Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1964, Blaðsíða 5

Sjdnvarp og sjálfsviröing
Mikið hefur verið hamazt í
blöðum og á mann-
fundum síðan áskorun 60 al-
þingiskjósenda út af Kefla-
víkursjónvarpinu var birt. Dag-
blöðin hafa öll birt leiðara um mál-
ið, sum jafnvel í tvígang. Slúður-
dálkar tveggja dagblaða hafa morað
í nafnlausum bréfum, þar sem alls
kyns dylgjum hefur verið hampað.
Hafa sumir þessara nafnleysingja
jafnvel ekki skirrzt við að reyna að
koma kommúnistastimpli á undir-
skrifendur — og verður naumast
lægra lagzt í subbuskap og rökþrot-
um. Sannleikurinn er sá, að þetta
mál verður með engum ráðum gert
að flokkspólitísku þrætuepli — og
þeim mun furðulegra má það heita,
að stjórnarblöðin þrjú skuli hafa tek
ið eindregna afstöðu með Keflavík-
ursjónvarpinu og þannig túlkað af-
stöðu gagnstæða þeirri sem stjórnar-
flokkamir tóku, þegar heimild til
reksturs sjónvarps á Keflavíkurflug
velli var fyrst veitt. Hvergi hef ég
séð eitt orð til skýringar á því, hvers
vegna hið upphaflega og skýlausa
skilyrði um takmörkun bandaríska
sjónvarpsins við herstöðina eina er
nú úr gildi fallið.
Engu er líkara en menn séu ragtir við
að ræða þetta mál opinskátt og undan-
bragðalaust. Það kom t.d. fram á um-
ræðufundi Stúdentafélags Reykjavíkur,
þar sem umræðuefnið mátti ekki heita
„Sjónvarp á íslandi“ eða bara „Sjón-
varpsmál“, heldur einungis „íslenzkt
sjónvarp“, trúlega vegna' þess að ís-
ltnzki „sjónvarpsstjórinn“ treystist ekki
til að verja eða ræða af viti rekstur
og útbreiðslu Keflavíkursjónvaipsins.
Sama var uppi á teningnum í sambandi
við stofnun svonefnds „Félags sjón-
varpsáhugamanna“ (nafnið er einkar
forvitnilegt), en í lögum þess og yfir-
lýsingum er tekið á því máli, sem raun-
verulega er til umræðu, með þvílikum
vettlingatökum, að það eitt vekur sér-
staka athygli á félagsskapnum. Eftir all-
án gauraganginn urðu stofnendur félags
ins ekki fleiri en 300 talsins, og eru
þó a.m.k. 3000 sjönvarpstæki í notkun
hér í höfuðstaðnum. Markmið þessa fé-
lagsskapar eru satt að segja harla tor-
ræð, enda á hann vísast eftir að sofna
svefninum langa, hafandi sent frá sér
gagnáskorun til Alþingis.
M ér þykir hafa orðið hörmulega
'látt um varnir fyrir Keflavíkursjón-
varpinu af hálfu þeirra manna, sem
gengið hafa fram fyrir skjöldu. Helztu
rökin eru þau, að í sjónvarpi varnar-
liðsins séu margir góðir og fræðandi
þættir, og að það veiti veigamikla hjálp
við að halda æskulýðnum frá sjoppun-
um alræmdu. Manni skilst á þessum
verjendum, að í rauninni sé svo kom-
ið, að íslendingar séu hvorki einfærir
um að uppfræða né ala upp æskulýð
landsins. Þar verði Bandaríkjamenn að
blaupa undir bagga, annars fari allt yf-
ir um. Sjónvarp varnarliðsins á með
öðrum orðum að vera sá töfrasproti, er
leysi bæði skóla og foreldra undan allri
ábyrgð á uppfræðslu og uppeldi ungu
kynslóðarinnar. „Hvað er þá orðið okk-
ar starf í sex hundruð sumur?" Er þá
allm- hinn mangrómaði þjóðlegi metn-
aður íslendinga rokinn út í veður og
vind? Var hann kannski aldrei annað
eða meira en handhægt efni í hátíða-
ræður á tyllidögum? Sú spurning er
vissulega orðin leiðinlega algeng meðál
útlendinga, sem hingað koma, hvort ís-
lendingar skammist sín yfirleitt ekki
fyrir neitt, og er ég ekki einn til frá-
sagnar um það. Einn útlendur gestur
orðaði það svo við mig fyrir ekki alls
löngu: „Mér finnst þetta þjóðfélag ykk-
ar vera óperetta, sem engin leið sé að
taka alvarlega.“
Er ekki kominn tími til að spyrna við
íæti og íhuga í alvoru, hvort það hafi
kannski verið mistök að stofna hér sjálf
stætt lýðveldi fyrir 20 árum?
