Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1966, Blaðsíða 14

eða „brunnklukka", og veit ég ekkl
hvernig það síðasta var tilkomið, síra
Jón „gamli og prestkall“.
Eins og fyrr segir, var síra Jón næm-
ur og vel gáfaður, en þótti óhlutvand-
ur og lítt siðaður, og mælt sumt af
prédikunarstóli, sem var þvættingur og
til athlægis, svo sem þegar hann byrj-
aði prédikun sína með þessu:
„Hallgerður hal kaus, henni gengur
svo, svo
hvorki vel né illa,
mikið brúkar málraus, munna hefur
tvo, tvo
dugir sitt að þvo, þvo,
allra mesti lómur, hæ, hæ og hó, hó“
Síðan hló hann skellihlátur. (Sbr.
præ X, 30).
Einu sinni kom síra Jón á efri ár-
um sínum til Bjarna sýslumanns Hall-
dórssonar á Þingeyrum og bað sýslu-
maður hann um að messa þar næsta
sunnudag og gjörði hann það, en þegar
hann stóð fyrir altarinu um sönginn,
hitnaði honum svo, að hann varð sveitt-
ur, — þar lá klútur á altarinu, en prest-
ur tók ekki eftir honum, en þreif til
parruks (hárkollu), sem hann var með
á höfðinu og skein í beran skallann
á honum. Með hárkollunni þurrkaði
hann svo svitann, og setti hana síðan aft
ur á höfuð sér. — Allur söfnuðurinn
brast í hlátur, en Bjarni sýslum. brá klúti
fyrir munn sér, til þess að dylja hlátur
sinn. —
ICona síra Jóns var eins og áður
getur, Þórey Bjarnadóttir prests á
Þönglabakka. Dóttir þeirra var Mar-
grét, sem var 3. kona Steindórs sýslu-
manns Helgasonar í Hnappadalssýslu.
—Maddama Þórey skyldi við síra Jón
þegar hann tók fram hjá henni með
Þóru dóttur Gísla bónda Sigurðssonar
á Ásbjarnarstöðum á Vatnsnesi, og var
þeirra dóttir Guðrún, sem áður getur.
•— Hún giftist Jóni, hórgetnum syni
síra Björns Þorsteinssonar á Staðar-
bakka. — Síra Jón gaf þau saman í
hjónaband og kvað þá þessa vísu:
Margt er orðið með þeim líkt,
móti Guðs vilja og ráðum,
sjálfur hef ég þau saman vígt,
og svei nú aftan báðum.
En síðar snéri hann vísunni þannig:
Margt er orðið með þeim líkt,
með Guðs vilja og ráðum,
sjálfur hef ég þau saman vígt,
og sofi þau nú í náðum.
Þau Jón Björnsson og Guðrún bjuggu
í Vík á Vatnsnesi og þóttu merkis-
hjón, þó að bæði væru getin í mein-
um. Þeirra dóttir var Margrét fyrri
kona Jóns Hólaráðsmanns Árnasonar.
Þau bjuggu í Bólsstaðarhlíð.
SVIPMYND
Framhald af bls. 2
átti eftir að gera sögulegt mörgum ár-
um seinna.
Eftir stríð stundaði Hess nám við
Múnchen-háskóla og þar hitti hann
tvo menn sem áttu eftir að leika mikið
hlutverk í lifi hans. Annar var Karl
Haushofer, prófessor í „Geopolitics" við
háskólann og höfundur „Lebensraum"
kenningarinnar þýzku, sem seinna
myndaði útþenslupólitík nazista. Hinn
maðurinn var Adolf Hitler.
Ilse, kona Hess, skrifaði einu sinni
um kvöldið, þegar Hess kom fyrst í
samband við hinn verðandi einvalds-
herra Þýzkalands.
