Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1964, Blaðsíða 6

prnir I blöSunum eru ófeimnir við að
halda á loft þeirri steigurlátu rök-
semd, að við fáum ókeypis miklu
betri sjónvarpsþæftti en frændur okk-
ar á Norðurlöndum hafa efni á að
sýna. Og svo eru menn að halda því
fj am að andleg örbirgð og ræfildómur
1,’endinga á liðnum öldum hafi verið
Xjönum einum að kenna!
E g tel mig ekki vera í hópi þeirra,
sent einangra vilja ísiendinga fró um-
l.eiminum, enda hef ég margoft Verið
sakaður um að höggva að rótum ís-
lenzkra menningarerfða með óþörfum
óhuga á erlendum menningarstraumum.
Ég hef sevinlega hvatt til nánari sam-
skipta íslendinga við aðrar þjóðir, ekki
sízt í menningarefnum, því enginn hlut-
ur er menningunni hættulegri en ein-
angrup og stöðnun, eins og íslandssag-
an er mælskur vottur um. En ég legg
áherzlu á, að slík samskipti verðum
við að hafa við allar nágrannaþjóðir
okkar og yfirleitt sém flestar þjóðir
heims, og taka þátt í þeim sem jafn-
ingjar á sama hátt og við eigum aðild
að ýmiss konar alþjóðasamtökum. Þess
vegna er algerlega út í hött að halda
því fram, að við, sem að áskoruninni til
Alþingis stóðum, séum andvígir fram-
þróun í tækni eða auknum alþjóðasam-
skiptum. Ég skal verða fyrstur til að
fagna alheimssjónvarpi, sem nái einnig
til fslendinga. Það sem ég andmæli er
sú fáheyrða aðstaða, sem við höfum
veitt einu einstöku stórveldi til að' hafa
éhrif á og móta smekk, hugsunarhátt
og öll viðihorf íslendinga. Ég þykist
vera sæmilega kunnugur bandarískri
menningu og met hana mikils, en ég tel
hana engan veginn vera alfa og ómega
heimsmenningarinnar, auk þess sem við
kynnumst hreint alls ekki verðmaatustu
og traustustu þáttum þessarar menning
ar í sjónvarpi varnarliðsins — því mið-
ur.
Eins og ég sagði fyrr, verður af-
staðan til sjónvarpsins á Keflavíkurflug
velli með engu möti gerð að flokkspóli-
tísku deiluefni, og því er þess að vænta
að áskorun hinna 60 til Alþingis verði
tekin sem rödd þess hluta þjóðarinnar,
er búa vill við íslenzk menningarverð-
mæti og íslenzkan hugsunarhátt á landi
hér enn um sinn. Verður fróðlegt að
sjá, hvemig alþingismenn breglðast við
áskoruninni, hvort þeir áræða að taka
afstöðu í samræmi við sannfæringar
sínar eða láta hið annálaða flokksvald
ráða afstöðu sinni. Það þarf nefnilega
enginn að segja mér, að allir þingmenn
stjórnarflokkanna líti sjónvarp varnar-
líðsins sömu augum og málgögn þessara
flokka. ,
SVIPMYND
Framihald af bls. 2
mann“, en Nasser sakaði Rússa um að
hafa látið undir höfuð leggjast að hjálpa
Egyptum í Súez-deilunni. Kommúnistar
voru handteknir hundruðum saman í
Sýrlandi og Egyptalandi, og samband
Egyptalands við Rauða-Kína rofnaði ná
lega alveg um tíma. Af þessu leiddi
þó aldrei fullkomin vinslit við Sovét,-
ríkin, en-hitt var ljóst, að Nasser var
ekki dulbúinn kommúnisti, heldur ein-
lægur hlutleysis-sinni. Hann hóf að
senda námsfólk í stórum stíl til Banda
ríkjanna í stað Sovétríkjanna, fékk
meira en 130 milljón dollara fjárhags-
aðstoð frá Bandaríkjunum árið 1958, og
Alþjóðabankinn samþykkti að veita lán
til stækkunar Súez-skurðarins.
