Morgunblaðið - 29.12.2002, Blaðsíða 25

ir sínar og þar er málverkið í raun
einn miðill af mörgum. Það er einmitt
þetta sem gerir samtímalistina
spennandi og merkingarríka að tján-
ing nýrrar reynslu og hugmynda er
samtvinnuð nýjum miðlum og verður
hugsanlega ekki sett fram með hefð-
bundnu málverki. Listamenn vinna
jöfnum höndum með málverk, vídeó,
innsetningar, gjörninga og hljóð eða
sambland af þessu og þannig hefur
listhugtakið stækkað og hinar hug-
myndalegu skírskotanir orðið víðtæk-
ari. Þetta er staðreynd í íslenskri og
alþjóðlegri listasögu, og í raun sér-
kennilegt að þurfa að tíunda þessi
sannindi árið 2002. Þetta var umræða
sem átti sér stað fyrir 30–40 árum í
hinum alþjóðlega listheimi og að vissu
marki á Íslandi þegar SÚM-hópurinn
stóð fyrir róttækri nýsköpun í ís-
lensku listalífi á sjöunda áratugnum.“
Ólafur segir gagnrýni Einars end-
urspegla ákveðna sýn eða skilgrein-
ingu á listhugtakinu sem feli það í sér
að myndlist sé aðeins málverk og ef
notaðir séu aðrir miðlar þá sé verið að
skapa eitthvað annað en myndlist. „Í
sjálfu sér er ekkert að því að menn til-
einki sér slíkar skoðanir og jafnvel
stofni og reki gallerí kringum slíkar
hugmyndir. Það er í raun ekkert
óeðlilegt við það að hafa ofurtrú á eig-
in miðli, en slík öfgastefna hefur ekk-
ert með veruleikann að gera og getur
ekki verið grundvöllur fyrir rekstri
listasafns sem fjallar um listasöguna
á breiðum og raunhæfum grundvelli.
Þessi skoðun lendir fljótlega á algjör-
um villigötum, þegar þeirri ályktun er
haldið á lofti að ef Listasafnið sýnir
eitthvað annað en málverk, þá sé ver-
ið að falsa listasöguna. Þetta þrönga
listhugtak sem Einar leggur til
grundvallar gagnrýni sinni var í raun
yfirgefið fyrir 40 árum bæði í alþjóð-
legri og íslenskri list. Frá þeim tíma
hefur málverkið verið einn miðill af
mörgum sem hafa staðið myndlistar-
mönnum til boða,“ segir Ólafur.
Hann segir þá skoðun Einars, að í
Listasafni Íslands sé það ríkjandi við-
horf að málverkið hafi hætt að vera til
um 1960, gjörsamlega út í hött. „Ég
vil fyrst vísa til yfirstandandi sýning-
ar, Íslenskrar myndlistar 1980–2000,
þar sem málverkið er eðlilega fyrir-
ferðarmikið. Þá vil ég minna á sýn-
ingu í safninu árið 1999, sem bar yfir-
skriftina Nýraunsæi í myndlist 8.
áratugarins, sem var sýning á 25 lista-
mönnum – þar á meðal verkum Ein-
ars Hákonarsonar og fleiri málara.
Svo mætti áfram telja upp sýningar í
safninu á undanförnum árum, á mál-
urum sem hafa komið fram í íslenskri
listasögu á sl. 40 árum. Á þeim yf-
irlitssýningum sem safnið hefur stað-
ið fyrir erlendis að undanförnu, hafa
verið sýnd málverk eftir málara eins
og Helga Þorgils, Georg Guðna, Sig-
urð Árna, Guðrúnu Einarsdóttur og
Gunnar Örn. Þá er ástæða til að
minna á að á næsta ári verður í Lista-
safninu sýning sem ber yfirskriftina
Íslensk myndlist 1960–1980, þar sem
m.a. verður fjallað um þá málara sem
fram koma á þessu tímabili auk þeirra
listamanna sem vinna með öðrum
miðlum. Þannig er ljóst að Listasafnið
hefur á undanförnum árum að sjálf-
sögðu sýnt verk málara, sem komið
hafa fram í íslenskri listasögu á und-
anförnum áratugum með ýmsum
hætti.“
Ólafur bendir jafnframt á að yfir-
litssýningar á borð við þá sem haldin
var í Listasafni Íslands sl. sumar um
íslenska myndlist á árabilinu 1900 til
1980 séu oft unnar út frá ákveðinni
grunnhugmynd og séu þau verk sem
valin eru inn þar látin standa fyrir
ákveðnar stefnur, nýjungar eða
strauma. Þegar Einar Hákonarson
segist sakna á slíkri sýningu margra
málara sem fram komu á sjöunda ára-
tugnum verði að taka mið af mark-
miðum eða hugmynd sýningarinnar.
„Á sýningunni voru verk eftir 36 lista-
menn frá tímabilinu 1900–1980 og var
að sjálfsögðu ekki um að ræða yfirlits-
sýningu í bókstaflegum skilningi.
