Morgunblaðið - 29.12.2002, Blaðsíða 30

LISTIR
30 SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
F
YRIRSÖGN þessarar
greinar á að segja
okkur að það er í eðli
mannsins að setja hluti
á stall og tilbiðja þá.
Ekki eru þó alltaf allir sammála
um mikilvægi eða merkingu þess
sem sett er á stallinn og í nútíma-
myndlist fara hlutir oft á stall sem
aðeins fáir æðstuprestar hafa valið
og telja framúrskarandi. Þeir eru
framúrskarandi því þeir eru öðru-
vísi en allt annað og þess vegna er
ekki nema von, segja þeir sem
velja, að allur almenningur krjúpi
ekki umsvifalaust á kné og tilbiðji í
blindni.
Ég viðurkenni að það er langsótt
að nota skurðgoðalíkinguna í þess-
ari grein en ég mátti til því mig
langaði að tengja verkin á Turner-
sýningunni við sýningu sem ég sá í
White Cube-galleríinu þar sem
listamennirnir Jake og Dinos
Chapman sýndu fjölda útskorinna
McDonalds-skurðgoða úr tré; afr-
ískar brúður með Mac-franskar eða
Mac-kóla, líkneski af hamborgara
eða lukkutröllinu Ronald McDon-
alds. Í sýningarskrá var fullyrt að
verkin væru úr eigu Chapman-
fjölskyldunnar og hún hefði sankað
þeim að sér á 70 ára tímabili.
Eins og önnur verk bræðranna
eru verkin á þessari sýningu á
mörkum þess að teljast ósmekkleg
og gengur hún í raun lengra en
aðrar sýningar bræðranna í því, þó
að áður hafi þeir búið til högg-
myndir af börnum með kynfæri í
andlitinu og myndir af sund-
urbrytjuðum líkömum hermanna í
stríðinu gegn herjum Napóleons á
Pýreneaskaga. Lengst ganga þeir á
þessari sýningu að mínu viti því
þeir eru að fjalla um atriði sem eru
svo brandarakennd og útþynnt í
umræðunni að verkin falla um sjálf
sig. Hvenær er nóg að segja brand-
ara og hlæja að honum einu sinni,
og hvenær er réttlætanlegt að eyða
milljónum í að búa til þennan sama
brandara og hlæja jafnlítið?
Verkin eru ósmekkleg því þau
eiga að vera svo augljós birting-
armynd alþjóðavæðingar, eða
McDonaldvæðingar eins og gár-
ungarnir segja, að það verður ein-
um of mikið. Svo má alveg vera að
tilgangur listamannanna hafi ein-
mitt verið sá að fara yfir strikið og
þá hefur öllu verið snúið á hvolf
aftur.
Við skoðun sýningarinnar datt
mér í hug sagan af því þegar vest-
rænir mannfræðingar komu í rann-
sóknarleiðangur á flugvél til frum-
stæðs ættbálks í Afríku sem aldrei
hafði komist í tæri við „siðmenn-
inguna“. Þegar mannfræðingarnir
komu aftur tíu árum síðar voru
þorpsbúar búnir að byggja ná-
kvæma eftirlíkingu flugvélarinnar
úr tágum og greinum og tilbáðu
sem Guð. Kannski er það þetta
sem Chapman-bræður eru að
benda á að tilbeiðsla á ímynd og
vörum stórfyrirtækja getur orðið
næsta trúarleg og þá má spyrja sig
hvort firringin sé ekki að ná hæstu
hæðum.
Nýlega sagði Saatchi, hinn
þekkti og áhrifamikli listaverka-
safnari sem bæði í krafti peninga
og áhrifa í listheiminum getur sett
listamenn á stall með því að taka
upp veskið og rifið jafnskjótt niður
aftur, að verk Chapman-bræðra
væri alvöru myndlist, tilnefndir
Turnerverðlaunahafar þetta árið
væru ekki nándar nærri eins fínn
pappír.
