Tíminn - 02.02.1967, Blaðsíða 9

FIMMTUDAGUR 3. febrúar 1967
9
TfMINN

• ■:■■ ....................
MÚRARAFÉLAG
REYKJA VÍKUR
50 ÁRA IDAG
Fyrir hálfri öld síðan, nánar til-
tekið 2. febrúar 1917 ákváðu
múrarar í Reykjavik að stofna fé-
lag til að auka og vernda rétt-
indi sín. Stofnfundur var haldinn
i Bárubúð — og Múrarafélag,
Reykjavíkur var stofnað.
Helztu hvatamenn að _ stofnun
félagsins voru þeir Óli Ásmunds-
son, Kornelíus Sigmundsson og
Ólafur Jónsson — Stofnendur
munu hafa verið 56, þar af voru
37 ur Múr- og steinsmiðafélagi
Reykjavíkur, sem var stofnað 23.
f'ebrúar 1901, en það félag starf-
aði aðeins í rúm 7 ár, þótt þvi
væri ekki löglega slitið fyrr en
8. ágúst 1912. Af stofnendum Múr-
arafélags Reykjavíkur eru 11 á
lífi í dag, og eru 3 þeirra enn
meðlimir félagsins.
Fyrsta stjórn félagsins var þann
ig sldpulögð: Einar Finnsson, for-
maður, en hann gegndi því starfi
í heilan áratug, Ólafur Jónsson
ritari, og Guðni Egilson, gjald-
keri, en hann var mjög áhuga-
i samur um öll félagsmál og virkur
i þátttakandi í 32 ár.
Stefán Egilsson, fyrsti formað-
ur Múr- og steimsmiðafélagsins,
, var kjörinn fyrsti heiðursféiagi
j Múrarafélags Reykjavjkur árið
[ 1926 og síðar Guðni Egilsson,
. Jón E. Gíslason, Kjartan Ólafsson,
. Sigurður E. Hjörleifsson, er var
endurskoðandi félagsins um ára-
tugi, Eggert G. Þorsteinsson og
Guðjón Benediktsson, er báðir
hafa gegnt formannsstörfum fyrir
félagið og eru þeir tveir þeir einu,
sem á lífi eru.
Hinn 3. marz 1924 var stofn-
aður styrktarsjóður múrara inn-
an félagsins og má segja, að það
hafi verið upphaf þess sjúkra -og
ellistyrktarsjóðs, sem til er í dag.
Úr styrktarsjóðum félagsins hafa
árlega verið veittir margir styrk-
ir til félagsmanna og aðstandenda
þeirra, vegna veikinda, elli- og
andláts.
í 16 ár var Múrarafélagið sam-
eiginlegt fyrir sveina og meist-
ara, en með stofnun Múrarameist-
arafélags Reykjavíkur 16. marz
1933 verður það sveinafélag. —
Sigurður Pétursson, fyrrv. bygg-
ingafulltrúi, tók þá við formanns-
störfum og kom það í hans hlut
að greiða á farsælan hátt úr öll-
um ágreiningi vegna skiptingu
stéttarinnar. Fýrsti samningur við
Meistarafélagið var undirritaður
22. apríl 1933.
Árið 1934 var nafninu á félag-
inu breytt í Múrarasveinafélag
Reykjavíkur, tveim árum síðar
var því aftur breytt í Sveinafélag
múrara i Reykjavík og hélzt það
nafii í fimm ár, unz elzta nafnið
var aftur lögleitt.
Ákvæðisvinna hefur frá fyrstu
tíð átt rík ítök hjá stéttinni og
samdi félagið fljótt verðskrá efur
sambærilegum verðskrám á Norð
urlöndum og hinni gömlu verð-
krá Múr- og steinsmiðafélagsins,
frá 4. marz 1920, sem er ein hm
allra elzta hér á landi. Árið 1942
var síðan samþykkt að vinna ein-
göngu eftir ákvæðisvinnutaxta og
var ólafur Pálsson kosinn mæl-
ingafulltrúi og hefur hann gegnt
því starfi síðan.
Það var lengi takmark Múrara-
félagsins að eignast sitt eigið hús-
eði. eða síðan samþykkt var á
•lagsfundi, 1934, að leigja hús-
næði fyrir stjórnar- og nefndar-
fundi, sem einnig gæti orðið sama
| staður félagsmanna í tómstundum
jþeirra. Árið 1956 kom fram til-
laga á félagsfundi, um að festa
kaup á húsi því, sem félagið á í
dag ásamt Félagi ísl. rafvirkja, að
Freyjugötu 27. — Þetta var stórt
og mikið átak og ber að þalcka
öllum þeim, sem með mikilli fórn
fýsi gerðu þetta að veruleika.
