Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1966, Blaðsíða 9

Eftir David Binder
Mr að er aðeins einn sögulegur per-
sónuleiki“, sagði Macedóniu-kommún-
istinn á hinum sögufræga miðstjórnar-
fundi 1. júní á Brioni-eyju. „Það er
félagi Tito, og hann hefur sannað það
með því, sem hann hefur gert á þessum
aðalfundi".
Um tíma hafði það komið stjórnar-
forystunni þannig fyrir, að það væru
tveir flokkar í Júgóslavíu — einum
stjórnað af Tito forseta og hinum af
varaíorsetanum Alexander Rancovic.
Báðir flokkar komu fram í nafni komm
unismans, en völd Rancovics fólust í
hinu víðtæka leynilögregluveldi, sem
hann hafði stjórnað sem innanríkis-
ráðherra og sem hann ennþá hafði á
valdi sinu.
Athugasemdir Tito marskálks á aðal-
fundinum sýndu fortakslaust að þrátt
fyrir alla sundrun í Júgóvslavíu síðast-
liðin 15 ár og þrátt fyrir hið litla frelsi
sem hin 19 milljón manna þjóð hefur
notið, hafa stjórnartaumarnir legið í
hendi eins manns flokks og eins manns
stjorn .Þótt hann notaði æði mikið hina
ritstjórnarlegu fleirtölu „vér“, þá við-
urkenndi maðurinn, sem hefur stjórnað
flokknum frá 1937, sem aðalritari hans,
blátt áfram, að það hefði verið hans
ákvörðun, að hætta rannsókn á Ranc-
ovic klíkunni 1962, og ennfremur hans
ákvörðun að taka hana aftur upp í júní
í ár, og enn hans ákvörðun að víkja
Rancovic og aðstoðarmönnum hans á
þessum aðalfundi.
Er hann talaði um ástandið 1962,
sagði hann: „Við gerum vitleysu þá 1
því að ganga ekki nógu langt. Vegna
vissra tilfinninga til að komast að sam-
komulagi, komumst við aðeins hálfa
leið“. Hann vísaði til þeirrar staðreynd-
ar, að lögreglan hefði notað forystu
Rancovic í 20 ár með svofelldum orð-
um: „Auðvitað var það okkar sök“.
Það eru margar ástæður fyrir falli
Rancovics. Hin mikilvægasta var að
bann var mjög vinsæll innan flokksins
og Tító marskálki var það vafalaust
ekki að skapi.
Enn er Títd einn á báti
Þá byggði Rancovic upp stuðning
sinn innan lögreglunnar gegnum órygg-
isráðstafanir sínar. En hann hélt áfram
að reiða sig á gamla vini innan örygg-
islögreglunnar, en sótti ekki ráð til
stjórnmálamanna, sem voru með á nót-
unum. Þetta olli einangrun hans.
Að lokum voru „það hinar miklu fjár-
mála- og þjóðfélagsumbætur í Júgóv-
slavíu, sem hófust fyrir ári, sem
komu við Rancovic og félaga hans sem
ögrun við valdaaðstöðu þeirra, þar sem
það gerði ráð fyrir meira sjálfræði
fyrirtækja og stjórnarstofnana. And-
staða þeirra gegn breytingunum kom
út sem viss tegund mótstöðu, sem vakti
áhyggjur Titos.
í lokaræðu sinni á fundinum, sagði
Tító forseti: „Mér þykir leitt að ég lét
ekki til skarar skríða miklu fyrr, þar
sem þess var vænst af mér sem aðal-
ritara . . . Eg dæmi alla okkar seka og
við eigum allir að standa til reiknings-
skapar fyrir hluta af þeirri sök, að
hafa ekki gert okkur grein fyrir, hvað
var á seiði.,,
Tító mar.skálkur, æðsti foringi hers-
ins, samkvæmt stjórnarskránni forseti
fyrir lifstíð og sennilega flokksleiðtogi
meðan hann lifir, fletti þannig ofan af
pólitískri ábyrgð sinni.
Mr etta er dálítið undarlegt atriði
í aðstöðu hins 74 ára gamla leiðtoga.
Enda þótt ekki færu á milli mála hin
algerlegu völd hans og áhrif, þá gerði
hann ráð fyrir því frá upphafi, að deila
völdunum með nánustu samverkamönn-
um sínum. Jafnvel fyrir stríð, voru þeir
Edward Kardelj, Aleksandar Rankovic
og Milovan Djilas efstir á blaði. Nú
þegar Djilas er í fangelsi, og Rankovic
í ónáð, er það aðeins Kardelj, hinn
mjúkmáli, fyrrverandi kennari í Slov-
eníu, sem er eftir við hlið hans. Engum
hér dettur í hug, að Kardelj erfi flokks-
og ríkisvöld eftir andlát Títós, þótt
hann eflaust haldi háttsettum trúnað-
arstöðum.
Síðan 1963, þegar ný stjórnarskrá
var innleidd, hafa Júgóslavar sífellt
raupað af því, að þeir mundu gera
þingmenn ábyrga gagnvart umbjóð-
endum sínum, embættismönnum ríkis-
ins gagnvart þinginu, o.s.frv. Að vísu
er leiðin að þessum lofsamlegu mark-
miðum hafin — en varla meir.