Á flakki mínu um Lundúnaborg
kom ég líka við í Hayward-
galleríinu og sá þar sýningu
Douglas Gordon What have I done,
en hann fékk Turner-verðlaunin ár-
ið 1996. Turner-verðlaunahafar
voru fleiri til sýnis í borginni því í
túrbínusal Tate Modern var Anish
Kapoor, verðlaunahafi 1991, að
sýna tröllaukinn rauðan lúðurlaga
skúlptúr. Ég tók þó þann kostinn
að fara frekar að sjá Gordon-
sýninguna enda hafa mér löngum
þótt verk hans búa yfir kynngi-
mögnuðum krafti. Sú skoðun mín
var þó einungis byggð á því sem ég
hafði lesið í bókum og tímaritum
fram til þessa en á sýningunni voru
samankomin öll hans helstu verk,
verk eins og 24 tíma Psycho, þar
sem hann hægir á Psycho, mynd
Alfreds Hitchcocks, þannig að sýn-
ing hennar tekur heilan sólarhring.
Djöfullinn alls staðar
Verk Gordons búa yfir yfirvof-
andi ógn, skelfingu eða átökum í
einni eða annarri mynd þó að verk-
in séu flest mjög persónuleg. Eitt
besta verkið á sýningunni, Some-
thing Between my Mouth and your
Ear, er dæmi þar um en í verkinu
eru spiluð í sífellu vinsæl popplög
frá tímabilinu janúar til september
1966, allt lög sem móðir hans hefur
líklega verið að hlusta á meðan
listamaðurinn óx í kviði hennar.
Dæmi um ógnandi verk og eitt
það besta á sýningunni er verkið
Black Star, stjörnulaga myrkvaður
salur, lýstur upp með black-light-
perum. Þar ráfar sýningargestur-
inn um með takmarkaða sjón og
skoskur maður les upp úr bók eftir
James Hogg: The private memoirs
and confessions of a justified sinn-
er, en stjarnan vísar í tilbeiðslu
djöfulsins. Gordon segir um þetta
verk: „Ég er alinn upp við mjög
stranga, næstum efnislega trú á
djöfulinn. Mamma sagði mér marg-
ar sögur um hann. Það var eins og
djöfullinn væri alls staðar.“
Djöfullinn kemur víðar fram í
verkum hans eins og þar sem djöf-
ullinn í myndinni The Exorcist
berst við Maríu mey í The Song og
Bernadette, þegar listamaðurinn
varpar myndunum tveimur saman á
flöt.
Ógnin kemur jafnframt fram í
verkinu Three Inches Black þar
sem að Gordon lét húðflúra fingur
svartan um þrjár tommur. Þar vís-
ar hann til þess að þrjár tommur
duga til að særa mann banvænu
sári, einkum þegar lagt er til hjart-
ans.
Sýninginn í Hayward er strokin
og flott í alla staði og helst til
strokin fyrir minn smekk. Verkin
stóðust ekki fyllilega væntingar
mínar en þó finnst mér nálgun
listamannsins og hvernig hann
fjallar um hið persónulega og al-
menna ennþá afar spennandi.
En nóg um Gordon. Þeir lista-
menn sem tilnefndir voru til Turn-
er-verðlaunanna 2002 voru Fiona
Banner fædd 1966 í Liverpool,
Liam Gillick fæddur 1964 í Ayles-
bury, Buckinghamshire, Keith Ty-
son fæddur 1969 í Ulverston,
Cumbria, og loks Íslandsvinurinn
Catherine Yass, fædd 1963 í Lond-
on. Íslandsvinur segi ég því hún
sýndi í galleríi i8 fyrir stuttu.