Árið 1959 lét Nasser þessi orð falla:
„Ég held að kommúnistarnir hafi
brugðizt í Arabaheiminum og séu nú
einangraðir frá Arabaþjóðunum, sem
líta á kommúnista sem erindreka, er
vinni gegn þjóðernisstefnu Araba.“
Nasser heimsótti ekki Vesturlönd
fyrr en haustið 1960, þegar hann fór
til Bandaríkjanna til að sitja Allsherj-
arþing Sameinuðu þjóðanna. Meðan
hann hafði þar viðdvöl beitti hann sér
mjög fyrir því að draga úr spennunni
milli Austurs og Vesturs. Hann kvað
10 daga setu sína á Allsherjarþinginu
.hafa styrkt sig í trúnni á framtíðina,
því friðarviljinn ætti allar þjóðir heims
að bakhjarli. Hann lét í ljós einlægar
þakkir til þeirra mörgu bandarísku
borga, háskóla og hópa, sem höfðu boð-
ið honum til sín, og harmaði að skyld-
ur hans á Allsherjarþinginu hefðu neytt
hann til að hafna þeim góðu boðum.
Fram að þjóðnýtingju Súez-skurðar-
ins var Nasser ekki sérlega vinsæll í
heimalandinu. Hann hafði unnið sér
hylli í oðrum Arabaríkjum með afstöðu
sinni til Israels, en Egyptar höfðu lít-
inn sem engan áhuga á linnulausum
árásarræðum hans. En Súez-skurðurinn
var töfrasprotinn sem gerði hann í einu
vetfangi að þjóðhetju. Hann tilkynnti
þjóðnýtingaráformið í ræðu í Alex-
andríu. Á leiðinni til Kaíró heyrði hann
I fyrsta sinn einlæg fagnaðarlæti fólks-
ins. Það tók hann rúma tvo tíma að
aka nokkur hundruð metra frá j árnbraut
arstöðinni að forsetabústaðnum, svo mik
11 var mannþröngin.
Um allan hinn arabíska heim hljóm-
aði nafn Nassers eins og töfraorð. Hann
var eins og ævintýrahetja, sem brot-
izt hafði niður úr fjöllunum með mönn-
um sínum og sigrað hataðan óvin.
V aldaferill Nassers hófst í raun-
inni árið 1948 í stríðinu, sem brauzt út
vegna stofnunar fsraels. í þessu stríði
særðist hann tvisvar og var einn í hópi
egypzkra ofurhuga á Negev-eyðimörk-
inni, sem neituðu lengi vel að gefast
upp eftir að þeir höfðu verið um-
kringdir af ísraelsmönnum. Þeir gáfust
samt upp um síðir, og Nasser varð að
semja við ísraelsmenn. Meðan hann
eyddi löngum dögum og nóttum úti í
eyðimörkinni varð hann svo æfur yf-
ir ónógum hergögnum, slælegum birgöa-
fiutningum og spillingu stjórnarvald-
anna í Kaíró, að hann afréð að hefjast
handa. Við félaga sína sagði hann:
„Hinn raunverulegi vígvöllur okkar er
heima, en ekki hérna á vígstöðvunum."
Þetta leiddi til þess að mynduð var
„Nefnd frjálsra liðsforingja“, og síðan
hófst nokkurra ára makk og samsæri,
sem lauk með falli Farúks konungis í
júlí 1952. Nasser er sagður vera fædd-
ur samsærismaður, enda hafði hann ein
stakt lag á að halda sér bak við tjöld-
in. Meðan hann var að vinna hreyfingu
sinni fylgi talaði hann um leiðtoga, sem
ekki mætti nefna á nafn, því hann væri
„hershöfðingi nákominn konungsfólk-
inu“, en þessi maður var ekki til. Eftir
fall Farúks héltNasser áfram að leika að
tjaldabaki, en setti í veldisstólinn vin-
sælan hershöfðingja, Mohamed Naguib.
Jafnvel eftir að Nasser hafði vikið
Naguib frá og sjálfur tekið við embætti
forsætisráðherra, var hann tregur til
að stjórna persónulega, en setti upp
níu-manna byltingarráð. Það var þó að-
eins bráðabirgðafyrirkomulag, þangað
til Nasser var búinn að gera ráðstaf-
anir til 'að koma á borgaralegri stjórn.
