Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1966, Blaðsíða 7

gengi. Sjálfur hafði hann Komlzt álram
af eigin rammleik.
Wells var sósialisti alla æfi. En
sósialismi hans var undarlegur og sjald
gæft fyrirbæri. „Stjórnmálaafstaða
Wells var augljós, „skrifaði Geoffry
West. „Hann vildi umfram alla hluti
halda sósíalismanum lausum við alla
flokkapólitík". Hann áleit að hin eina
verulega von fyrir sósialisma væri sam-
breyskingur hinna uppbyggilegu afla í
öllum flokkum.
að er undarleg þversögn í því,
að Wells trúði ekki á það, að kynn-
ingarverk sín mundu ná slíkum vinsæld
um. Áður en hann ritaði hið fyrsta ein-
tak af „The Outline of History“, hafði
hann langar og alvarlegar viðræður við
konu sína um fjármál. Vegna stríðsins
hafði inneign hans minnkað úr 20,000
pundum niður í minna en helming þess.
Hann ákvað þá að vinna eitt ár við
veraldarsöguna, jafnvel þótt hann fengi
lítið fyrir hana.
En hún gaf honum heimsfrægð og
viðurkenningu sem engin af sögum hans
hafði veitt honum. Hann byrjaði verkið
um haustið 1918, og um langan tíma
var saga aðalviðfangsefnið. Eftir rúmt
ár af því sem Wells kallaði „ofsalegt
erfiði“, var hún tilbúin til útgáfu 1919.
Fyrstu 10 árin seldust hálf önnur millj.
af henni. „Maður fór að hátta sem endur
bótasinnaður uppeldisfræðingur", sagði
Wells, „og vaknaði við að maður var
orðinn „best-seller“.
Hagalagöar
V esturheimsf erðir
Vesturheimsferðir voru með mesta
móti þetta ár. Fóru margir úr Borgar-
firði o.fl. suðursveitum, svo og úr
Skagafirði og vesturhluta Húnavatns-
sýslu og víðar að. Nokkiýr fóru til
Utha, en fyrir því gekkst Eiríkur trú-
boði frá Brúnum. Alls var talið að
vesturfarar væru á 13. hundrað. —
Manntal á íslandi 69722.
(Annáll 19. aldar 1883).
Wells minnist þéss að í fjölskyldu
hans var það algengt, að hjartað ætti
til að slá óreglulega. Þannig var það
með hann og þannig með föður hans.
Og faðir hans og afi urðu báðir fyrir
því, að hjartað hætti að slá skyndilega.
Afi hans dó upp við túngarðshliðið, og
faðir hans sveiflaði fótum fram úr rúm
inu einn morgun og dó samstundis.
1934 skrifaðj Wells, að hann voni að
endinn beri svo brátt að hjá sér líka.
Hann var ekki hræddur við dauðann,
sagði hann, en það virtist vera hart að
svo lítill tími væri eftir, er svo mikið
væri að gera. Hann hélt að hann ætti
10, eða í mesta lagi 15 ár ólifuð.
Þau urðu 12.
(New York Times)
Aldrei og snúið
Sr. Páll Tómasson, síffar í Miffdal,
vigffist til Grímseyjar 1828. Þá var
þaff siður þar viff jarðarfarir, að
snúa sér þrjá hringi með kistuna
sólarsinnis fyrir kirkjudyrum. Ekki
er þess getiff í hvaða tilgangi þessi
athöfn var viffhöfð en ekki er ósenni-
legt, aff hún hafi átt aff varna þess
að sá dauði færi á kreik. — Þá var
það eitt sinn viff jarðarför að lík-
menn greindi á um það, hvort búið
væri að snúa líkinu tvo hringi eða
þrjá. Skar þá prestur úr þrætunni
með þessum orðum: „Og snúið þiff
honum einn til piltar. Aldrei verður
honum ofsnúið. Þetta hafði þau á-
hrif, aff menn sneyptust og lagðist
siðvenja þessi niffur.
(Blanda).
Biðill í draumi
Eftir að Þorkell Eyjólfsson, síðar
prestur í Ásum lauk stúdentsprófi-var
hann um tíma heimiliskennari hjá
Jóni landlækni Þorsteinssyni. Þar var
þá á vist með þeim hjónum Ragnheið-
ur dóttir Páls prófasts í Hörgsdal.