Allir þessir listamenn eru nokkuð
vel þekktir og á uppleið í hinum al-
þjóðlega myndlistarheimi. Sá
þekktasti er líklegast Liam Gillick
en hann er hér tilnefndur ekki að-
eins fyrir myndlist sína heldur líka
fyrir skrif sín um myndlist og vinnu
að sýningarstjórn og hönnunar-
störf. Fiona Banner er tilnefnd fyr-
ir verk sem einblína á rýmið á milli
orða, á afmörkun og skilgreiningu
efnisatriðis. Á sýningunni voru
stórar höggmyndir af punktum úr
mismunandi leturgerðum og svo
uppskrifaðar lýsingar á klámmynd-
um en þær vöktu nokkurt umtal.
Finnbogi Pétursson gerði verk ný-
lega þar sem hann setti allar þagn-
irnar í upplestri Halldórs Laxness
saman í hljóðverk og Kristján Guð-
mundsson hefur leikið sér á svip-
uðum slóðum í mörg ár, svo maður
tali nú ekki um Birgi Andrésson
með lýsingar sínar á mönnum og
náttúru. Þannig að Fiona er ekki að
gera neitt nýtt, frekar en aðrir á
þessari sýningu, enda var sýningin
meðal annars gagnrýnd fyrir að
vera ekki nógu nýstárleg.
Catherine Yass sýndi hreyfðar
ljósmyndir í ljósakössum, og mynd-
band, m.a. þar sem hún lætur
myndbandsupptökuvélina síga í ró-
legheitum niður á milli háhýsa. Það
er þoka og hún snýr myndinni á
hvolf þannig að mjög dulmagnað
andrúmsloft myndast. Helst fannst
mér henni fatast flugið í lok mynd-
arinnar – enda fékk hún ekki verð-
launin!
Verk Tysons, sem er verkfræði-
menntaður, byggjast á vísindaleg-
um grunni, og á sýningunni var
m.a. stór plastsúla, í laginu eins og
stuðlabergssteinn, en inni í henni
voru tölvur sem forritaðar voru til
að starfa í 33.000 ár. Titill verksins
er Hugsuðurinn (eftir Rodin) en
verkið telur sekúndurnar í með-
alæviskeiði einstaklings eða 76,5 ár.
Fjöldi stórra málverka/teikningar
var einnig til sýnis, en hvert þeirra
er eins konar skissubók þar sem
hann blandar saman texta og
myndum.
Eitt þekktasta verk Tysons til
þessa er eftirmyndir úr blýi af
fæðuúrvali Kentucky Fried Chick-
en, m.a. af kjúklingavængjum og
-lærum. Það undirstrikar að
skyndibitinn er ofarlega á baugi í
list breskra myndlistarmanna nú
um stundir.
Verstu örlög myndlistarverksins
sjálfs að margra mati eru að verða
bara skyndibiti, en það er tímans
að skera úr um hvað er skyndibiti
og hvað öðlast rödd í höfundarverki
heimsins. Svo mikið er víst að flest-
ir Tunrner-verðlaunahafar hingað
til eru enn vinsælir, þó að frægð-
arsól einhverra sé farin að dofna.
Ég verð að viðurkenna að ég þekki
til dæmis ekki þrjá listamannanna
sem hlotið hafa verðlaunin, en það
þarf þó ekki að þýða að vinsældir
þeirra séu að engu orðnar.
Skurðgoðin sem
við tilbiðjum
Arsewoman in Wonderland eftir Fiona Banner. 2001.
Descent eftir Catherine Yass. 2002.
Monster eftir Douglas Gordon. 1996–1997.
Morgunblaðið/Þóroddur
Gestir gátu skrifað athugasemdir á miða og hengt á korktöflu.
Bresku Turner-myndlistarverðlaunin vekja jafnan umtal og athygli.
Í ár fékk verðlaunin myndlistarmaðurinn Keith Tyson. Þóroddur
Bjarnason fór í Tate-safnið í Lundúnum og skoðaði sýningu á verk-
um þeirra listamanna sem tilnefndir voru auk þess sem hann leit inn
á sýningar þriggja annarra listamanna sem tengjast verðlaununum.