Það gerði hann í júníkosningunum 1956
þegar hann var sjálfur kjörinn forseti
og ný stjórnarskrá samþykkt. Hann
hafði enga keppinauta um forsetaem-
bættið.
Meðan Naguib var leiðtogi þjóðarinn-
•ar að nafninu til, var Nasser aðstoðar-
forsætisráðherra og annaðist hinn mik-
ilvæga daglega rekstur, m.a. samning-
ana við Breta um brottflutning brezka
herhðsins frá Súez-svæðinu. Haustið
1954 var undirritaður samningur um -
brottflutning 84.000 brezkra hermanna,
og Nasser sagði við það tækifæri að
„lífsdrauimur“ hans hefði rætzt.
N aguib ferðaðist vítt og breitt um
landið, hélt ræður og vann bæði hinum
nýju valdhöfum og sjálfum sér tals-
verða hylli. Með aukinni hylli varð
hann ófúsara verkfæri Nassers, svo að
hann ákvað að setja Naguib af í febr-
úar 1954. Sú ráðstöfun 'vakiti þvílíka
úlfúð í landinu, að Nasser og félagar
hans urðu í senn undrandi og hræddir.
Naguib var orðinn „dýrlingur" fátækl-
inganna í Nílar-dalnumi Nasser-klík-
an sá sitt óvænna og veitti Naguib aft-
ur embætti forseta, forsætisráðherra og
foringja byltingarráðsins, en ekki leið
á löngu þar til honum var sparkað aft-
ur, og þá endanlega. Meðal skýringa á
hinni víðtæku andúð almennings á fyrra
brottrekstri Naguibs þykir sú líklegust,
að leiðtogar byltingarinnar hafi verið
komnir ur öllum tengslum við þjóð-
ina. Þeir ákváðu að bæta úr því hið
bráðasta, og varð svo vel ágengt, að
innan nokkurra vikna taldi Nasser sig
nægilega öruggan til að setja Naguib
úrslitakosti: annað hvort yrði hann að
gera sig ánægðan með að vera einungj-
is toppfígúra eða herinn skærist í leik-
inn. Naguib lét undan.
Nasser tók við embætti forsætisráð-
herra og herstjóra landsins. Eftir að
hann hafði fengið þetta alræðisvald
skipti hann 261.000 ekrum milli hinna
fátæku bænda og gerði áætlun um að
auka þetta landrými upp í 566.000 efcr-
ur. Allt þetta land hafði verið tekið
eignarnámi af auðugum landeigendum.
„Nú getur enginn einstaklingur ráðið
yfir meira en 300 ekrum“, sagði Nass-
er í blaðaviðtali árið 1955.
C amal Abdel Nasser fæddist 13.
janúar 1918 í Alexandríu, þangað sem
faðir hans, sem var starfsmaður póst-
þjónustunnar, hafði verið fluttur frá
Bení Mer, þorpi í sunnanverðu Egypta-
landi. En Bení Mér var talið eiginlegt
heimkynni hans, því þar var fjölskyld-
an upprunnin, og þar eyddi hann að
mestu leyti árunum, áður en hann fór
í skóla, og leyfisdögunum meðan hann
var í skóla. Hann varð því nákunnugur
hálfsoltnum bændalýð Egyptalands.
Hann var 17 -ára gamall þegar hann
gekk í lið með öðrum ungum Egypt-
um til að berjast gegn Bretum og var
fangelsaður fyrir „undirróðursstarf-
semi“. Hann var látinn laus árið 1935
og hélt áfram byltingariðju sinni. Eitt
sinn særðist hann á höfði þegar lög-
reglan skaut á mótmælagöngu gegn
Bretum, og ber hann enn ör éftir kúl-
una. Það atvik varð til að tefja fyrir
inngöngu hans í herskólann, en um
siðir var honum veitt upptaka.
Þegar hann varð undirlautinant ár-
ið 1940, var hann sendur til Súdan.
Þar fékk hann megna óbéit á yfirmönn-
um sínum, sem „heimtuðu skjall dag og
nót.t“. Síðar var hann sendur í" f ram-
haldsskóla hersins, þar sem hann fékk
frekari þjálfun og útskrifaðist sem maj-
ór rétt í þann mund sem stríðið í Pal
estínu hófst.
