Íslendingaþættir Tímans - 21.09.1974, Blaðsíða 11

Kristján Pálsson
Skaftárdal
Kristján á Skaftárdal er látinn.
Þetta nafn er öllum Vestur-Skaft-
fellingum vel kunnugt, ekki fyrir það
að þessi maður væri svo mikill á lofti
eða fyrir að trana sér fram. Nei, hann
var hlédrægur og lét litið yfir sér, orð-
spakur en komst venjulega sina leið.
En hann var þekktur fyrir dugnað sinn
og drengskap.
Kristján var fæddur 14. marz 1891 i
Jórvik i Alftaveri, sonur Páls
Sfmonarsonar og Hildar Runólfsdótt-
ur, seinni konu hans. Föður sinn mun
hann hafa misst tæpra sextán ára, en
dvaldi áfram hjá móður sinni og siðar
stjópa til ársins 1918. Árið 1915 giftist
hann konu sinni Þorbjörgu Jónsdóttur,
dóttur hjónanna Bjargar Guðmunds-
dóttur og Jóns Þorleifssonar frá
Búlandsseli i Skaftártungu. Munu þau
hafa byrjað búskap i húsmennsku i
Jórvik. Heldur mun honum hafa þótt
þröngt um sig þar. Vorið 1918 flytur
hann sig að Skaftárdal og fékk þá hálf-
an Skaftárdalinn til ábúðar. Það var
þvi tvibýlisjörð, en ekki byrjaði nú vel.
Sumarið 1918 var eitthvert það mesta
grasleysisár, sem komið hefur, og
heyskapur þvi ákaflega litill, og svo
kom Kötlugosið um haustið og spúði
svo mikilli ösku yfir jarðir i Skaftár-
tungu og Út-Siðu, að óbyggilegt mátti
kalla. Varð Kristján sem aðrir að eyða
mestu af bústofni sinum. Urðu honum
næstu árin frekar erfið efnalega sem
og öðrum, sem bjuggu á þessu svæði.
Skaftárdalur er landstór jörð og
erfið til búskapar, langt á engjar, sem
eru heiðarmýrarflákar viðáttumiklir.
Jörðin var afskekkt og mjög erfiðir
allir aðdrættir. Skaftá rennur neðan
við túnfótinn, mikið vatnsfall og erfitt
yfirferðar, en jörðin talin góð fjárjörð
vegna landstærðar. Oftast munu hafa
verið tveir ábúendur á Skaftárdal, og
svo var er Kristján fluttist þangað. Þá
var Skaftárdalur bændaeign.
Vel gekk þessum ‘hjónum að koma
sér áfram, enda bæði afburðadugleg
og samhent. Það er ekki ætlunin að
fara að rekja búskaparsögu þessara
merku hjóna, þó hún sé þess verð,
enda ekki hægt i stuttri minningar-
grein, aðeins stiklað á þvi stærsta.
1 kringum 1930 flytur nábúi hans i
burtu vegna heilsubrests. Kaupir þá
Kristján þann jarðarpart af þáverandi
eiganda, og nokkrum árum siðar hinn
partinn. Er hann þá orðinn eigandi að
allri jörðinni. Var þá með hann eins og
aðra fleiri bændur, að þá fór hann að
leggja meiri áherzlu á að bæta jörðina.
Byrjaði hann á þvi að girða að mestu
af heimaland jarðarinnar. Það var
mikið verk og miklir flutningar, sem
þvi fylgdu. Þá voru ekki komnir bilar
né aðrar vélar til að létta undir við
störfin. En þetta var honum alveg
nauðsyn til að hægja fyrir sér með
fjárhriðingu, þar sem hann var þá
frekar mannfár, börnin þá ekki upp-
komin. Áfram hélt hann að bæta jörð-
ina, bæði með ræktun og siðar lagði
hann i að raflýsa við mjög erfið skil-
yrði. Kristján rak þarna stórt fjárbú,
var um langan tima fjárflesti bóndinn
I Vestur-Skaftafellssýslu og lagði
áherzlu á að rækta fjárstofn sinn, enda
átti hann fallegt fé. Hafði margur
gaman af að koma i rétt til hans og sjá
hansfallega fjárhóp. Sauði hafði hann
alltaf marga og hélt þvi fram á siðari
ár. Ég minnist þess, er fjárskiptin fóru
fram i Rangárvallasýslu og þeir sóttu
sér. lömb austur á Siðu, hvað þeim
þótti tilkomumikið að koma i rétt á
Skaftárdal, enda reyndist fé frá hon-
um sérstaklega vel. Sama var að segja
um annan búfénað. Hestamaður var
hann og lagði áherzlu á að eiga trausta
dráttarhesta, enda þurfti hann á þeim
að halda. Reiðhesta átti hann alltaf
góða og suma snillinga, og fór þá hratt
yfir.
Kristján var glöggur búmaður og
var fljótur til að nota sér tæknina, og
mun hann hafa verið með þeim fyrstu
þar eystra að vélvæða bú sitt svo að
fullkomið mátti kalla, og sagt var án
þess að taka nokkra krónu til láns.
Hann var vel verki farinn og búhagur
dugnaðarmaður og var sjálfum sér
nógur, enda kona hans fljótvirk og
dugleg og samtaka i að koma sér
áfram án þess að vera upp á aðra
komin. . Þau eignuðust átta börn: Páll
Slmon dó rúmlega tvitugur, Björg bú-
sett á Selfossi, Hildur búsett i Skaga-
firði, Guðlaug búsett i Reykjavik, Böð-
var bóndi i Skaftárdal, Jón búsettur
ytra, Oddsteinn bóndi i Hvammi, Sig-
riður búsett i Reykjavik.
Hin siðari búskaparár þeirra hjóna
var allt annað viðhorf til búskapar á
Skaftárdal: allt heyjað á ræktuðu
landi, búið að brúa Skaftá og bilvegur
heim i blað. Tveir synir þeirra búnir
að búa þarna ásamt þeim i nokkur ár,
svo nú gátu þau litið með ánægju yfir
árangur verka sinna og notið þeirra.
Og vitanlega áttu þau eins og aðrir
fleiri börnum sinum mikið að þakka
velgengni sina eftir að þau komust
upp.
Þetta er i fáum orðum lifssaga þessa
dugnaðarmanns, en sú saga segir ekki
mikið um manninn Kristján á Skaftár-
dal.
Það er tæpast hægt að ætlast til þess
að fólk og allra sizt unga fólkið geti
gert sér grein fyrir, hversu erfið lifs-
barátta einyrkjabóndans var á fyrstu
áratugum þessarar aldar á afskekkt-
um fjallabýlum. Þessi harða lifsbar-
átta reyndi mikið á karlmennsku og
þor, og kannski ekki siður á andlegt at-
gervi manna. Kristján var vel búinn
þeim kostum, er gera menn hæfa til að
standast þá raun að smækka ekki við
erfiðleikana, heldur vaxa og eflast við
þá. Um karlmennsku og atorku
íslendingaþættir
11