Alþýðublaðið - 27.08.1988, Blaðsíða 18

18
Laugardagur 27. ágúst 1988
Á SVIÐI OG
UTAN
Eyvindur Erlendsson
■*skrifar
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ OG
„Þjóðleikhúsiö er aö
hrynja!" heyrir maöur og mér
skilst aö menn séu aö reyna
aö koma sér upp æsingi og
titringi á loftið í tvennum
skilningi. Annarsvegar sé
sjálf byggingin aö gefa sig
og hinsvegar séu innviðirnir,
verkskipulagiö og hið list-
ræna starf aö mork.na, maur-
étast, skekkjast, snúa uppá
sig, klofna, fúna og leggjast í
rúst.
Hér væri þá sem sagt að
myndast næringarefni fyrir
fjölmiðlaófreskjuna; helvíta
mikiö stoff í frétt. Þar verða
nú trúlega vonbrigöi samt.
Þjóðleikhúsió mun standa.
í vor héldu menn langa
fundi um stööu leikhússins,
aö mér skilst, opna hverjum
þeim sem hag þess kynni aö
bera fyrir brjósti og hafa eftt-
hvaó til mála aó leggja. Sjálf-
ur átti ég ekki kost á aö
sækja þá. Á þeim tíma voru
uppi sterkar raddir um þaö,
jafnt innan leikhússins sem
utan, aö rekstur þess væri
gjörsamlega sigldur i strand.
Sýningar féllu, ein eftir aöra,
þær sem þó átti að veröa
mikill veigur í: Rómúlus
mikli, Lygarinn, og svo leikrit
Sam Shepards undir stjórn
leikhússtjórans sjálfs. Ein-
hverjir sögðu að þaó gerói út-
slagið um þaö aö Gísli Al-
freðsson ætti að segja af sér
— allar ákvaröanir hans
reyndust rangar. Enn var því
viö bætt að þetta sannaói þá
skoóun sem töluvert hefur
veriö uppi aö fyrirkomulagiö
væri í grundvallaratriðum
rangt: Það væri gjörsamlega
óafsakanlegt aö einn maður,
leikhússtjórinn, héldi öllu
ákvarðanavaldi í hendi sér.
Hvorki ættum við nokkurn
þann mann sem svo mikils
væri virtur aö honum yröi, án
bardaga eóa allskyns hrossa-
kaupa, hlýtt svo sem vera
þyrfti, né heldur væri yfirleitt
nokkur maður þeirrar stæróar
aö hann gæti einn haft yfir-
sýn yfir alla þá viðamiklu
starfsemi sem stofnun á
borð við Þjóðleikhúsið rúmar.
Umsvifin eru orðin þaö mikil,
segja menn, aö embætti
þjóðleikhússtjóra hlýtur aö
virka sem flöskuháls eða
þröng í farvegi þeirra hrööu
ákvarðana sem sifellt þarf aó
vera að taka. Auk alls þessa:
þaö eru komnir nýir tímar
meó nýjum kröfum um lýö-
ræði, hvaö rekstrarákvarðanir
varðar, og kröfum um ábyrgð
hvers og eins einstaklings.
Það á sem sagt ekki að
þurfa, sem áður, yfirmenn til
þess að láta fólk fá verkefni
og gera skyldu sína gagnvart
fyrirtækinu, stofnuninni eða
verkefninu; fólk mun sjá um
það sjálft ef það fær að ráða
sér sjálft, ef það fær að hafa
eigið frumkvæði og að láta
stjórnast af eigin vinnuvilja.
Einkum og sér i lagi i listum
vegna þess að það fer enginn
aö starfa að listum nema
vegna þess að hann hefur á
því gífurlegan áhuga.
Svo segja menn.