Hess kom þjótandi inn í húsið og
hrópaði: „Þú verður að koma með mér
á morgun og hlusta á ræðu í National
Sósíalistaflokknum. Ég var þar í dag og
maður, sem ég man ekki hvað heitir,
talaði. Ef nokkur getur frelsað okkur
frá Versaille, þá er það hann.“
Hess gerðist brátt dyggasti fylgjandi
Hitlers. Hann gerðist brátt maður í
innsta hringnum og persónulegur ritari
Hitlers. Þegar Hitler fór til Lands-
berg fangelsis, eftir bjórkjallara upp-
reisnina, fór Hess með honum og hjálp-
aði til að skrifa og gefa út „Mein
Kampf.“
Eftir að Hitler hafði fengið einræðis-
valdi í Þýzkalandi varð Hess fyrsti full-
trúi hans og einn af mestu mönnum þjóð-
arinnar. En er stríðið hófst, tók stjarnan
Hess að dala. Þótt Hitler útnefndi hann
eftirmann sinn, annan í röðinni á eftir
Goering, var hann ekki beinlínis ráð-
andi í stríðsrekstrinum, þótt hann hefði
flokksapparatið í höndum. Hann sá
minna og minna af hinum dáða foringja
sínum. Martin Borman, Hass eigin að-
stoðarmaður, og seinna eftirmaður hans,
var þegar tekinn til að vaxa honum yf-
ir höfuð.
sjónarsviðið, ekki aðeins í Þýzkalandi,
heldur og í heiminum öllum. Eftir
margra mánaða undirbúning, fór hann
um borð í sérstaklega útbúinn Messers-
shmitt 110 og flaug til Skotlands þar
sem hann stökk út.
Hversvegna tók Hess þessa ferð á
hendur? Kona hans, Ilse, gefur eftir-
farandi skýringu á þessu í bók sinni,
England - Berlín - Núrnberg - Spandau,
safn af sendibréfum manns hennar:
„Maðurinn minn segir ekkert. Hann
getur ekki sagt síðasta orðið um framtak
sitt. En fyrir mitt leyti, þá get ég sagt
að hann vildi færa persónulega fórn án
þess að vera skipað það, án allrar vitn-
eskju Hitlers og af ráðnum hug og frjáls
um vilja. Það sem hann vildi var eina
og aleina friður.“
Með Hausenhofer trúði Hess á leyni-
leg stjórnarvöld. William Shirer, minn-
ist þess í bók sinni, „Ris og hrun Þriðja
Ríkisins," að Hess sagði ameriskum sál-
greini í Núrnberg, að stjörnuspámaður
sinn segði, að hann ætti eftir að koma á
friði. Hausenhofer sagði sömuleiðis, að
hann væri útvalinn til að koma á friði
„milli hinna norrænu þjóða.“
Enginn var meir undrandi á því en
Hess sjálfur, þegar Bretar neituðu að
taka hið sjálfskipaða hlutverk hans sem
friðarorði alvarlega, heldur köstuðu hon-
um í fangelsi í staðinn. Fyrst mörgum
árum seinna gerði Hess sér fulla grein
fyrir hinum gífurlega misreikningi sín-
um. Hann skrifaði frá Spandau og við-
langt til þess að gera mér grein fyrir að
Churchill hafði ekki lengur vald eða
getu til að stöðva þá skriðu sem var að
falla yfir okkur.“
En samt sem áður hefur Hess aldrei
þreytzt á að verja flug sitt til Skot-
lands — frá Englandi, Núrnberg og
Spandau — „hið mesta afrek lífs míns“,
eins og hann komst einu sinni að orði.
Tíu árum eftir hina árangurslausu ferð
sína, skrifaði hann frá Spandau. „Að
vísu kom ég engu fram. Ég gat ekki
stöðvað stríðið og ég gat ekki komið í
veg fyrir það, sem ég sá að var að koma.
Ég gat ekki bjargað fólkinu, en mér er
fróun að vita af því að ég reyndi það.“
A ð þekkja fullan tilgang Hess er
ekki hið sama og að skilja hinn undar-
lega persónuleik þessa manns. Þau öfl,
sem ráku hann áfram verða kannski
aldrei skilin til fulls. Sem fanga er
honum bannað að skrifa minningar sín-
ar, og enginn hefur talað við Hess nema
fangaverðir hans.
