Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1964, Blaðsíða 8

Erling Norlev:
Frá ráðstefnunni í Oakland . . . allir eru þungt hugsandi og bíta á jaxlinn.

verið að halda ráðstefnu, sem „mun
valda straumhvörfum“. Sumar
þeirra eru meira að segja söguleg-
ar, enda þótt enginn muni eftir
þeim næsta dag, nema konurnar,
sem sópa fundarsalinn. Nýjasta
nýtt á þessu sviði er nokkurra daga
ráðstefna, sem haldin var í Oakland:
„Ráðstefna Kaliforníuháskóla um
geim, vísindi og stórborgalíf“. —
Hrifnir blaðamenn skírðu Oakland
af þessu tiléfni: „Canaveralhöfða
beimstæknifræðinnar“ og til orða
kom að breyta borginni í „heims-
borgar-rannsóknastofu", þar sem
iðka skyldi „sociometri11, „ökometri“
og þéssháttar.
Mörg hundruð vísindamenn og tækni-
íræðmgar streymdu að úr öllum áttum
og tóku til við það, sem í augum áhorf-
andans líktist grunsamlega auðmjúku
knéfalli fyrir sjálfum sér og hinu mikla
skurðgoði sínu, vísindunum.
Svo virðist sem aðalumræðuefnið
hafi verið þetta: hvernig má geira geim-
tæknifræðina að venjulegri hversdags
tæknifræði, sem svo getur komið fólki
að gagni — einkum borgarbúum, sem
nú á dögum eru hinn sigrandi meiri-
liluti. í verksmiðjum og rannsókna-
stofum hafa hrúgazt upp svo margir
vinningar á tæknisviðinu, að þrátt fyrir
aliar þær aðferðir, sem mönnum standa
nú til boða, er algjörlega óhugsandi að
gera. meira en lítið brot af þessu að-
gengilegt almenningi, enda þótt hægt
væri að stækka þetta brot með nægi-
legum ráðstöfunum í þá átt. Og öll þessi
tækni er auk þess slíkt fjall þekkingar,
að fræðimennirnir á þessum stað hafa
ekki hugmynd um hvað starfsbræður
þeirra á hinum staðnum eru búnir að
uppgötva, eða hafa með höndum, að
nú ekki sé nefnt,- að almenningur hefuir
ekki nema í hæsta lagi ofurlitla nasa-
sjón af því, sem um er að vera. Þar af
leiðandi erum „við“ í samgönguvandræð
um, og ef dæma má eftir öllu staminu,
þegar um þetta er talað, eru þau vand-
ræði kviðvænleg og ískyggileg.
Frá upphafi til enda sneirist þessi
ráðstefna um hina miklu, skinandi sól
sína — science — vísindin. Orðið er
notað eins og. einskonar grimmilegur
svardagi, einhver lokaröksemd, sem
dregur á eftir sér djúpt og fjálglegt
þagnarhlé. Formaður hinar kalíforn-
isku stjórnarnefndar ráðstefnunnar um
vísindi og stjarnsiglingair (svo), bauð
sóldýrkendurna velkomna og skellti sér
síðan út í æðstaprestlegt tón:
„Lokatakmark vísindanna og rann-
sóknanna er vaéntanlega fullnæging
mannlegra þarfa, svo vel heimspeki-
legra sem efnislegra og tæknilegra'*.
„Rússneskir vísindamenn hafa verið
vanræktir, hvað snertir þá mannlegu
eiginleika, sem geta gefið þeim hugs-
anafrelsi til að leita hins fullkomna
sannleika (leturbr. höf.) — og það er
sannleikurinn og hæfileikinn til að
koma sannleikanum í samband við
mannlegar framfarir, sem er trúarjátn-
ing vísindanna“.
E ins og sjá má, skortir hér ekki
reykelsi, sálma og fórnir. Það hlutverk
er varla til, sem ekki megi hugsa sér
vísindin fær um að gegna, allt til þess
að grafa upp hinn fullkomna sannleika.
Vísindaráðgjafi Kennedys forseta, Wies-
ner prófessor, mælti: „Lausn vandamál-
anna á sviði þjóðfélagsfræði, hagfræði
og kennslumála veltur á réttri notkun
þess fróðleiks, sem nú er verið að afla
í rannsóknastofum geimtæknifræðinn-
ar“; Baker, varaforseti Bell Telephones,
sagði: „Við neyðumst til að þýða undur
vísindanna á venjulegt maiinamál, ann-
ars verða áhrif vísindauppgötvananna
einskis virði“. Umhyggjan fyrir fáfróð-
um og bamalegum almenningi fær vís-
indahjörtun til að vikna. A. J. Haworth,
úr kjarnorkunefndinni, sagði: „Allt
þetta (hinar mörgu vélar nútímans)
hefur gefið okkur miðlungsborgurun-
um þá hugmynd, að vísindamenn og
tæknifræðingar geti gert næstum allt.
En vitanlega er þetta oftrú hjá okkur.
Vísindamenn geta ekki gert kraftaverk.
Þér (kæri kollega!) og ég vitum þetta,
en veit miðlungsborgarinn það? Og þó
þráir borgarinn raunverulega sannleik-
ann ........“ Og hvað er sannleikur?
„.... að leiða í ljós staðreyndir nátt-
úrunnar og túlka þær ....“, það er
hlutverk vísindamannsins.
ó voru þama einstöku undan-
tekningar, sem líkastar feimnum hala-
stjörnum, heimsóttu þetta sólkerfi al-
heimsvísindanna, en tóku fljótt til fót-
anna aftur og skundilðu burt. Dr.