Safnið á verk eftir rúmlega 200 lista-
menn frá þessu tímabili svo húsnæði
safnsins leyfir ekki svo viðamikla sýn-
ingu. Þess í stað var fjallað um list 20.
aldar með hliðsjón af helstu nýsköp-
unartímabilum, sem finna má í 
um hvað þau eru að bralla með inn-
kaupum sínum. Á sama hátt eiga þau
að sinna sýningarhaldi, þar sem þau
bjóða framúrskarandi listamönnum
að sýna. Með slíku eru þau að gefa
upplýsingar sem skipta máli á mark-
aði og það má vel vera að þannig væri
komið nægilegt frumkvæði til að
vekja markaðinn af þeim dvala sem
hann er í – ef hann er þá til.“
Taka þarf mið af smæð samfélagsins
Ingólfur Arnarsson, myndlistar-
maður og prófessor við myndlistar-
deild Listaháskóla Íslands, segir að sá
vandi sem staðið er frammi fyrir í ís-
lensku myndlistarumhverfi sé heild-
rænn, og að miklvægt sé að við tökum
mið af smæð og einangrun samfélags-
ins í allri viðleitni til að bæta þar úr.
„Við þurfum að móta okkur stefnu í
myndlistarmálum, þar sem við leggj-
um áherslu á sérstöðu okkar, því
smæðin býður upp á ákveðna sam-
stillingu í framlagi ólíkra aðila. Það
mætti til dæmis ímynda sér að stóru
söfnin gætu í senn aukið samvinnu sín
á milli og skipt með sér verkum. Hug-
myndir um alþjóðlegan myndlistar-
tvíæring eru dæmi um áhugaverðan
samvinnuflöt en jafnframt þyrfti eitt-
hvert safnanna að geta sinnt listasög-
unni og gert hana aðgengilega al-
menningi á fastri sýningu. Það væri
einnig mikilvægt að eitthvert safn-
anna ynni að því að safna erlendri
myndlist og einbeitti sér að þeirri
myndlist sem verið hefur í hvað mest-
um tengslum við íslenska myndlist-
arþróun. Þessi hlutverkaskipting
safnanna þyrfti náttúrulega að vera
gaumgæfð í gegnum umræðu. Mér
finnst vanta meiri tengingu við núið,
og virka listsköpun samtímans, og
þar undanskil ég ekki umræðuna um
málverkið. Málverkshugtakið hefur
verið útvíkkað gífurlega á undanförn-
um árum. Svo virðist sem nýjungar í
tölvutækni og möguleikar í stafrænni
myndvinnslu hafi virkað mjög hvetj-
andi á stöðu málverksins, sem leitar
nýrra leiða jafnt til að taka mið af og
skilgreina sig frá þeim stafræna
myndheimi sem við lifum í. Söfnin
gætu t.d. unnið að því að gefa fólki
innsýn í hina raunverulegu þróun inn-
an málverksins, svo það kynntist öðru
en hinni ríkjandi umræðu þar sem
málverki og annarri list er stillt upp í
einhvers konar hanaslag.“ Í fram-
haldi af þessu varpar Ingólfur fram
þeirri spurningu hvort slagurinn í
myndistarumræðunni sé ekki einmitt
merki um það hversu einangrað ís-
lenskt myndlistarumhverfi er gagn-
vart listhræringum samtímans.
Ingólfur segir fjölda hæfileikaríkra
einstaklinga nú starfandi í myndlist á
Íslandi, einstaklinga sem sótt hafi sér
framhaldsmenntun víða um heim, en
þegar heim sé komið taki við þessu
fólki takmarkað og einhæft starfsum-
hverfi. Hann telur að frekar sé skort-
ur á fagfólki, þ.e. listfræðingum og
sýningarstjórum til að halda utan um
þetta umhverfi, en hitt.
„Hér þarf að efla stétt menntaðs
fólks sem sinnir umhverfi myndlist-
arinnar, skrifar og miðlar af þekkingu
sinni um myndlist til almennings. Þá
ættu listfræðingar í auknum mæli að
skipa stöður þeirra sem sitja í nefnd-
um um úthlutun styrkja- og lista-
mannalauna til myndlistarmanna. En
þetta snýst ekki aðeins um fagfólk í
myndlist, heldur líka almenna mynd-
listarmenntun í landinu sem er mjög
ábótavant. Listir og menning verða
mjög útundan í skólakerfinu og má
nefna að aðeins eru örfá ár síðan
fyrsta kennslubókin í myndmennt
fyrir grunnskóla kom út. Ákveðinni
fjárfestingu er varið í að mennta
ákveðinn fjölda myndlistarmanna á
ári, og því verður að búa þessu fólki
eitthvert starfsumhverfi til að snúa
aftur til, um leið og mikilvægt er að
styðja myndlistarmenn í viðleitni við
að kynna verk sín erlendis. Ef við vilj-
um halda listinni í landinu þurfum við
að móta eitthvert umhverfi í sam-
ræmi við okkar séríslensku aðstæður.
Ég held að smæðin ætti að geta orðið
okkur til framdráttar að mörgu leyti.
Til dæmis var áhugavert hvernig fjöl-
miðlar, menntastofnanir og listastofn-
anir lögðust á eitt, þegar dansflokkur
Merce Cunningham kom hingað í
haust, við að gera viðburðinn aðgengi-
legan og vekja áhuga. Hér verður
aldrei til stórt listkerfi eins og í stór-
borgum, þar sem meiri sérhæfing
ræður ferð, en þess í stað ætti sam-
stilling og samtenging milli fagaðila,
skóla, fjölmiðla og listamannanna að
geta nýst, til að gera listviðburði að-
gengilega og upplýsandi fyrir al-
menning,“ segir Ingólfur að lokum.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 2002 25