1. maí 1985 gekk í gildi reglu-
gerð fyrir lífeyrissjóð múrara,
þetta var mikill og merkur áfaugi
í sögu félagsins og mun framtíð-
in leiða betur í ljós árangur hans.
Múrarafélagið gekk í Alþýðu-
samband íslands 1943 og hefur ver
ið styrktarmeðlimur Krabbamtins
félagsins siðan 19*50.
Árið 1951 gaf félagið út Múrara
sögu Reykjavíkur, eftir dr. Björní
Sigfúss. og nú í tilefni af 50 ára
afmælinu gefur félagið út Múr-
aratal, þar sem skráð er stutt ævi-
ágrip um alla múrara og stem-
smiði hér á landi frá upphafi,
sem vitað er um.
í Múraratali segir m. a.
Allt frá á síðari hluta 19. ald-
ar var íslenzka þjóðin fátæk af
varanlegum mannvirkjum og húsa
kostur landsmanna næsta frum-
jstæður. Torfið var lengst af aðal
I byggingarefnið, síðan kom timbr-
jið, en steinhús þekktust ekki hér
‘á landi fyrr en Skúli Magnússon
lét reisa Viðeyjarstofu 1752—54
og fékk til þess þýzkan steinsmið.
Að ví-su hafði Auðunn rauði Þor-
bergsson, er hann kom frá bisk-
upsvígslu 1313, tekið út með sér
norskan steinsmið til þess að
vinna rautt berg í Raftahlíð og
flytja heima að Hólum til kirkju-
byggingar. Þeirri kirkjusmíði varð
þó ekki lokið fyrr en eftir 1757,
er Gísli Magnússon sat á biskups-
stóli.
Segir fátt af fleiri steinbygg-
ingum hér á landi, þar til 1760,
að fangahúsið, nú Stjórnarráðshús
var byggt á Arnarhólstúni og
nokkrum árum síðar stofurnar á
Bessastöðum og Nesi við Seltjörn.
Við þær vann Þorgrímur Þorláks-
Stjórn Múrarafélags Reykjavíkur. Fremri röð frá vlnstrl. Einar Jónsson,
Hilmar Guðlaugsson, formaður, Brynjólfur Ámundason. Efri röð: Helgi
S. Karlsson og Kristján Haraldsson.
son múrari, fæddur 1732, talinn
búsettur að Hólmi og Elliðavatni,
en síðustu árin í Reykjavík og
andaðist þar 11. júní 1805.
í sýslulýsingu þeirri af Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, er Skúli
Magnússon lauk við 1785, getur
meðal iðnaðarmanna um einn
steinsmið og múrara, sem rnun
hafa verið nefndur Þorgrímuv og
er hann víst fyrsti múrarinn, iem
skráður er i iðn sinni á islenzkt
manntal.
Margt bendir til þess, að hér á
landi hafi verið steinsmiðir íyiir
miðja 18. öld, og ef draga ma á-
lyktanir af gömlu-m legsteinam er
ekki ólíklegt, að einhverjir þeiira
hafi lært nokkuð í steinsmíði er-
lendis. Sumir hafa líka verið mikl-
ir hagleiksmenn eins og Guðmund
ur Guðmundsson, sem gerði sk.írn
arfont úr tálgusteini fyrir Hóla-
kirkju. Einnig mætti nefna þótt
síðar séu, þá Jakob Snorrason á
Húsafelli, sem hlóð bæjarþil úr
tvílitum tilhöggnum hellum iögð-
um í bláan deigulmó og Þorstein
son hans, sem smíðaði legsteina
og kvarnir úr hraungrjóti.
Urn 1860 kemur Sverrir Run-
ólfsson heim og hafði þá lokið
lofsverðu sveinsprófi í steinsmíði
hjá byggingarmeistara í Kaup-
mannahöfn. Var Sverrir áhugasam
ur í iðn sinni og vildi kenna fönd-
um sínum að vinna stein. Meðal
nemenda hans var Sigurður Hans
son frá Syðra-Seli á Stokkseyri,
sem byggði fyrsta steypuhús að
Görðum á Akranesi, nú minja-
safnshús, byggt um árið 1880:
fyrsta sementssteypuhúsið byggði
Sigurður í Sveinatungu í Norður-
árdal 1895.