Hafði hún áður dvalizt hjá afa sínum
Pali klausturhaldara, á ElliðavatnL
Síðasta veturinn, sem hún var þar
dreymdi hana, að henni þótti koma
til sín ungur maður ókendur og biðja
sín. Þóttist hún spyrja hann kvaðan
hann væri. Hann kvaðst vera að
vestan, en eigi hafði hún séð Þorkel
þá og mátti því eigi kenna hann frá
ððrum mönnum. En þegar hún kom
til Jóns landlæknis og sá Þorkel fyrsta
sinni, kvað hún sér hafa hnykkt við,
því að þar þóttist hún kenna sama
mann og kom til hennar í drauminum.
— Meðan þau Þorkell og Ragnheiður
voru hjá landlækni hétu þau hvort
öðru eiginorði.
(Æviágrip Þ. Ey.).
Út og austur
í Kötlugosinu, sem hófst 26. júnl
1823 voru tveir ferðamenn úr Reyn-
issókn staddir á Mýrum í Álftaveri
ásamt nokkrum Eyfellingum. Þegar
Mýrdalssandur varð ófær,' tóku þeir
það ráð, að leita upp í Skaftártungu
með 20 lausa hesta og héldu þaðan
vestur á Mælifellssand, fengu rifa
hjarn á honum og hverja sprænu
lagða, fóru fram Estrur og Þórsmörk
og náðu sólsetri að Stóru-Mörk og
heim til sin um nóttina. Kaupstaðar-
ferðamenn voru komnir út yfir
Kúðafljót þegar hlaupið kom. Sneru
þeir aftur og lögðu flestir af Síðu
austur á Djúpavog og höndluðu þar
um sumarið.
(Rit um jarðelda).
Mann meðol monnn
handrit, sem Mann hafði verið að
vinna að. Hann eyddi síðustu tveim
vikunum í lögregluvögnum New
York borgar, til þess að fá bakgrunn
fyrir væntanlega mynd, „Leynilög-
reglumaðurinn", scm Mann er að
gera eftir skáldsögu Roderic Torps.
„Samfélag okkar hefur kannske
aldrei átt sinn líka í offorsi og vald-
beitingu", sagði Mann síðastliðna
viku. „Leynilögreglumaðurinn“ fæst
við þennan ofsa, sem sýður og
kraumar rétt undir yfirborði hvers-
dagslífsins. Þess vegna fór ég út
með lögreglunni í Harlem. Ég vildi
prófa það og skilja — skilja hvernig
það er að vera lögregluþjónn og lifa
við þennan ofstopa á hverju augna-
bliki.“
Harður raunúeruleiki
Þótt þetta sé fyrsta náið samband
hans við lögregluna, þá hefur Mann
í þorsta sínum eftir raunveruleik,
áður leiðst inn á óvænta staði. Með-
an hann undirbjó fyrstu kvikmynd
sína, „Dómur í Niirnberg", bjó Mann
í Þýzkalandi í þrjá mánuði og spurði
þýzka stríðsglæpamenn og fjölskyld-
ur þeirra. Ein minnisverðasta per-
sóna í kvikmyndinni, hin tilfinninga-
ríka ekkja þýzks hershöfðingja,
leikin af Marlenu Dietrich, var tek-
in beint frá einhverjum, sem hann
mætti í leit sinni.
IX aunveruleiki hefir alltaf ver-
ið heldur óvinsælt hugtak í kvik-
myndaverinu. Keisarar sýningarskál
anna létu það boð ganga fyrir langa
löngu, að hinn typiski kvikmynda-
unnandi langi ekki til að sjá lífið
eins og það er, öllu fremur eins og
það ætti að vera, þ.e.a.s. eins og
Hollywood hugsaði sér að það væri.
Þaðan er komið hug'takið „Holly-
wood raunsæi“. Stríð varð john
Wayne, sem hrakti indíánanna á
flótta. Dyggð varð Doris Day, sem
kúskaði hitt kynið. Vísdómur eitt-
hvað sem Charles Heston segir með-
an hann lagar á sér. brynjuna, og
sorgarleikur var eitthvað sem kom
sminkinu á Debbie Reynolds til að
renna.
Hollywood er erfiður staður fyrir
þann, sem hefur áhuga á hinum
raunverulega heimi, og hann hefur
verið erfiður við hinn 39 ára gamla,
vinnusama rithöfund, að naíni Aby
Mann. Flestir sviðsmenn í Holly-
wood sitja í vinnustofum sínum eða
í grennd við sundlaugina sína og
leggja út af lífinu í fjarska. Hug-
mynd þeirra um að vera í snertingu
við mannfélagið er falin í því, að
halda einstöku sinnum hádegisverð
í móttökusal vinnustofunnar.
