Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1966, Blaðsíða 6

ráðinn sem aukakennari þar og lauk þar
prófum sínum með slíkum ágætum, að
honum var síðan boðin staða við Normal
School of Science í South-Kensington,
undir hinum mikla félaga Darwins og
baráttumanns fyrir framþróunarkenn-
ingu, T. V. Huxley. Upp frá því leit hann
ekki til baka í raun og veru.
Hann byrjaði að skrifa mjög snemma.
Handrit sögu, sem hann skrifaði 12 ára,
„The Desert Daisy“, var nýlega gefin
út í Bandaríkjunum. Tvær sögur skrif-
aði hann 17 ára. En í 4 ár, milli 1886—
1890, skrifaði hann fjölmargar sögur
undir allskonar dulnöfnum. 1888 ritaði
hann „The Chronic Argonauts", er var
aldrei lokið, og síðan sagði Wells, að
hann hefði ekki getað haldið henni
áfram. En hún virðist hafa ásótt hann
því hann ritaði tvær útgáfur af henni
1889 og 1892. Og síðasta árið skrifaði
hann hana í fjórða sinn — nú með
hinum nýja titli — „Tímavelin“ — sem
neðanmálssögu í The New Review, og
í maí það ár var hún prentuð í London
og New York. Wells var vel ljóst að
þessi saga var hans mesta metnaðarverk
og hann skrifaði vini sínum: „Þetta er
mitt trompspil, og ef það heppnast ekki
mjög vel, þá veit ég hver minn staður
er, það sem eftir er af mínum ferli“.
En hvað sem öðru líður, er enginn
vafi á því að Wells hefur fært lítið tóm-
stundagaman til milljón lesenda. V. S.
Pritchett sagði um hann: „án efa mun
„Tímavélin“ taka sér stöðu meðal hinna
miklu sagna á voru máli. Eins og öll
ágæt verk, hefur það meiningu innan
meiningarinnar".
ells átti mikið af vinum. Varla
var sá forystumaður í ritun, pólitík eða
vísindum, sem ekki vann hylli hans og
áhuga um eitthvert leyti. Hann rabbaði
við Einstein á bjagaðri frönsku, og hann
ræddi við Maxim Gorki um kosti þung-
unarvarna.
En 5. janúar, 1885 hitti hann við St.
James leikhúsið, ungan leikritagagnrýn-
anda „grannan ungan mann, um 35 ára
eða svo, í venjulegum brúnum jakka-
fötum, með mjóg hvítt andlit og mjög
rautt vangaskegg“. Þetta var G. B. Shaw
„Mér gazt svo vel að honum, að það
entist mér alla æfi“, skrifaði Wells.
Við vorum báðir socialistar og guð-
leysingjar, og við vorum báðir að ráðast
á það, sem virtist vera ósigrandi, þjóð-
félagsmúrinn utan frá. Shaw hafði al-
skegg svo samhangandi og harða þjálfun
eins og ég hefði fengið, en á hinn bóg-
inn hafði hann fengið fullnægju sína í
góðri músik, glæsilegum samræðum og
góðu atlæti lífsins. Ofsalegt, líkamlegt
tilfinningarnæmi, hafði neytt hann til að
taka upp harða vegetariska og bindindis
sama lífsháttu, og gamlar kringumstæð-
ur höfðu hneigt hann til byltingar og
þjóðfélagslegrar andstöðu. Ég býst við,
að gagnvart honum hafi ég verið þungur
og stundum smámunasamur og fastheld-
H. G. Wells var faðir tækniskáldsagnanna (science fiction). Skáldsagan um
fyrstu mennina á tunglinu kom út 1901 — og hér sendir einn þeirra skeyti
til jaðar, en geimverur horfa á.
röð af skyndihöppum, hefði hann allt
eins getað endað æfina fyrir tímann sem
útkeyrð búðarloka. Segir hann að tvenn
fótbrot hafi breytt öllu sínu líf.filaupi.
Hið fyrra, hans eigið, kom honum upp
á lag með að lesa þegar hann var aðeins
8 ára, og hið síðara, föður hans, olli
endanlegu gjaldþroti verzlunarinnar, og
sendj hann til hins ríkulega bókasafns
í Uppark.
En maður fær ekki varizt þeirri
hugsun að Wells hefði samt haft það af,
einhvern veginn, þrátt fyrir allt. Hann
hætti í skóla 14 ára, og var fyrst lær-
lingur hjá vefnaðarvörukaupmanni
(minnst í „Kipps"), og síðan í lyfjabúð
(sem lýst er í „Tono Bungay“). En hann
var ávallt óþolinmóður. Hann virtist
ekki falla neinsstaðar inn. En svo vildi til
að það var dautt tungumál, sem Wells
hafði þar að auki lítinn tíma til að sinna
sem gaf honum hinn mikla möguleika.