Þessar kenningar eru
örugglega réttar hvað varðar
áhugamannafélög og þá hina
litlu leikflokka sem fyrirfram
er víst að gefa litlar tekjur og
vinna við erfið skilyrði. Þar
vinnur enginn nema af hrein-
um og miklum áhuga á mál-
efninu. En takið þó eftir: Sá
áhugi getur verið af ýmsum
toga og það er alls ekki sjálf-
gefið að allir áhugamenn séu
í þvílíku starfi af áhuga á list-
inni. Áhugi þeirra, jafnvel
brennandi áhugi, geturverið
af mörgum toga. Til dæmis á
einn að láta til sín taka í
mannfélaginu, að ganga í
augun á einhverjum, að '
standa sig, að koma einhverj-
um öðrum á kné eða bara
hreint og beint á ná sér í
kvenmann — eða fóla, ad
libidum. Ekkert er upplagðara
en leiksviðið til þess að aug-
lýsa langanir sínar og verð-
leika á þessum sviðum, — í
skikkanlegu og virðingar-
verðu formi. Margvíslegt
brenglað fólk sækist eftir
leiksviðinu vegna þess að
það dugir ekki á sjó eða í
frystihús og vegna þess að
meðal leikhúsfólksins ríkir
gjarnan meira umburðarlyndi
gagnvart skrýtilegheitum og
brenglun en á öðrum vinnu-
stöðum.
Það er afar hætt við því að
ef áhugi og frumkvæöi
„hvers og eins“ ætti að ráða
gerðum hvers og eins í stofn-
un eins og Þjóðleikhúsinu þá
yrði mest áberandi það fólk
sem síst skyldi. Meir en þaó:
hverskyns sýndarmenni og
jarðvöðlar í listinni mundu
hænast að leikhúsinu, meir
en nú er, fylla það smátt og
smátt og ryðja hinum fín-
gerðari og trúrri listamönnum
út, — þeim sem leikhúsið var
I upphafi reist til að vernda.
Sú breyting tæki ekki mörg
ár.
Menn skyldu, í umbóta-
kappi sínu, vara sig á að
ganga einvörðungu út frá
þeim vanda sem er og hrapa
í fljótfærni sinni i annan
verri.
Nú er það næst að segja
að staða Þjóðleikhússins er
allsekki nærri eins slæm og
sumir, þar á meðal gagnrýn-
endur blaða, vilja vera láta og
enda þótt margt hafi mistek-
ist á siðasta ári þá er langt
frá þvf að það þurfi að vera
eitthvert dauðamerki. Þetta
er svipað og hjá handbolta-
landsliðinu: Einmitt þegar
mest stendur til og liðið þyk-
ist I toppformi (búið að vinna
Tékka) þá tekur það sig til og
tapar leik eftir leik af ein-
hverjum óskiljanlegum
klaufaskap. Öll kunnáttan,
.æfingin og hreystin fer í eina
bandflækju og akkúrat þegar
síst skyldi og minnst ástæða
virðist til.
Munurinn á því að leika
fullkominn leik og algjörlega
misheppnaðan er nefnilega
alveg undarlega lítill. Þar
virðist stundum vera ein-
ungis gæfumunur og enginn
KETILL BANG
„Sýningar Þjóðleikhússins féllu, ein
eftir aðra, þœr sem þó átti að vera
mikill veigur í: Rómúlus mikli, Lygar-
inn, og svo leikrit Sam Shepards undir
stjórn leikhússtjórans sjálfs. Einhverjir
sögðu að það gerði útslagið um það að
Gísli A/freðsson œtti að segja af sér —
allar hans ákvarðanir reyndust rangar, “
skrifar Eyvindur Erlendsson m.a. í grein
sinni um leikritaval Þjóðleikhússins og
önnur mál tengd leikhúsinu.
annar. Þetta vita þeir einir
sem komnireru til nokkurs
þroska og hafa reynt það á
sjálfum sér. Fyrir hinum er
erfitt að skýra það.
Það vantaði heldur ekki
nema þennan örlitla gæfu-
mun á hinar þrjár fyrr töldu
sýningar að þær gengju upp.
Núna, eftirá, gæti maður sagt
til um það í hverju sá munur
var fólginn. Fyrirfram var það
ekki hægt. Sýning er sjaldn-
ast fædd og sýnileg fyrr en
búið er að leika frumsýn-
inguna, ekki frekaren hand-
boltaleikur. Hér verður ekki
farið út i að skilgreina það,
einungis leiddar að því þess-
ar ofantaldar líkur að það
kann að hafa munað litlu að í
Þjóðleikhúsinu ræki hver
trompsýningin aðra í vetur.