Hinn víðförli Mann tekur þetta
nokkuð erfiðlegar. Á síðustu mán-
uðum hefur hann farið um Harlem
í lögregluvarðbíl, í fylgd með séra
Martin Luther King gegnum bak-
skóga Georgíu, og haft viðtöl við
fórnarlömb hins fræga Charles
Schmids morðmáls í Tucson, Ari-
zona.
Borgarsvað
Allt þetta stóð í sambandi við
Mann fann það sem hann leitaði
að. Á einni fjögra tíma vakt, fundu
þeir, Mann og tveir lögregluþjón-
arnir í varðbílnum, 15 ára stúlku,
sem hafði verið nauðgað af þrem
ungum mönnum, kynvillta stúlku,
sem hafði verið stungin af vinstúlku
sinni, barþjón, sem hafði hótað að
kasta sýru í andlitið á konunni sinni.
Hann fór gegnum Harlem vistarver-
ur, spurði óvinveitt vitni og rakti
slóðir grunsamlegra manna.
Var þetta ómaksins vert? Mann
finnst það vera það — svo mjög, að
liann ætlar bráðum af stað til að
fá meir. „Eg held ég hefði ekki get-
að ímyndað mér, hverju þetta líkt-
ist, þarna á þessum sjóðandi heitu
götum, hlusta á sírenurnar, sjá fólk-
ið dreifast í skelfingu þegar lög-
reglubílarnir komu, tala við venju-
lega útlítandi fólk, sem er sakað
um liræðilega glæpi ofstopa og vald-
beitingar.
Eftir Peter Bert
Síðar, meðan hann skrifaði „A
Child is Waiting“, með Burt Lanc-
aster og Judy Garlich í aðalhlut-
verkunum, heimsótti Mann hæli fyr-
ir vanþroska börn í ýmsum lands-
hlutum. Meðan hann vann við „Ship
of Fools", reyndi hann að rekja
sporin í skáldsögu Katherine Ann
Porter, en endaði sem strandamaður
á Kanaríeyjum án nokkurra pen-
inga. (Spánskir embættismenn neit-
uðu að viðurkenna ferðatékka).
Allt þetta hlaut að þýða töluverða
eyðslu á tíma og peningum, en fyr-
ir Mann, sem fær yfir 200,000 dollara
fyrir handrit, er þessi rannsókn hins
raunverulega sviðs hreint ómetan-
leg. „Það væri sjálfsblekking, að
reyna að skrifa þessar myndir frá
Hollywood*, sagði hann. „Við lifum
á þeim tímum, þegar raunveruleik-
inn gerir skáldskapinn lítilfjörlegan.
Þær breytingar, sem eiga sér stað
í samfélagi voru, gera það að verk-
um, að kúnstir og handapat James
Bonds virðast blátt áfram ómerki-
legar. Krafan til kvikmynda felst í
því, að grípa þá spennu, sem sann-
leikurinn hefur að geyma, en ekki
snúa allri filmunni upp í endalaus-
ar grínmyndir.
Gallinn á Hollywodd
Mann er á þeirri skoðun, að Holly-
wood sá stöðnuð í sjálfsánægju.
Hann segir: „Ég trúi á það, að kvik-
mynd, sem er klippt út úr okkar
lífi, kvikmynd um negrabyltinguna
eða stríðið í Víetnam, eða kvikmynd
sem fæst við vandamál æskunnar
í dag, sé eins arðvænleg, og ekki
síður, en „Our Man Flint“, eða „What
is New, Pussycat?" „Vandinn er sá“,
bætir hann við, „að slíkar myndir
eru erfiðari að búa til en mynd-
irnar um Bonds og Flints, og eru
meiri áhætta. í Hollywood — nú
meir en nokkru sinni ertu aðeins
eins góður eins og síðasta myndin
þín. Aldrei hefur óheppni haft meira
fall í för með sér. Kvikmyndafólkið
er hrætt við að stefna hátt — það
er grundvallargalli á Hollywood.
Það hugsar alltaf, að í þetta sinn
ætli það að gera eitthvað sem borgi
sig, en næst ætli það að reyna eitt-
hvað sem það trúi á. En „næst kem-
ur aldrei.
En hann heldur áfram hinni hættu-
legu baráttu, að setja markið hátt,
og enn sem komið er, hefur hann
komizt dásamlega upp með það. T.d.
hefur hann fengið Academy Award
fyrir „Niirnberg" og útnefningu fyr-
ir „Ship of Fools“. Honum hefur
tekizt að halda fast við raunveru-
leikann — ekki „Hollywood raun-
veruleika", heldur raunveruleikann,
sem á heima í hinum raunverulega
heimi, langt frá sundlaugum og
sviðsfurstum.
LESBÓK MORGUNBLAÐ SINS 7
11. september 1966