Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1966, Blaðsíða 5

II ann fæddist áriS eftir að
ameríska borgarastyrjöldin endaSi, og
dó árið eftir að kjarnorkusprengingunni
var varpað á Hiroshima. Á þessum 80
árum ritaði hann yfir 150 bækur. Hann
hafði það að fá 50.000 pund á ári fyrir
bækur sínar. Hann fæddist yfir postu-
línsverzlun föður síns í Kent, en hann
lifði að heimsækja bæði Stalín og Roose
velt sama árið. Hann sagði fyrir um
veraldarstríð 1940 og sá fyrir atom-
sprengjuna. Hann er einn af stofnendum
hinnar vísindalegu skáidsögu, og var
einu sinni kaliaður frægasti maður í
heimi.
A þessum 100 ára afmælisdegi hans er
mjög erfitt að meta og mæla H. G.
Wells. Bækur hans beinlínis varða ekki
viðfangsefnj okkar svo mjög. f Bretlandi
eru ekki nema rúmar 30 bækur hans
af 153 í prentun ennþá.
Sjónvarpsstöðvar hafa meiriháttar
dagskrár til að halda upp á afmælið,
og nafn hans hefur orðið máltæki hinna
lærðu. Brezki gagnrýnandinn, Cyril
Connelly orðar þetta svo: „Lif hans allt
hefur sögulega merkingu, því að hann
var að sumu leyti ábyrgur fyrir að
skapa „intelligentsiuna“, sem dró í vafa
og kollvarpaði fræðikenningum 19. aldar
— pólitískum, félagslegum bókmennta-
legum og vísindalegum — svo að við
verðum að segja í framtíðinni „Shaw,
Wells“, eins og við segjum „Marx, Len-
in“, eða „Darwin, Huxley“, hvort sem
við lesum eða ekki sögur þeirra og leik-
rit“.
Henry Goerge Wells var að öllum
líkum talinn tæringarveikur í æsku, og
var ekki búist við að hann lifði út 19.
öldina, en svo fór þó, að hann lifði
helming þeirrar 20. Samt sem áður
hafðj hann sennilega skrifað beztu bæk
ur sínar um árið 1900. Hefði hann verið
drepinn í fyrra stríði mundum við
minnast hans sem rithöfundar á heims-
mælikvarða. Og í öllu falli er óhætt að
fullyrða, að aldrei komst hann hærra
í ímyndunarauðlegð en í „Tímavélinni“,
1885.
Víst voru bækur, sem út komu um
það leyti, sem Wells gaf út fyrstu bæk-
ur sínar, sem höfðu tvímælalaust á-
hrif á hann — og þá Stephensen og
H. G. Wells 10 ára
Poe fyrst og fremst. Nú eru þessar bæk-
ur að mestu gleymdar, en enn lesum
við Wells, og má það vjssulega virðast
merki um yfirburði hans á bókmennta-
sviðinu.
En það var þó mesti áhrifavaldurinn
þar sem Jules Verne var. Þessi mikli
franski rithöfundur var 38 árum eldri en
Wells og hafði gefið út bækur sínar
Á hátindi frægðar sinnar — H. G. We Ils (t.h.) með Einstein (t.v.) og Dr.
Becker, menntamálaráðherra Þýzkala nds, í Berlín 1929.
löngu áður en Wells byrjaði. „Förin inn
að miðju jarðar" t.d. kom út árið 1864,
og „Umhverfis jörðina á áttatíu dögum“
1873. 1902 hafði Wells orð á því að hinn
mikli, ameríski lesendahópur hefði ann
aðhvort ekki heyrt hann nefndan eða
þá að þeir kölluðu sig hinn enska Jules
Verne. í formála að safni vísindaskáld-
sagna sinna 1933, segir hann: „það er
engin bókmenntalíking milli forsagna-
upppfinninga hins mikla Frakka og þess
ara hugmynda. Hann fékkst nær alltaf
við raunverulega möguleika á uppgötv-
unum og hann gerði nokkra merkilega
spádóma ......... flestar uppfinningar
hans rætazt. En þessar sögur mínar
látast ekki fást við hugsanlega hluti.
Þær eru æfingar ímyndunaraflsins á
allt öðru sviði“.
Nógar staðreyndir eru fyrir hendi
um bernsku og æskuár Wells. f æfisögu
sinni „Experiments in Autobiography“,
útgefin 1933—4, skrifar Wells fjörlegar
og skemmtilega um æskuár sín og fyrstu
vandamál. Hann fæddist 21. sept. 1866
Faðir hans var smákaupmaður og crick-
etleikari, og er hans getið í annálum
íþróttarinnar sem meistara. Móðir hans
var dóttir veitingamanns í Sussex og
hafði verið í vist hjá hefðarfrú.