b
k. ví hefur verið haldið fram grín-
laust, að það sé skerðing á persónu-
frelsi fslendinga að takmarka sjónvarp
varnarliðsins við herstöðina. Eru það
einkum gula pressan, Hannes á horn-
inu og sýslumaðurinn í Borgarnesi sem
veifa þessari frumlegu röksemd. Nú má
vísast lengi um það deila, hvar setja
beri persónulegu frelsi manna takmörk.
Það er vitaskuld skerðing á persónu-
frelsi að skylda menn til að greiða op-
inber gjöld, bera íslenzk ve; pbréf,
ganga í skóla ákveðinn árafjölda, að ég
nú ekki tali um það þegar lögreglan
er að meina mönnum að svipta sig lífi.
En þannig er nú einu sinni siðum í
menningarþjóðfélagi háttað. Sé hægt að
kalla áskorunina til Alþingis tilraun til
skerðingar á persónufrelsi íslendinga,
þá væri það helzt í þeim skilningS, að
hún fæli í sér viðleitni til að koma í
veg fyrir menningarlegt sjálfsmorð ís-
lendinga. Nú segja eflaust ýmsir, að
slíkt athæfi ætti að vera þjóðinni full-
komlega frjálst, en aðrir telja það ó-
hæfu, og m.a. af þeim sökum er áskor-
unin fram komin.
Þeir sem halda því fram að íslenzk
menning sé svo traust, að henni stafi
engin hætta af einokun milljónaþjóðar
á sjónvarpsrekstri í landinu, hafa að
ég held harla litla reynslu af sjónvarpi
og áhrifamætti þess. Vegna ítrekaðra
fyrirspurna skal ég taka fram, að ég
fylgdist með sjónvarpi í Bandaríkjunum
rúmlegia þrjú ár og hef kynnt mér dag-
skrá Keflavíkursjónvarpsins eftir föng-
um á liðnu ári, svo ég þykist mega
leggja orð í belg um þetta mál. Kefla-
víkursjónvarpið er á ýmsan hátt fremra
bandarísku sjónvarpi heima fyrir, dag-
skráin samfeUdari og þættir betri, þeg-
ar á heildina er litið, en engum heil-
skyggnum manni kemur til hugar, að
það sé á því menningarstigi sem æski-
legt væri. Bandarískar sjónvarpsstöðv-
ar eru yfirleitt kunnari fyrir annað en
listræna eða menningarlega viðleitni.
En ég skal ekki fana nánar út í þá
sálma hér, því mörgum fslendingum er
þannig farið, að þeir hafa kynlegan
óbifur á öllu sem að menningu lýtur,
mega helzt ekki heyra það orð nefnt,
og einn hinna hugumstóru nafnleys-
ingja í dagblöðunum var á því, að ís-
lenzka menningu mætti svo sem leggpa
fyrir róða, ef við bara fengjum nóg af
amerisku sjónvarpi.
E n spurningin er ekki, hvort sjón
varp varnarliðsins sé gott, bærilegt eða
slæmt, heldur hvort þessi afarfámenna
þjóð og menningarlíf hennar þoli sam-
keppni við voldugasta áróðurs- og
skemmtitæki auðugustu þjóðar í heimi.
Vægt reiknað horfa nú 10.000 íslend-
ingar á bandaríska sjónvai'pið í hverju
kvöldi. Á næstu fimm árum á þessi tala
vafalítið eftir að margfaldast. Hvað
leiðir af því? M.a. það að bóklestur og
blaða á eftir að dragast verulega sam-
an, og er kannski ekkert við því að
segja. Hitt er ískyggilegra frá þjóðhags-
legu sjónarmiði, að kvikmyndahúsin
munu hætta að bera sig, flest eða öll.
Farið hefur fé betra, segja menn
kannsld, og víst er tun það, að kvik-
myndaval þessara stofnana hefur sízt
verið þeim til sæmdar og mætti vera
rciklu vandaðra. En þar eru að nokkru
leyti að verki öfl, sem torvelt er að rSða
við, en að hinu leytmu grunar mig, að
um sé að ræða linkind forstjóranna og
réttra yfirvalda hér. Þó eftirlit með
kvikmyndum kunni að vera slælegt,
verður því þó ekki móti mælt, að við
höfum í okkar höndum úrslitavald um.