Fangaverðir hans vilja ekki ræða
Hess við utanaðkomandi. Lögfræðingur
hans, Dr. Alfred Seidl, sem varði Hess
í Núrnberg, hefur séð hann tvisvar eða
þrisvar síðan 1946, en hann verst allra
frétta. „Hess hefir ekki rætt neitt við
mig nema mál sitt,“ sagði lögfræðingur-
inn við viðtalsmann. „Allt sem ég get
sagt, er að Hess hefur ekki breytzt mik-
ið í 20 ár.“ Frú Ilse Hess, sem rekur lít-
ið gistihús í Bæheimi, neitaði að tala
við fréttamanninn þegar hann hringdi.
Það eru samt þau hundruð bréfa, sem
Hess hefur skrifað honu sinni, syni og
móður, og samanlagt gefa þau dágóða
mynd af manninum.
Hess er frámunalega langsækinn mað-
ur í bókstaflegasta skilningi orðsins.
Hann hefur flutt hugsjónir sínar og and-
leg verðmæti langt út yfir öll takmörk.
Hann hefur mætt sannleikanum um eig-
in sök og mistök með því að blása til-
finningu sína fyrir heiðarleik og virð-
ingu upp úr öllu valdi. Skömmu eftir að
hann kom til Þýzkalands að enduðu
stríði ritaði hann konu sinni, að „nú
hefur verið ákveðið að fangar hér skuli
náðarsamlegast fá að móttaka eina heim
sókn frá ættingjum sínum. Það er að
segja að þeir mega heyra þá og sjá gegn-
um þéttriðið vírnet. Ég hef stranglega
neitað að sjá þig eða neinn annan undir
þessum kringumstæðum sem ég álít fyr-
ir neðan virðingu okkar.“
Hess er þrátt fyrir allt trúaður maður
á sinn eigin, snúna hátt. Hann viður-
kennir tilveru mátta, sem hann kallar
Guð, þó að það sé Guð, sem ekki hefur
áhuga á svoleiðis smámunum eins og
einstaklingum mannkyns. Eftir að hann
var fangelsaður, var hann sannfærður
um að það væri djöfullinn en ekki Guð,
sem hefði völdin á þessari jörð, þótt
hann á hinn bóginn vonaði, að hann
mundi koma einn góðan veðurdag og
„vinna Lucifer og færa píndu mann-
kyni frið.“
í sínum pólitíska hugmyndaheimi gæti
Hess gilt sem skrípamynd af frum-naz-
istanum. Hann var eldheitur þjóðernis-
sinni og fyrirleit allt sem var í ætt við
alþjóðleik — einnig kommúnisma og
judaisma. Lebensraum — hugtakið,
borið fram af Haushofer og öðrum, var
fyrir honum heilög fræði. Þýzka er
fyrir honum besta og hreinasta tungan.
Wagners musik hefur fært honum mestu
og fyllstu gleði lífsins.
En hinn sanni lykill að öllu lífi Hess
og persónuleik, er hin þrælbundna að-
dáun hans á Hitler — aðdáun sem hefur
haldið sér að því er virðist allt til þessa
dags. Jafnvel eftir að Hitler hafði af-
neitað þessum staðgengli sínum og lagt
svo fyrir að hann skyldi skotinn er hann
sneri nokkru sinni aftur til Þýzkalands,
ritaði Hess hina mestu lofrollu um hann
til konu sinnar. En það er erfitt að
skilja Hess djúpu aðdáun á Hitler, rétt
eins og það er erfitt að skilja þá dá-
'leiðslu sem Hitler kastaði yfir gjörvalla
þýzku þjóðina.
A hinum fyrri dögum Hess í fang-
elsinu, voru bréf hans til konu sinnar
full af ódrepandi bjartsýni. Þau ræddu
um endurfundi og áætlanir um framtíð-
ina. En það var fyrir mörgum árum.
Nú vinnur hann ekki lengur í fang-
elsisgarðinum. „Ég hef andstyggð á lilj-
um og öllum yndislegum hlutiun, með-
an ég er sjálfur á bak við lás og slá“
skrifar hann. „Hve frelsið er undarlegur
hlutur. Aldrei framar mun ég loka fugl
í búri.“
En 10. maí, 1941 kom Hess aftur á urkenndi, „að ég hafi ekki hugsað nógu
Rudolf Hess með Hitler meðan allt lék í lyndi.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. september 1966