Þegar verzlunin leystist upp árið 1880,
varð móðir hans að fara sem ráðskona
til Uppark í Hampshire, heimilis hinna
aristokratisku Featherstonehaugh fjöl-
skyldu, Þetta mótlæti var blessun fyrir
hinn 14 ára Wells, því að hann bjó á
háaloftinu og rótaði þar í bókasafninu.
Þar fann hann endurprentanir af vati-
kansmyndum Raphaels, „Réttindi manns
ins“ eftir Tom Paine, Birting, eftir
Voltaire og „Lýðveldi" Platós. Um hina
síðustu skrifaði hann síðar: „Hér birtist
hin furðulega og upplyftandi uppástunga
að öllu kerfi laga, venju og dýrkunar,
sem virtust svo ósigrandi, mætti kasta
í deigluna að nýju og steypa upp á nýtt.
ells telur ekki færri en sex
byrjunarstig í lífi sínu. Han heldur því
fram að saga sín sé saga venjulegs
heilabús, og hefði það ekki verið fyrir
Fyrir nokkru birtust hér í Les-
bók Morgunblaðsins greinar eftir
sœnska kennslukonu, Ingu Jons-
son, sem dvalizt hefur um tíma í
Bandaríkjunum. Meðal annars
kenndi hún þar við samskóla hvítra
barna og svartra, og er fróðlegt
að lesa um reynslu hennar af slíku
skólahaldi.
Frá örófi alda hefur jafnan ver-
ið stirð sam-
búð milli ó-
líkra kyn-
þátta og fólks
með mismun-
andi litaraft.
Oftast hafa
fleiri þættir
blandast inn
í þetta, svo
sem trúar-
brögð, siðvenj
ur og efna-
hagslegur mismunur. Afleiðingar
þeirrar ósjálfráðu andúðar, sem
mikill hluti mannkynsins hefur
alltaf á þeim, sem eru eitthvað
„öðruvísi“, hafa verið mis-alvar-
legar. Stundum hafa þær komið
fram í hreinu kynþáttahatri, sem
gert hefur verið að yfirlýstri stjórn
arstefnu valdhafa þjóðfélagsins
með samþykki meirihluta þegn-
anna (og oft vegna hvatningar al-
menningsálitsins), og hefur þá
verið stefnt að útrýmingu hins
hataða kynstofns. Ekki eru þó
mörg dœmi þess i veraldarsögunni,
að slíkar útrýmingarherferðir hafi
borið fullkominn árangur. Nýj-
asta dæmi algerrar útrýmingar er
talið vera frá árunum 1945-1946,
þegar stjórn Sovétríkjanna upp-
rætti með öllu tvo þjóðfloklca í
Kákasusfjöllum. Svokallað sjálfs-
stjórnarlýðveldi þeirra var leyst
upp, og þeir, sem ekki voru teknir
af lífi „fyrir samvinnu við Þjóð-
verja“, voru fluttir í burtu. Þjóða-
leifunum var svo tvístrað um alla
Síberíu, þannig að innan fárra ára
verða tvœr þjóðtungur með öllu
horfnar sem talað mál.
Fyrir ári beittu Frjáls menning
(Congress for Cultural Freedom)
og American Academy of Arts and
Sciences sér fyrir ráðstefnu í Kaup-
mannahöfn um kynþætti og litar-
aft. Þar komu saman hinir færustu
menn á þessu sviði, hvaðanæva að
úr veröldinni. Margt merkilegt kom
þar fram og sumt harla einkenni-
legt. Þarna var til dœmis staðfest,
að flestir kynþættir sœkjast eftir
Ijósum hörundslit. Víðast hvar í
veröldinni þykir œskilegt að vera
sem Ijósastur á hörund. Mjög marg
ir svertingjaþjóðflokkar lýsa húð
sína; engir gera hana delckri. t
Indlandi þykir sá göfugastur, sem
Ijósastur er yfirlitum. Japanir
vilja hafa húðina sem Ijósasta, en
líta niður á dökka menn. 1 hinum
nýfrjálsu ríkjum í Vestur-Indíum
hafa múlattar orðið að yfirstétt
en hreinir svertingjar mynda lág-
stéttir. Svona mœtti lengi telja.
Með síauknum kynnum fólks af
öllum þjóðernum mœtti œtla, að
kynþáttaandúð hyrfi úr sögunni.
Ekki er það þó víst, því að rann-
sóknir sýna, að þessi andúð er
mjög djúpgróin í sálarlífi fólks.
Miklar breytingar þurfa að verða
á hugarfari manna, áður en þessi
andúð hverfur, en vera má, að með
skynsamlegu uppeldi og frœðslu
og auknu nábýli og kynnum megi
draga svo úr henni, að hún komi
lítt eða ekki að sök í þjóðfélög-
um í fjarlægri framtíð.
Framhald á bIs. 6
11. september 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5