N asser hefur verið lýst svo, að
hann sé dæmigerður þegn hins nýja
Egyptalands, hár og myndarlegur, hrein
skilinn, einb.eittur og framtakssamur.
Haustið 1954 var honum sýnt banatil-
ræði meðan hann var að halda ræðu
í Alexandríu. Átta skotum var skotið
á hann, en hann særðist ekki. Það sló
algerri þögn á mannfjöldann, þegar
skotin kváðu við, .en Nasser rauf hana
að nokkrum sekúndum liðnum með því
að hrópa inn í hátalarann, titrandi
röddu: „Látum þá drepa mig! Ég er
þegar búinn að koma á frelsi, virðingu
og stolti í Egyptalandi."
Sex vikum síðar voru sex meðlimir
úr öfgaflokki Múhameðstrúarmanna
hengdir fyrir samsæri um að myrða
Nasser og steypa stjórninni með því
að drepa ýmsa foringja í hernum.
Jafnvel eftir að Nasser varð valda-
mesti maður Egyptalands hélt hann á-
fram að búa í sínu gamla húsi með
konu sinni og fimm börnum. Faðir
hans hélt áfram starfi sínu hjá póst-
stjórninni. Þó Nasser sé ekki öfgafullur
Múhameðstrúarmaður, heldur hann fast
við þann gamla sið að láta konu sína
ekki koma fram opinberlega eða sjást
á almannafæri. Hann hélt á-fram sömu
gráðu í hernum og hann hafði fyrir
byltinguna, en hann kaus helzt að klæð-
ast borgaralegum fötum eftir að hann
tók formlega við stjómartaumum.
Nasser er mikill verkmaður, vinnur all-
an daginn í hinúm miklu hitum í
Kaíró, og oft langt fram á nótt.
Einn af samstarfsmönnum hans seg-
ir: „Hann hlustar á alia, sem hafa ráð-
leggingar fram að færa, en síðan tekur
hann sínar eigin ákvarðanir. Gamal
hugsar alltaf fyrir sig sjálfur.“
a
Hagalagðar
GUÐNÝ BÍÐUR
Jón Benónýsson frá Ormskoti und-
ir Eyjafjöllum bjó lengi að Núpi Ofj
Berjanesi þar í byggð. Hann var tví-
kvæntux og hét fyrri kona hans Guð-
ný. — — Nokkrar vísur eftir Jón
lifa á vörum manna, en engin gædd
öðrum eins þokka og þessi:
Löngum kætist léttfær lund,
ljúft er stríði að gleyma.
Blesa ríð ég greitt um grund,
en Guðný bíður heima.
(Eyfellskar sagnir) -
ÞRJÁR GUÐRÚNAR
Á Fjallhöggsstöðum í Hörgárdal
fæddi kona manns er þar bjó 3 mey-
börn í einu, öll lífs og vel sköpt, er
skírð voru og nefnd öll einu nafni
Guðrúnar. Þau dóu öll skömmu síð-
ar, hvert af öðru.
Annálar 1727.
ERFIÐAR FERÐIR
Skreiðarferðirnar voru verstar
allra ferða, að dómi Bjarna Einars-
sonar í Hlaðbæ í Vestmannaeyjum,
sem þekkti þær vel af eigin raun.
Graslausar hraunleiðir Suðurnesja
reyndu á þolrif hesta meira en góðu
hófi gegndi, því að miða þurfti á-
fanga ,við hina fáu og strjálu gróður
bletti. Minntist Bjarni þess frá
einni skreiðarferð, sem hann fór á-
samt fleirum, að komið var í áning-
arstað í Krýsuvíkurmýri með svo
örþreytta hesta, að þeir lögðust nið-
ur þegar klyfjar höfðu verið tekn-
ar af þeim, og lágu þar langa stund
án þess að sinna haganum. Mennirn-
ir voru litlu betur komnir vegna
þreytu og svefnleysis og áði lestin
þarna í þrjú dægur.
(Eyfellskar sagnir)
6 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
12. tölublað 1964