En gagnvart hverjum er þá þessi
milljón manna flokkur þá ábyrgur?
Fræðilega séð er hann ábyrgur gagn-
vart þjóðinni, og Tító forseti viður-
kenndi sjálfur, að þessi „trúnaður fólks
ins gagnvart flokknum hefði „verið
raskað.“ í rauninni er Kommúnista-
flokkur Júgóslavíu minnihlutaflokkur,
sem komst til valda með vopnum, og
í aðalatriðum er hann ábyrgur aðeins
gagnvart sjálfum sér. Nánar ákveðið er
hann ábyrgur gagnvart félaga Tító.
Rancovic og íélagar hans misnotuðu
þann trúnað og fyrir það borga þeir
nú.
Milos Minic, harður serbneskur með-
limur miðstjórnarinnar, sagði á aðal-
fundinum, að „lýðræði er að ryðja sér
braut inn í miðstjórnina." Sennilega
er þetta rétt. Ennfremur ganga hinar
júgóslavnesku fjárhagslegu og þjóðfé-
lagslegu umbætur í þá átt, að frekara
frelsi og sjálfræði í athöfnum veitist
stofnunum og stjórnum hinna þjóðlegu
lýðvelda, sem mynda hið júgóslavneska
sambandsríki.
Smám saman má vera að hinn nýi
andi — gefa og taka — í miðstjórnini
muni finnast utan flokkskerfisins í
stofnunum eins og fjöldasamtökum, sem
kallast Sósíalistabandalag Verkamanna.
En engu að síður heldur flokkurinn
sem Tító hefur smíðað, áfram völdum,
sameinaður um hann sem fyrrum, og
svo lengi sem hann lifir mun hann
starfa í hans nafni — og í hans nafni
aleinan.
eins og strá gegnum öldurnar. Á fimmta
degi höfðu þeir týnt kompásnum og
voru búnir með allt vatnið og mestallan
matinn. Sólin steikti þá, en hákarlar
hringsóluðu kringum bátinn.
Trylltir af þorsta, reyndu þrír fang-
anna að ráðast á Belbenoit og snúa við,
en hættu við það, þegar hann dró upp
byssu. Klukkutíma síðar eygðu þeir
land. Það var Trinidad.
Eintrjáningurinn var illa farinn, enda
i hálfu kafi, þegar peir voru komnir
gegnum brimgarðinn. Þeir voru fluttir
til hafnarstjórans sem lét þá í umsjá
Hjálpræðishersins. Þegar þeir höfðu náð
sér eftir volkið, var þeim gefinn gamall
björgunarbátur, svo að þeir gætu hald-
ið flóttá sínum áfram.
Skipbrot
10. júní héldu fimrn fanganna út á
Karíbahaft (einn hafði komizt á skip
til Þýzkalands). Þeir fengu mjög vont
veður og brutu skip sitt á ströndum
Kólumbíu eftir 16 daga siglingu. Allar
vistir þeirra sukku með bátnum. Þeir
misstu jafnvel fötin utan af sér, þegar
flokkur villimanna fann þá liggjandi á
ströndinni og neyddi þá með því að ota
að þeim spjótsoddunuin til að afklæða
sig. Það eina, sem þeir innfæddu skildu
eítir, var handrit Belbenoit, vafið inn
í vatnsheldan pappír.
í tvo daga mjökuðust mennirnir
gegnum hitabeltisskóga Kólumbíu,
stungu fiska í ánum og veiddu eðlur
og froska. Þriðja daginn rákust þeir á
einmanalegan strákofa. en í honum
fundu þeir kvenföt. Til að verjast sól-
inni og skordýrunum klæddust þeir
þessum fötum.
Tíu mílum lengra rákust þeir á þorp
nokkurt. En það reyndist einum of
mikið íyrir lögregluþjón staðarins að
sjá skeggjaða menn i kvenklæðnaði.
Hann tók þá fasta og marseraði með
þá í handjárnum t.il Santa Marta, þar
sem þeim var varpað í fangelsi.
Dyr skildar eftir opnar
Nú var það svo, að margir Kólumbíu
búar höfðu ímugust á hinum ruddalegu
refsiákvæðum Frakka. Sama daginn og
þeir voru handteknir birtist löng grein
í dagblaði staðarins um grimmdarverk-
in í Frönsku Guiana. Daginn eftir kom
ritstjórinn í heimsókn til Belbenoit í
klefann og bað henr. að skrifa greina-
flokk um fanganýlenduna.
Árangurinn vavð sá, að nótt eina upp-
götvaði hann, að klefahurðin hans var
opin. Hann var fljótur að hverfa út í
náttmyrkrið. Það var ekki fyrr en eftir
mörg ár, að hann frétti, að félagar hans
hefðu verið fluttir með s.s. De La Salle
til Martinque — og þaðan aftur til
Djöflaeyjunnar.
Belbenoit var nú orðinn einn eftir.
Hann ákvað að halda i att til Panama
og fara þaðan til Bandaríkjanna. Út-
litið var ekki glæsilegt, því að fyrst
yrði hann að ganga mcir en 400 mílur
Framhald á bls. 12
11. september 1066
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9