Martin Myerson frá Harvard, til dæmis
að taka, spáði því, að árið 2000 yrðum
við orðnir „næstum ódauðlegir. f stað
mikilvægira líffæra má nota tilbúna
„rannsóknastofu-framleiðslu“ (líklega að
undanteknum heilanum, en það gerir
sjaldnast neitt til). En snögglega var
rétt eins og hann áttaði sig á, hvað
hann var að segja, því að hann bætti við:
,.En hver á að verða langlífur? Hinir
voldugu? Hinir sterku? Hinir hæggerðu
og heiðarlegu? Hinir fallegu? Hinir
frjósömu? Hinir hvítu? Hinir svörtu?
Bóndinn? Borgarbúinn? Útborgarbúinn?
Já, hver eiginlega? Hvar eir „fullkomni
sannleikurinn“ í þessu?“
Eini sannleikurinn er líklega sá, að
sjálfir vísindamennirnir -umgangast
visindahugtakið allt of lauslega og á
ct handahófslegan og margræðan hátt.
Ráðstefnan hefði orðið ólíkt árangurs-
ríkari, ef hún hefði notað fyrstu klukku
stundina til að koma sér niður á það,
hvað hún ætti við með orðinu vísindi,
í umræðunum næstu dagana. Það hefði
sparað ræðumönnum og áheyrendum
margt og mikið. Það var ekki svo vel,
að einhver minnsti spámaðurinn kæmi
nokkurntíma fram og segði: „Heyrið
þið, börnin góð, höfum við yfirleitt
nokkra hugmynd, um hvað við erum
að tala?“ Ég sé t. d., að menn, sem
vafalaust eru bæði færir og heiðarlegir
eru að fást við viðfangsefni eins og
„Byrjandi eftirverkanir hjá andarung-
- um“, „Samþjöppun strontium 90 í
barnatönnum“, „Phenol í grasi og sam-
band þess við dalapon" — allt úr
SCIENCE, sem gefið er út af ameriska
vísindafélaginu. Einn prófessor frá
Edinborg skýrir London Times frá því,
að hann hafi sent ungan og efnilegan
srúdent, til stærri háskóla, til að víkka'
sjóndeildarhring hans og kunnáttu, en
þá setti þessi stærri háskóli hann í að
„gera rannsóknir á kornsmellum (brún-
um kornormum), og í það eyddi hann
tveim árum ævi sinnar, og var ekki
nærri eins efnilegur að þeim loknuim.
Og á einhverri risastórri ráðstefnu í
Atlantic City, New Jersey, hefur dr.
A. R. nokkur Bouhys gefið skýrslu um
merkilega sérgrein sina „Öndunarað-
ferð hornblásara" („hornblásarar byrja
á því að anda djúpt að sér og anda síðan
frá sér smátt og smátt, eftir því sem tón-
listin segir fyrir um. Hinn breytilegi
loftþrýstingur gefur svo hærri og lægri
tóna“). Ef þetta er vísindi — og það
er það — skjóta merkilegar spurningar
upp kollinum hjá leikmanni. Hvern-
ig í dauðanum ætti t.d. ég að trúa því,
að rannsóknir á andarungum, rottulif-
uir, ormum eða hornblásurum leiddu
lil uppgötvunar einhvers „fullkomins
sannleika", ríém.a auðvitað, hvað snert-
ir þessi einstöku rannsóknarefni, seim
mér er svo hvínandi sama um? Hvernig
á ég að trúa því, að fólk, sem glápir á
orma, eða athugar brjóstkassa á horn-
blásurum, séu allra manna færastir um
að „túlka staðreyndir náttúrunnar“, fyr-
ir almenningi? Og fyrst og firemst:
hvernig stendur á því, að vísindamenn-
irnir virðast fyrst og fremst trúa þessu?
Að vísu er ekki hægt að skrásetja
kornsmellur, rottulifur o. s. frv. sem
,. geimtækniifiræði", en geimtæknifræð-
in á það sameiginlegt með flestri ann-
arri tæknifiræði, ásamt þeim vísindum
sem hún byggist á, að vera í raun réttri
samsett a£ „heilli hrúgu af hundleiðin-
legum smáatriðum," eins og ungur eðl-
isfræðingur hjá Douglas Aircraft Co.
orðaði það einhverntíma við mig.
að er auðvitað leiðinlegt, að
fræðingarnir á þessum staðnum eiga
bágt með að fylgjast með því, sem
starfsbræður þeirra á hinum staðnum
hafast að, því að það getur haft í
för með sér óþarfa tilkostnað og tví-
tekningair, en þó er þetta engan veginn
stórskaðlegt. Öðru nær — það gæti
meira að segja verið gagnlegt ef þróun-
in gengi ofurlítið hægar, svo að mann-
kynið fengi tóm til að jafna sig af
taugaáfallinu eftir Galilei, Newton og
alla þá karla. Vitanlega er það klára
kjaftháttur, að mannkynið sé alltaf að
,.þrá sannleikann" um kornsmellur,
rottulifuir, lungnaleikfimi hornbásara
og gulrótaræktun í geimförum (svo að
eitt sé nefnt í viðbót). Vafalaust þrá
margir einhvern sannleika, en bara ekki
af þessu tagi. Það er ekki nema satt,
að þekking okkar í dag er eins og fjall-
garður móti hundaþúfu, miðað við það,
sem var fyrir 300 áruim. Og það er líka
satt, að enginn einstaklingur getui' inn-
8 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
12. tölublað 1964