser öndverður gegn
kommúnistum eins og hann hafði áð-
ur snúizt gegn Vesturveldunum. Hann
lenti í opinberum deilum við Krústsjov,
sem kallaði hann „fljótfæran ungaa
Framhald á bls. 6
Utgefandl: H.f. Arvakur. Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Slguröur Bjarnason frá Vteur.
Mattiiias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arnl Garöar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðálstræti 6. Sími 22480.
2 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
12. tölublað 1964