Af verkum Sverris Runólfsson-
ar má nefna bogabrú úr grásteini
yfir' Reykjavíkurlæk árið 1866,
meiri háttar mannvirki á þeim
tíma og lengi aðalsamgönguleiðin
milli bæjarhlutanna, Þingeyrar-
kirkju 1887, Skólavörðuna 1868, er
þá þótti hið mesta furðuverk enda
fyrsti og einasti útsýnisturn Reyk-
víkinga. Þá hlóð Sverrir úr hraun
grjóti hús að Minni-Vogum á
Vatnsleysuströnd árið 1871, var
það með bogahlöðnum gluggaop-
um og allt múrhúðað með kalk-
blöndu. j
Björn Guðmundsson frá Brunna
stöðu-m á Vatnsleysuströnd, var
Nokkrir iðnaðarmenn, sem unnu við byggingu Landsbankahússins 1898.
fyrsti fslendingurinn sem uik
sveinspróf í múrsmíði. Hann íiutt
ist ungur til Reykjaví-kur o? oist
upp í Stöðlakoti. Lærði trésm.'ði,
en fór síðan til Danmerkur og
tók sveinspróf í Kaupmaiin:‘i“;f'i
árið 1876. Var hann lengst af
kallaður „Björn múrari" jafnvel
löngu eftir að hann var hættn r í
iðninni og var orðinn timbur- og
kolakaupmaður. Nokkrir ungir
menn fengu tilsögn i múr'nvði
hjá Birni og meðal þeirra voru
Brennubræður, Jónas og Mas>-«is,.
en faðir þeirra Guðbrandur Guðna
son vann lengi við steinsmíði í
Reykjavík.
Guðjón Gamalíelsson frá Hæk-
ingsdal í Kjós er annar ísiending-
urinn, sem tók sveinspróf í múr-
smíði. Vann hann fyrst við stein
smíði hjá Júlíusi Schou. dön k-
um steinsmið í Reykjavik n
lærði síðan múrsmíði hjá Axel
Broe múrarameistara í Kaup-
mannahöfn og tók lofsven sveins-
próf árið 1900. Guðjón starfaði
lengi i iðninni, mest við opinber-
ar byggingar og kenndi mörsum
múrsmíði.
Nokkru e-ftir aldamótin Ijúka
þrír íslendingar sveinsprófi í Dan
mörku, þeir: Páll Ólafsson, og
bræðurnir Gunnlaugur og Krist-
inn, synir Sigurðar Friðriksson-
ar steinsmiðs í Reykjavík. Gunn-
laugur dó ungur, en Kristinn
gerðist athafnasamur múrara-
meistari og útskrifaði marga oem-
endur. Meðal þeirra var Kornelí-
us Sigmundsson, sem tók fyrstur
sveinspróf í múrsmíði hér á landi
1909.
Árið 1866 hófst bygging bók-
hlöðu latinuskólans, eins og
hann var þá nefndur, og 6 ánim
síðar hegningarhússins við Skóla-
vörðustig. Bæði húsin voru byggð
af dönskum steinsmiðum. Þó
munu einhverjir íslendingar hafa
unnið þar við steinsmíði, og víst
cr um það, að Lúðvik Alexíus-son,
Árnasonar lögregluþjdins, vann
við hegningarhúsið. Þótti hann í
mörgu bera af öðrum í iðn sinni
og kenndi Færeyingum steinsmíði
við byggingu amtmanns bústaðar-
ins í Þórshöfn.
Eini lærði steinsmiðurinn, Sverr
ir Runólfsson, vann við hvoruga
bygginguna, en var steinsmiður við
Þingeyrarkirkju 1867.
Með byggingu Alþingishússins
árið 1880 var stigið merkilegt
spor í byggingarmálum íslend-
inga, og má segja, að þar hafi
verið fyrsti skóli múr- og stein
smiða.
Steinþór Björnsson frá Bjarnar
stöðum í Mývatnssveit vann við
Alþingishúsið, en hafði áður á
þriðja ár unnið -við steinsmíði í
Danmörku, og er sagt, að það
hafi verið hans verk að ganga
frá burstinni með fangamarki,
konungs. Nokkrum árum siðar
1888—1889 byggði Steinþór ibúð-
arhús úr höggnum steini á Stóru-
völluin í Bárðardal og mun pað
hafa verið næst fýrsta íbúðarhús-
ið í sveit norðanlands, sem Oyggt
var úr steini. Áður, eða árið 1880,
byggði Benedikt Sveinsson, sýslu-
maður, íbúðarhus úr steini, að
Héðin-shöfða á Tjörnesi, en ókunn
ugt er, hverjir að þvi unnu.
Grásteinshúsin heyra nú orðið
fortíðinni til, og steinsmjði síð-
ustu ára hefur oftast verið skraut-
smíði utan húss og innan. Stál-
fleygar, sleggjur, klöppur og sett-
hamrar hafa orðið að víkja fyrir
stórvirkum vélum, sem saga og
slétta steininn, en sú vélamenn-
ing ætti öðru fremur að mmna
okkur á gömlu steinsmiðina, scm
með fábreyttum handverkfærum
unnu þau verk, sem enn prýða
íslenzka byggð.
Fyrsta járnbenta steypulottið
hér á landi var gerf árið 1907
í klæðaverksmiðjunni Iðunni þar
sem nú er málningarverksmiðjan
Harpa Hvíldi það á járnbenram
súlum, en veggir hússins vnru
Framhald á b!s. t2.