Það var nauðsynlegt í lyfsalafaginu, að
hann skildi latínu, og það var hinn undra
verði hraði hans í því að tileinka sér
þetta mál, sem fyrst kom honum í kynni
við forstjóra Midhurst skólans, þar sem
hann fékk prívat kennslu. Hann var
Inn. Gagnvart mér var dómgreind hans,
byggð upp á tilfinningu og hita, ávallt
laus í reipum".
Viðbrögð Wells gagnvart amerísk-
um kapitalista og sovjetskum kommún-
isma, sem hann í raunjnni áleit tegund
af ríkiskapitalisma voru ávallt jafn sterk
En hann fékk þó ekki mikið út úr Rúss
landi persónulega. 1920 fór hann þangað
með eldri syni sínum, sem talaði málið.
Hann hitti Lenin, og eftir því sem Wellh
segir, skildu þeir vinsamlega. En eftir
því sem Trotsky segir, var Lenin ekkert
hrifinn. „Sá er borgaralegur! hrópaði
hann. „Hann er hreinn Filistei! „Drott-
inn minn dýri, hvílíkur Filistei".
Það er nokkurt sannleikskorn I dómi
Lenins. Wells, þrátt fyrir allan sinn
sosialisma, var aldrei heils hugar verka
lýðsstéttarmaður. Hann var aldrei með-
limur. Hann var smáborgari í vissum
skilningi, og var það alla æfi. Meira að
segja var hann ekki hlyntur því að rit-
höfundar fengju styrki, verðlaun eða
önnur fríðindi því að hann hélt að það
tæki broddinn úr viðleitni þeirra, á-
samt ánægjunni af raunverulegrj vel-
H. G. Wells
I
RABB
Framhald af bls. 5.
I Kynþáttavandamál finnast víða
I á vorum dögum og eru mjög marg-
i breytileg. Varla er sú þjóð til, að
hún þekki ekki til einhvers konar
II vandrœði í því sambandi. Kyn-
j þættir blökkumanna í Afríku eru
, i margklofnir, auk þess sem sambúð
Araba og svertingja er ekki ill-
indalaus (sbr. lanzibar, Súdan og
Máretaníu). Indverskur frœðimað-
ur hefur sagt, að í landi hans vœri
a.m.k. við 143 mismunandi kyn-
þáttavandamál að stríða, en þar við
bœttust vandrœði vegna trúar-
bragða og stéttaskiptingar. í Suð-
ur-Ameríku deila svertingjar og
indíánar, eða jafnvel innfluttir
Indverjar, svertingjar, indíánar og
hvítir menn (í Guiana). í Suðaust-
ur-Asíu fyrirlíta Málajar og Kin-
verjar hverjir aðra, og jafnvel vel-
ferðarríkið saklausa og dyggðum-
prýdda, Svíþjóð, á við sitt tatara-
eða zígaunavandamál að etja. Ekki
þarf að minna á Suður-Afríku.
Bezt mun vera fylgzt með gangi
kynþáttavandamála í Bandaríkj-
unum, enda er ekki legið á frétt-
um af þeim. Þar hefur sú ánœgju-
lega þróun orðið, þrátt fyrir harð-
vítugar deilur og átök, að ríkis-
valdið, þ.e. framkvæmdaváldið,
löggjafarvaldið og dómsvaldið,
fylgir þeirri stefnu af einbeitni að
koma í veg fyrir misrétti kyn-
stofna og kynþáttaaðgreiningu.
Þessi stefna ber árangur, þótt rétt-
indabaráttumönnum þyki hún
stundum hœgvirk, en marga alda
gömlum hugsunarhœtti verður
ekki breytt á fáeinum árum.
Greinar sœnsku kennslukonunn-
ar báru fyrirsögnina „Bandaríski
harmleikurinn“. Harmleikir hafa
gerzt í Bandaríkjunum vegna kyn-
þáttafordóma, eins og alls staðar,
þar sem þeir fyrirfinnast. Aftur á
móti er það gleðiefni, að öflug-
asta lýðræðisríki heimsins skuli
hafa gert afnám kynþáttaaðskiln-
aðar að stefnuskráratriði.
Hörmulegt má hins vegar telja,
að valdhafar í fjölmennasta ríki
veraldar, „Alþýðulýðveldinu Kína“,
skuli lýsa því yfir, að skipting
manna eftir kynþáttauppruna og
litarhœtti geti verið undirstaða þess,
hevrnig mannkyn mun klofna í
tvœr andstœðar fylkingar: öðru
megin allir „litaðir“ menn undir
forystu hinna gulu, en hinum meg-
in hvítir menn.
Magnús Þórðarson.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. september 1966