Ákvarðanir Gísla Alfreðs-
sonar (og þeirra sem meö
honum fóru í flokki) þurfa því
ekki að hafa verið rangar.
Raunar þykir mér þetta leik-
ritaval þrumugott.
Hvað sem svo má segja
um stjórn Gísla á leikhúsinu
eða um þess innra skipulag
og fundahöld þar að lútandi
eða þær tiilögur sem komið
hafa fram um að skipta starfi
leikhússins upp í fleiri og
léttari einingar, þá er þaó mín
skoðun að vandi þess liggi í
öðrum og sýnu alvarlegri
hlutum.
Víkjum ögn að manninum
sem ég nefni í fyrirsögn hér
að ofan, Katli Bang Hansen.
Hann var til skamms tíma
leikhússtjóri við norska þjóð-
leikhúsið en yfirgaf stólinn
með snörpum yfirlýsingum
um það að þeirri stofnun yrði
ekki stjórnað, — hún væri
óstjórnhæf. Þar um kenndi
hann fyrst og fremst alveldi
verkalýðsfélaga, sem ekkert
væri hægt að hreyfa sig fyrir
því hvarvetna yrðu árekstrar
við einhverskonar kjarasamn-
inga og vinnulöggjöf ef eitt-
hvað ætti að framkvæma. Þar
næst talaði hann um lang-
setur útbrunninna leikara
verndaðra af þessum sömu
kjarasamningum, alveldi
þessara leikara einnegin yfir
leikritavali og hlutverka-
skipan. Hann taldi upp fleiri
ástæður þess að norska
Nationalteatren og stjórn-
endur þess ættu enga mögu-
leika á að koma fram fyrir al-
meriningssjónir neinu nema
náttúrulausum skylduleik-
sýningum sem enginn hefði
áhuga á að sjá.
Af yfirlýsingum Ketils
Bang Hansens (gaman reynd-
ar að hann skuli heita Ketill
Bang!) hafa ýmsir dregið
ályktanir um hliðstæður varð-
andi Þjóðleikhúsið okkar.
Það er rangt. Miðað við sam-
nefndar stórstofnanir á norð-
urlöndum er Þjóðleikhúsið
okkar eins og hvert annað
ungmennafélag. Votta það
þeir sem unnið hafa á báðum
stöðum og finnst þeir hafa
himin höndum tekið að kom-
ast til íslands, þar sem ríkir'
„skapandi og frjálst and-
rúmsloft í leikhúsum".
Nei, vandi Þjóðleikhússins
felst ekki í einræði leikhús-
stjórans (það er harla veikt
hvort eð er), ekki í stofnana-
mennsku ríkisfyrirtækja og
kannski ekki heldur í valdi
fagfélaga. í öllu þessu eru
menn hér fremur llberal.
Vandinn liggur í því að leik-
húsið á fullt í fangi með að
láta sig ekki týnast í hávaða
og vitleysisgangi nútímans, í
samkeppni við aðrar greinar
(sjónvarp, kvikmyndir, popp,
vaxtarrækt og önnur hávaöa-
söm og örvæntingarkennd
tískufyrirbrigði). Feill þess er
sá að reyna að keppa við
þessi fyrirbæri í stað þess að
marka sér sitt eigið svið sem,
þear betur er að gáð, enginn
getur smyglað sér inná. Sér-
svið leikhússins er í höndum
leikarans sem stendur í lif-
anda líki frammi fyrir öðru
fólki, í heimi skáldskapar, og
lætur, viðstaddur, heilan
skara manna fylgja sér eftir
um lendur þessa skáld-
skapar, fet fyrir fet uns, þegar
best lætur, allir eru farnir að
anda i takt.
Mannskapur Þjóðleikhúss-
ins er, eins og annar mann-
skapur í okkar listum, upp-
tekinn við að „standa sig“,'
hrópa sig inn í fjöldann, láta
fyrir sér fara. Hann hefur ekki
og gefur sér ekki næði eða
auðmýkt til að snúa sér i al-
vöru aö listinni sjálfri og gefa
sig henni á vald.
Það er þjóðfélagsmein.