það, hvaða kvikmyndir koma fyrir augu
almennings. Um Keflavíkursjónvarpið
gegnir allt öðru máli. Þar fær enginn
íslenzkur aðili ráðið neinu um það,
hvaða efni er daglega flutt inn á þús-
undir íslenzkra heimila, og dreg ég
mjög í efa að nokkur nýlenda sé jafn-
báglega á vegi stödd að þessu leyti og
við íslendingar. Sá þjóðernislegi vesal-
dómur sem hér er um að ræða er svo
ískyggilegur, að maður hugsar til þess
með kvíða, að hinn hefðbundni hátíða-
boðskapur þjóðarleiðtoganna á 20 ára
afmæli lýðveldisins nái ekki lengur
hlustum landsmanna.
En það var fjárhagshliðin á væntan-
legum taprekstri kvikmyndahúsanna,
sem ég ætlaði að drepa á. Með honum
hverfur mjög álitlegur hluti af skemmt-
anaskatti, sem bæði rennur til Þjóðleik-
hússins, Sinfóníuhljómsveitarinnar og
félagsheimila úti á landi. Má búast við
að þessar stofnanir verði að draga sam-
an seglin, nema til komi opinberir styrk
ir, sem afla yrði með auknum skatta-
• álögum. Auk þess standa fjögur kvik-
myndahús að talsverðu leyti undir
rekstri mannúðar- og menningarstoifn-
ana: Háskólabíó og Tónabíó (Háskól-
inn og Tónlistarskólinn), Laugarásbíó og
Bæjarbíó í Hafnarfirði (Dvalarheimili
aldraðra sjómanna og Elliheimilið í
Hafnarfirði). Hér er því höggvið á
fleiri rætur en virðast mætti við fyrstu
sýn.
I^agnar Jónsson í Smára varpaðl
nýlega fram athyglisverðii spurningu,
sem mér finnst ástæða, til að ítreka:
Hvað mundu íslenzkir fjármálamenn
segja, ef Bandaríkjamenn tækju upp
á því af umþyggju fyrir vexti efnahags-
lífsins í landinu að stofnsetja á Kefla-
víkurflugvelli banka, sem stæði öllum
landsmönnum opinn og tæki miklu lægri
vexti en íslenzkir bankar eða lánaði
jafnvel fé vaxtalaust? Þessi möguleiki
er óneitanlega hugsanlegur og mundi
ugglaust ýta mjög undir framtak og
útþenslu efnahagslífsins. Mér býður í
grun, að bankastjórarnir okkar yrðu
þungir á brúnina, en vitanlega kæmu
svo fram harðskeyttir riddarar frelsis-
ins og færu um það mörgum fjálgum
orðum, hvílík ósvinna og skerðing á
persónufrelsi fslendinga það væri, ef
þeim væri meinað að eiga vaxtalaus
viðskipti við þennan bandaríska banka.
ó ég sé mjög vantrúaður á, að
við fáum sæmilegt íslenzkt sjónvarp á
næstu árum, fer því fjarri að ég sé
andvígur sjónvarpi sem menningartæki.
Þar veltur að sjálfsögðu allt á því,
hverjir hafa forustuna á hendi. Ef
dæma má af Ríkisútvarpinu, eins og
sjálfsagt er að gera, er framtíð ís-
lenzka sjónvarpsins ekki beinlínis glæsi-
leg. Auk þess mætti spyrja hvort land,
sem tæplega á akfæran vegarspotta (á
alþjóðleg/an mælikvarða) utan höfuð-
staðarins, ætti ekki fyrr að hivra að
hversdagslegum samgöngubótum en
það fleygir stórfé í lélegar eftirhermur
á tælminýjunj'um milljónaþjóða.
Mér er persónulega kunnugt um, að
ýmsir af frumkvöðlum „Félags sjón-
varpsáhugamanna" eru ekki meir en svo
trúaðir á íslenzkt sjónvarp, en vilja hins
vegar fyrir hvern mun auka útbreiðslu
bandaríska sjónvarpsins hér, þó ekki
þætti viðurkvæmilegt að hafa það í há
mæli á stofnfundinum. En nafnleysingj-
Eftir Sigurb A. Magnússon
©PIB
Allar meina bót!
12. tölublað 1364
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 5